Tháng 3/2013, tạp chí Life của Mỹ đã đăng lại toàn  bộ những bức ảnh do một nhiếp ảnh gia quân đội Mỹ ghi lại trong vụ thảm  sát xảy ra ngày 16/3/1968 tại làng Mỹ Lai, tỉnh Quảng Ngãi khiến hàng  trăm phụ nữ, trẻ em Việt Nam thiệt mạng.
     Qua nhiều thế kỷ, phương tiện để tiến hành chiến tranh đã thay đổi  nhiều, từ ngọn giáo, cây cung thành lưỡi lê, đại bác, bom đạn rồi vũ khí  nguyên tử. Nhưng dù là gì đi nữa, một khía cạnh đau xót không bao giờ  thay đổi của chiến tranh, đó là cái chết thương tâm của những người vô  tội.
 
 Chỉ tính riêng trong thế kỷ 20 vừa qua, hàng chục triệu dân thường đã  bị giết hại và sẽ còn tiếp tục bị giết hại hoặc bị thương tật suốt đời  bởi trên thế giới này, những cuộc xung đột khu vực, những cuộc nội chiến  vẫn chưa bao giờ ngừng diễn ra.
 
 Những nạn nhân vô tội - đàn ông, đàn bà, người già, trẻ nhỏ… Họ có  thể bị bắt, bị giết trong chiến tranh, gia đình kẻ còn người mất, li tán  bởi bom đạn, cả thành phố bị bỏ hoang bởi những cuộc rải bom kinh  hoàng.
 Cho tới tận hôm nay, hai từ Mỹ Lai vẫn nằm trong ký ức của những  người Mỹ từng tham chiến tại Việt Nam. Riêng hai từ Mỹ Lai có thể khiến  họ nhận ra cuộc chiến mà họ từng tham gia vào là chính nghĩa hay phi  nghĩa. 
 Sự kiện vụ thảm sát xảy ra vào tháng 3/1968 tại một ngôi làng nhỏ có  tên Mỹ Lai ở tỉnh Quảng Ngãi chỉ là một trong vô số những trường hợp đau  thương khác mà người dân vô tội phải gánh chịu bởi những binh lĩnh Mỹ  tham chiến. 
 Phải nhấn mạnh rằng vụ thảm sát Mỹ Lai không phải là hành động tàn ác  duy nhất do lính Mỹ gây ra tại Việt Nam, tuy vậy, nó nhận được nhiều sự  quan tâm nhất và sau này trở thành một trong những sự kiện được biết  tới nhiều nhất, chỉ bởi nó có hình ảnh lưu lại làm chứng cớ.
 

Lời sám hối muộn màng: "Tôi luôn nghĩ rằng có ai đó sẽ bất ngờ chỉ một ngón tay vào tôi và nói rằng: Hắn là một trong số đó."
 Còn biết bao nhiêu hành động ghê rợn như thế hoặc hơn thế vì thời  gian mà dần dần bị chìm vào quên lãng. Nếu những sự kiện đó được liệt kê  đầy đủ, hẳn “người Mỹ sẽ còn kinh sợ và xấu hổ hơn nhiều” – tờ Life  nhận định.
 Ngày 16/3/1968, hàng trăm người (ở nhiều tài liệu khác nhau, những  con số được đưa ra cũng khác nhau, trong đó số lượng thương vong giao  động từ 347-504 người), người già, người trẻ, phụ nữ, trẻ em, và cả trẻ  sơ sinh bị giết hại bởi hơn 20 binh lính của Đại đội Charlie thuộc Tiểu  đoàn số 1, Trung đoàn bộ binh số 20, Lục quân Hoa Kỳ.
 Sau cuộc thảm sát này, chỉ có thiếu úy William Calley bị tuyên bố  phạm vào tội ác chiến tranh. Ông ta bị kết án vào tháng 3/1971 – 8 năm  sau khi xảy ra vụ việc với con số người thiệt mạng dưới họng súng của  Calley được ước tính khoảng 22 người. Calley chỉ phải ngồi tù 3 năm rưỡi  với hình thức quản thúc tại gia.
 

William  Calley xuất hiện trên bìa tờ tạp chí Esquire - số ra tháng 11/1970 với  tiêu đề "Lời thú tội của thiếu úy Calley". Sau này, Calley cũng thú nhận  rằng: "Không một ngày nào trôi qua tôi không cảm thấy hối hận vì những  gì đã làm ngày hôm đó tại Mỹ Lai".
 Có lẽ thế giới đã không biết tới những cái chết thương tâm, những  cuộc tra tấn, hành hạ ghê rợn này của lính Mỹ tại làng Mỹ Lai nếu không  có một nhiếp ảnh gia quân đội mang tên Ron Haeberle đi theo cuộc càn  quét của lính Mỹ ngày hôm đó.
 
 Đi theo Đại đội Charlie, Haeberle chờ đợi sẽ ghi lại hình ảnh về một  cuộc đụng độ giao tranh giữa lính Mỹ và Việt Minh nhưng thay vào đó ông  đã dùng chiếc máy ảnh để ghi lại những cảnh tàn sát không thể diễn đạt  bằng lời.
 
 Hơn một năm sau, khi nhiếp ảnh gia này quay trở về quê hương ở thành  phố Cleveland, bang Ohio, ông đã gửi một vài bức hình tới tờ báo của  thành phố, tờ Plain-Dealer để đăng tải vào cuối tháng 11/1969.
 
 Vài tuần sau đó, vào ngày 5/12/1969, tạp chí Life đã cho đăng tải  toàn bộ seri ảnh của nhiếp ảnh gia Haeberle cùng câu chuyện đằng sau  những tấm ảnh. Người dân Mỹ bàng hoàng về những gì xảy ra cách họ nửa  vòng trái đất, và những tội ác đó lại do chính con em họ - những người  đàn ông Mỹ gây ra.
 
   
 45 năm sau sự kiện kinh hoàng đó, tạp chí Life đánh dấu sự kiện này  bằng việc cho đăng tải lại bộ ảnh năm xưa. Họ đặt câu hỏi, điều gì đã  làm nên lòng dũng cảm quật cường không lý giải nổi của người Việt Nam?  Đương nhiên, lòng dũng cảm đó cần một đối trọng tương xứng. Đó chính là  những vụ thảm sát như ở làng Mỹ Lai. 
 
  Dù sự thật có được lật đi lật lại để phân định đúng sai, trắng đen  thì cũng chẳng thể nào khiến những con người đã chết trong tức tưởi của  45 năm trước có thể quay trở lại. Sau nhiều thập kỷ hòa bình, khi ký ức  kinh hoàng của người Việt Nam về chiến tranh dần nhòa mờ, chúng ta vẫn  còn lại những hình ảnh đau thương này làm vật chứng.
  
Bích Ngọc
 Theo Life