Tâm thư người mẹ Việt bị trục xuất
Từ Việt Nam, cô Melissa Trần – một chủ tiệm nail từng sống ở Mỹ 32 năm – gửi đến cộng đồng lá thư đầu tiên sau ngày bị trục xuất. Trong những tấm hình mới, người ta thấy cô tập đi xe máy điện trên đường phố, tự tập cho mình thói quen mới, nhịp sống mới, thứ mà cô gọi là “bình thường”. Nhưng phía sau hai chữ bình thường ấy là cả một khoảng trống mênh mông trong tim, vì bầy con nhỏ và người chồng tên Danny vẫn còn ở bên kia Thái Bình Dương, bỗng dưng phải học cách sống thiếu mẹ, thiếu vợ.

“Tôi phải rời đất nước mà tôi coi là quê hương”
Trong tâm thư, Melissa viết rằng giờ này hầu như mọi người đều biết cô không còn ở Mỹ nữa. Cô buộc phải rời căn nhà nhỏ, rời tiệm nail từng gầy dựng, rời Danny và các con, rời đất nước mà cô coi là quê hương suốt 32 năm. Chuyến bay về Việt Nam dài, mệt mỏi, vừa là hành trình thể xác vừa là cuộc di cư đầy đau đớn trong tâm hồn. Đặt chân xuống phi trường, cô vẫn còn choáng váng, nhưng ít ra có một điều đã khác: cô không còn phải sống trong nỗi lo sợ mỗi lần đi trình diện với cơ quan di trú. Cô đang cố gắng tập quen với cuộc sống mới, nhưng mọi thứ ở Việt Nam đều vừa quen vừa lạ, như một giấc mơ cũ bị lật ngược. Cô thú nhận mình rất cô đơn, và mỗi giây phút trôi qua đều khiến nỗi nhớ Danny cùng các con siết chặt thêm trong lòng.

Giọt nước mắt ở Louisiana và câu Kinh Thánh định mệnh
Trước khi bị đưa lên máy bay, Melissa bị giữ tại Louisiana chờ chuyến bay về Việt Nam. Những ngày cuối cùng trên đất Mỹ, cô sống trong một không gian chật hẹp, thời gian dài như bất tận. Ở đó, cô gặp một người phụ nữ tên Nikki, người đã đưa cho cô cuốn sách “Next to the last vein”. Thoạt đầu, nhìn bìa sách về đề tài nghiện ngập, Melissa không muốn đọc, vì tâm trí cô đã quá mệt mỏi, chán chường. Nhưng rồi, giữa sự cô độc và tuyệt vọng, chẳng có việc gì để làm, cô mở sách và lật từng trang. Trong lúc đang rơi vào đáy sâu của lo âu, cô bắt gặp câu Kinh Thánh Jeremiah 29:11 nói rằng: Thượng Đế định cho con người những kế hoạch bình an, không phải tai họa, để ban cho họ một tương lai và niềm hy vọng. Ngay khoảnh khắc ấy, Melissa kể rằng một sự bình an lạ lùng bỗng tràn vào tim. Cô khóc, nhưng là những giọt nước mắt của người vừa bám được vào một chiếc phao giữa biển đời chao đảo. Cô tin rằng Thượng Đế đã trả lời những lời cầu xin thầm lặng của mình, đã nói chuyện với cô qua những dòng chữ đó, để từ đó cô đủ can đảm đi tiếp, dù chẳng biết phía trước là gì.

Lời cảm ơn và lời xin lỗi gửi cộng đồng Việt tại Mỹ
Trong tâm thư, Melissa gửi lời cảm ơn đến từng người đã ủng hộ, cầu nguyện, an ủi cô và gia đình trong suốt thời gian căng thẳng trước khi bị trục xuất. Cô nhớ lại những lần gặp gỡ chóng vánh khi được tạm về nhà, những cái ôm vội, những lời dặn dò chưa dứt. Cô xin lỗi nếu trong quá khứ đã vô tình làm ai tổn thương, đã có lời nói hay hành động không phải. Những kỷ niệm với bạn bè, đồng hương, khách quen ở tiệm nail – từ những câu chuyện đời thường ở bàn manicure đến những tâm sự thầm kín – giờ đây trở thành hành trang tinh thần để cô bước vào chương đời mới. Melissa nói rằng cô không biết tương lai sẽ ra sao, cũng không dám hứa điều gì, chỉ mong một ngày nào đó có thể gặp lại cộng đồng, gặp lại khách hàng, gặp lại những gương mặt thân yêu mà cô gọi là “gia đình lớn” của mình trên xứ người. Lời cô cầu xin bây giờ giản dị: xin mọi người tiếp tục cầu nguyện cho Danny và các con, vì chúng đang phải tập sống trong căn nhà vắng bóng mẹ, và cho chính cô – đủ sức mạnh để chấp nhận chương mới đời mình.

Mạng xã hội: nơi chia sẻ, an ủi và cả phán xét
Câu chuyện của Melissa được đăng tải trên một trang dành cho giới làm nail, kèm theo lời giới thiệu của hãng American Gel Polish và những dòng thông tin “call/text for nail supply” quen thuộc. Từ đó, hàng loạt bình luận đổ về, tạo nên một bức tranh rất thật về tâm trạng cộng đồng người Việt ở Mỹ. Có những dòng chữ đầy thương yêu: “Mong em thật bình an khỏe mạnh trong cuộc sống, mọi việc rồi sẽ đi qua, Giáng sinh an lành cho gia đình em.” Những lời chúc như ôm lấy người mẹ đang ngồi ở nửa bên kia địa cầu. Có người nhắc lại những năm tháng vượt biên: ngày xưa biết bao cha mẹ chấp nhận ở lại Việt Nam, để con một mình lên thuyền hoặc băng rừng, chấp nhận nguy hiểm, chỉ mong một ngày được đoàn tụ trên đất Mỹ. Họ nhìn vào chuyện của Melissa và thấy thấp thoáng bóng dáng những gia đình ly tán năm nào, nên trái tim không thể không chạnh buồn.

Nhưng bên cạnh đó là những tiếng nói rất thẳng và lạnh lùng của luật pháp. Có người nhắc rằng ngay từ đầu cô đã sai với luật di trú, rằng dù có ở Mỹ 30 hay 100 năm, không giấy tờ thì vẫn là bất hợp pháp. Có người ví von “luật lệ nó như toán vậy, 2+2=4, không thể là 3.5 hay 4.5”, nghe qua tưởng khô khan nhưng lại phản ánh đúng cách hệ thống pháp lý vận hành: không nhìn nước mắt, chỉ nhìn hồ sơ. Một số bình luận nhấn mạnh rằng người bị trục xuất thường dính đến ăn trợ cấp, làm tiền mặt, khai gian thuế, và rằng Melissa đã có lệnh trục xuất từ hơn 20 năm trước, bây giờ chỉ là đến lúc bản án được thi hành. Những câu chữ ấy, nhìn từ xa thì là “ý kiến cá nhân”, nhưng với người trong cuộc, mỗi dòng là một vết cứa, bởi giữa những lời đúng về luật là bao nhiêu nỗi niềm riêng không ai hiểu hết.

Cũng có những tiếng nói kêu gọi sự cảm thông: “Ai không ở trong cuộc thì đừng lên tiếng”, “Hãy tìm hiểu cho rõ rồi hãy lên án”, “Có nhân thì mới có quả, nhưng ai cũng có quyền làm lại cuộc đời”. Có người lại nhìn nhẹ nhàng hơn: nếu có điều kiện, cả gia đình có thể về Việt Nam, ở đây nếu có tiền thì sống cũng không đến nỗi nào; người khác thì đùa rằng ở Việt Nam một tháng là… không muốn quay lại Mỹ, vì tiền đô gửi về xài quá sướng. Những câu nói nửa đùa nửa thật ấy cho thấy khoảng cách trong cái nhìn về “giấc mơ Mỹ”: với người ở lại, Mỹ là nơi đầy áp lực, còn với người vừa bị trục xuất, Mỹ vẫn là vùng trời của ký ức, của hy vọng đã dang dở.

Trong mớ cảm xúc lẫn lộn ấy, cộng đồng hiện ra với đủ gương mặt: người cầu nguyện, người giáo huấn, người giận dữ, người triết lý về nhân – quả, người quay sang trách chính trị, thề sẽ “không bỏ phiếu cho Trump”, người lại khuyên “bắt đầu một chương mới”. Nếu gom tất cả bình luận lại, đó là một dòng sông dư luận vừa ấm áp vừa khắc nghiệt, nơi người mẹ như Melissa có thể tìm thấy vài bàn tay chìa ra, nhưng cũng phải gồng mình chịu những mũi dao phán xét.

Số phận, luật lệ và chương đời mới của một gia đình Việt
Dù lý do trục xuất là gì, một sự thật không thể chối cãi là có một gia đình Việt nhỏ ở Mỹ đang bị cắt đôi. Danny từ một người chồng trở thành ông bố đơn thân bất đắc dĩ, vừa lo tiệm nail, vừa lo bữa cơm, bài vở, giờ giấc ngủ của các con. Những đứa trẻ lớn lên với chiếc điện thoại, nơi khuôn mặt mẹ hiện ra qua video call, nhưng vòng tay thì không thể chạm tới. Còn Melissa, ở Việt Nam, tập lái chiếc xe máy điện, học lại cách đi chợ, cách nói năng với hàng xóm, học cả việc sống trong một xã hội mà trước đây cô chỉ biết qua ký ức tuổi thơ. Luật pháp Mỹ có thể được ví như phép tính 2+2=4, rõ ràng, dứt khoát và ít chỗ cho thương lượng. Nhưng phía sau từng con số, từng tờ lệnh trục xuất là những nhịp tim biết đau, là những đứa trẻ chưa một lần được hỏi ý kiến, là những cuộc đời phải bắt đầu lại từ đầu ở cái tuổi tưởng như đã ổn định. Những lời khuyên kiểu “sau này con lớn bảo lãnh mẹ” nghe thì đơn giản, nhưng con đường ấy dài và đầy dấu hỏi, bởi không ai dám chắc tương lai sẽ ra sao.

Lời chúc bình an gửi từ hai nửa địa cầu
Khi câu chuyện của Melissa lan rộng cũng là lúc mùa lễ cuối năm đang đến gần. Ở Mỹ, trong ánh đèn Giáng sinh, nhiều gia đình Việt chuẩn bị gà tây, gói quà, chụp hình bên cây thông. Ở Việt Nam, ở một căn phòng trọ hay một căn hộ xa lạ nào đó, Melissa có lẽ chỉ mong chuông điện thoại reo đúng giờ, để được nghe tiếng con kể về ngày đi học, được nhìn thấy nụ cười của Danny sau một ca làm dài. Ước nguyện lớn nhất của cô mùa Giáng sinh này không phải là quà, không phải là chuyến shopping ở mall, mà chỉ là hai chữ bình an – cho mình, cho chồng con, và cho cả cộng đồng người Việt đang sống ở một đất nước hào phóng nhưng cũng vô cùng nghiêm khắc với luật lệ.

Câu chuyện của Melissa Trần vì thế không chỉ là câu chuyện cá nhân của một chủ tiệm nail bị trục xuất. Nó là tấm gương phản chiếu thân phận di dân: những người rời bỏ quê hương để tìm tương lai mới, rồi có người thành công, có người vấp ngã, có người phải quay về trong nước mắt. Ở giữa giấc mơ Mỹ và thực tại nghiệt ngã, họ chỉ còn biết bấu víu vào hy vọng rằng, dù chương cũ đã khép lại đầy đau đớn, vẫn sẽ có một chương đời khác mở ra – nơi gia đình được đoàn tụ, hoặc ít nhất, nơi trái tim thôi day dứt vì hai chữ “ly tán”.

Người ta nói về một con số như nói về một cơn bão: khoảng 100.000 người gốc Việt có thể bị cuốn vào làn sóng trục xuất mà chính quyền Trump muốn đẩy nhanh. Con số ấy đi từ bản tin ra tới bàn ăn, từ quán phở sang tiệm nail, từ những nhóm chat gia đình cho đến những cuộc gọi lúc nửa đêm.

Hai nhóm người, hai “cánh cửa rủi ro” khác nhau
Nhóm thứ nhất là người Việt không có giấy tờ, ước tính trên 90.000. Họ có thể là người quá hạn visa, nhập cảnh rồi ở lại, hoặc rơi vào tình trạng “không giấy tờ” vì nhiều lý do mà đời sống nhập cư vốn phức tạp hơn một dòng chữ trên hồ sơ. Đây là nhóm đông, và vì đông nên nỗi lo lan rất nhanh: chỉ cần một đợt siết, cộng đồng đã cảm giác như cả khu phố bị gọi tên.

Nhóm thứ hai là những người đã có “final order of removal” — tức lệnh trục xuất đã hoàn tất về mặt pháp lý. Tính đến tháng 11/2024, số người bị ICE xếp theo quốc tịch Việt Nam trong nhóm này là khoảng 8.675. Điều khiến câu chuyện trở nên cay đắng là: con số này không đơn giản là “người nhập cư lậu”. Nhiều người trong đó đã sống ở Mỹ rất lâu, từng có quy chế hợp pháp, nhưng rồi một biến cố pháp lý, một hồ sơ bị đẩy đến đoạn kết, và cuộc đời bỗng rơi vào trạng thái “đã có phán quyết”.

8.675 lệnh trục xuất: nỗi đau của những người “đến từ trước 1995”
Điểm khiến cộng đồng chấn động nằm ở một chi tiết: rất nhiều người trong nhóm có lệnh trục xuất là những người đến Mỹ từ trước năm 1995. Nhiều trường hợp là tị nạn sau chiến tranh, sống vài chục năm, dựng lại cuộc đời từ hai bàn tay, có gia đình, có con cái là công dân Mỹ.

Trong một thời gian dài, việc trục xuất nhóm đến trước 1995 từng bị “khựng” vì ràng buộc thỏa thuận và vì một thực tế khó nói thẳng: Việt Nam không dễ cấp giấy thông hành. Khi “cửa nhận lại” không mở rộng, dây chuyền trục xuất cũng khó chạy nhanh.

Nhưng cục diện đổi tông khi chính sách siết chặt quay lại. Đáng chú ý, từ tháng 6/2025, các tổ chức pháp lý và vận động cộng đồng ghi nhận ICE đã rút lại cách xử lý “thường thả sau 90 ngày” đối với nhóm người Việt đến trước 1995 có lệnh trục xuất. Điều đó đồng nghĩa: nguy cơ bị giam lâu hơn và bị đưa lên chuyến bay cao hơn — một kiểu áp lực không ồn ào nhưng đủ làm người ta mất ngủ.

“Nút thắt” không phải là tòa án — mà là giấy thông hành
Trục xuất không chỉ là ký một tờ giấy. Muốn đưa một người lên máy bay, Mỹ cần quốc gia nhận lại xác nhận và cấp giấy tờ.

Và đây là chỗ mọi thứ có thể “tăng tốc”: vào cuối tháng 2/2025, có thông tin cho thấy Việt Nam đã cam kết phản hồi nhanh hơn các yêu cầu trục xuất, xử lý giấy tờ trong khung thời gian ngắn hơn trước, sau khi phía Mỹ gây sức ép bằng các biện pháp kinh tế/visa. Khi “nút thắt giấy tờ” loosen ra, dây chuyền còn lại chạy nhanh hơn rất nhiều.

Một chi tiết đáng suy nghĩ: trước đó, nhịp trục xuất người về Việt Nam không phải lúc nào cũng lớn; có giai đoạn cả năm chỉ vài chục trường hợp. Nhưng khi cơ chế giấy tờ thay đổi, nhịp trục xuất có thể khác hẳn — và cái “khác” ấy, cộng đồng thường chỉ cảm nhận rõ khi đã có người bị gọi tên.

Vì sao chính quyền muốn “trục xuất nhanh gọn”?
Với chính quyền Trump, trục xuất không chỉ là chính sách — nó là thông điệp. Thông điệp gửi tới cử tri: “Tôi làm thật.” Thông điệp gửi tới các nước: “Không nhận công dân về thì sẽ có giá phải trả.” Và thông điệp gửi tới người nhập cư: “Hệ thống không còn chậm chạp như trước.”

Khi số người bị giam tăng, khi thủ tục bị đẩy nhanh, và khi cả phương án đưa người sang “nước thứ ba” cũng được đem ra thử nghiệm trong một số vụ việc gây tranh cãi, nỗi lo trong cộng đồng gốc Việt không còn là chuyện “nghe cho biết” nữa. Nó trở thành cảm giác rất thật: sáng mở mắt ra, điện thoại rung lên, ai đó nhắn vội một câu lạnh sống lưng: “Ông X bị bắt lại rồi.”

Và thế là, giữa nước Mỹ rộng mênh mông, có những phận người bỗng thấy mình đứng trước một cánh cửa vô hình: không biết ngày nào nó sẽ mở, và khi mở ra… thì là để bước tiếp, hay để bị đưa ngược trở về nơi đã rời đi từ mấy chục năm trước.

Hôm qua, tôi ghé nhà thờ St. Susanna ở Dedham, Massachusetts, chỉ để nhìn tận mắt dòng chữ “ICE WAS HERE” mà nhà thờ từng trưng bày trong hang đá Hài Đồng Giáng Sinh vài tuần trước—một tấm hình đã làm dư luận xôn xao khắp nơi. Sáng thứ Bảy, khuôn viên vắng tanh. Bãi đậu xe rộng mà chỉ lác đác 1-2 chiếc. Trời lạnh khoảng 32°F (0°C), cái lạnh khiến người ta bước nhanh hơn, nhưng cũng khiến lòng người dễ chùng xuống.

Cuộc gặp bất ngờ trong cái lạnh Dedham
Tôi đi vòng qua trước sân để quan sát vị trí hang đá trước khi bấm máy quay vài hình ảnh. Bên phải nhà thờ có một tòa nhà rộng, tôi đoán là nơi sinh hoạt của các linh mục. Tôi vừa định bấm chuông thì một vị cao niên mở cửa mời vào, bảo ngoài trời lạnh quá. Tôi hỏi nhanh: “Cha có phải linh mục Joseph Josoma không?” Ông mỉm cười: “Không, tôi là linh mục Stephen.” Tôi giới thiệu mình là người gốc Việt và đến tìm hiểu về câu chuyện “ICE WAS HERE”. Nghe đến hai chữ “người Việt”, cha Stephen thoáng ngạc nhiên, rồi bắt đầu kể—không phải kể về một khẩu hiệu, mà kể về một bi kịch.

Ông Joseph Nghĩa Vy: thuyền nhân, tù tội, và nỗ lực làm lại cuộc đời
Theo lời cha Stephen, ông Joseph Nghĩa Vy, 64 tuổi, là thuyền nhân đến Mỹ vào thập niên 80, sống một mình, không có người thân ở đây. Thời trẻ, ông vướng vào vòng lao lý trong một vụ án nghiêm trọng và phải trả giá bằng hơn một thập niên sau song sắt. Cha kể lại rằng khi còn trẻ vì nóng tính, ông có ẩu đả gây thương tích cho một cô gái; ông đưa cô đi bệnh viện nhưng dọc đường lại gặp tai nạn xe, ông bị thương và một người đi cùng thiệt mạng. Đó là một đoạn đời vừa rối, vừa nặng, vừa đủ để đẩy một con người xuống đáy.

Nhưng ông đã ra tù được 18 năm. Ông được cộng đồng Công giáo Norfolk Bethany nâng đỡ, cưu mang để làm lại từ đầu. Tám năm gần đây, ông làm nghề chải lông, làm đẹp cho chó (dog groomer), sống lặng lẽ, không phát sinh thêm rắc rối pháp luật. Ông còn tham gia các chương trình hướng dẫn, hỗ trợ những cựu tù nhân khác quay về đời thường—một kiểu chuộc lỗi bằng cách giúp người khác đừng lạc đường như mình từng lạc.

ICE bắt tháng 6, trục xuất về Việt Nam và cú rơi tuyệt vọng
Cha Stephen kể rằng vào tháng 6 năm nay, ông Nghĩa bị ICE bắt vào trại tạm giam. Vài tháng sau, ông bị trục xuất về Việt Nam—nơi ông đã rời đi từ mấy chục năm trước, không còn quen biết ai, không còn mạng lưới nâng đỡ, không còn “mái hiên” để trú. Cha nói thêm: đầu tháng 11, cha nghe tin phía Việt Nam có thể không chấp nhận để ông ở lại vì xem ông là tội phạm hình sự, và có khả năng bàn giao để đưa ông đến một quốc gia khác, nghe đâu là El Salvador. Trong một đời người, có những cú sốc không làm ta ngã ngay, nhưng làm ta rạn nứt từ bên trong—âm thầm, lạnh lẽo và kéo dài.

Theo lời kể, ngày 7 tháng 11 năm 2025, ông Nghĩa đã tự kết liễu đời mình. Một người từng được cứu lần thứ hai ở Mỹ nhờ lòng nhân ái của cộng đồng và niềm tin tôn giáo, rốt cuộc lại gục ngã vì một cú đổi chiều của thời cuộc. Có những cái chết không chỉ là một cái chết; nó là dấu chấm hết của một hành trình dài cố gắng “trở thành người tốt” trong một hệ thống không luôn cho cơ hội sửa sai.

Vì sao câu chuyện gây bùng nổ tranh cãi?
Khi câu chuyện lan ra, phản ứng trên mạng xã hội lập tức chia làm hai bờ đối nghịch. Một bên thương cảm: “Ông ấy đã trả giá rồi, đã sống tử tế suốt nhiều năm, sao vẫn bị xô đi?” Bên kia lạnh lùng: “Luật là luật, có tội thì phải trả.” Có người đổ lỗi cho chính quyền Trump, có người nói luật di trú tồn tại từ trước, Trump chỉ “thi hành”. Có người trách Việt Nam không nhận. Có người nghi ngờ chi tiết, nghi ngờ mốc thời gian, nghi ngờ cả tấm ảnh ngôi mộ. Và cũng có những lời nặng nề, mạt sát, nguyền rủa—thứ ngôn ngữ không hề giúp ai hiểu thêm điều gì, nhưng rất giỏi làm vết thương sâu hơn.

Trong phần bình luận, một ý đáng chú ý được nhắc đi nhắc lại: luật di trú và tòa di trú có khi không vận hành theo trực giác “đã mãn án là xong” như nhiều người nghĩ. Có những trường hợp phạm tội từ rất lâu, ra tù đã lâu, sống lương thiện nhiều năm, vẫn có thể bị lôi lại vào tiến trình trục xuất. Thậm chí có người từng phục vụ quân đội cũng không chắc miễn nhiễm nếu quá khứ có bản án thuộc diện bị xem là nghiêm trọng. Vì vậy, tranh luận “đáng hay không đáng” thường va vào một bức tường: hệ thống không hỏi cảm xúc, nó hỏi điều khoản.

Điều còn lại sau một cái chết
Nếu không có cuộc gặp tình cờ với cha Stephen hôm ấy, có lẽ rất ít người Việt biết rằng đã có một đồng hương sống lặng lẽ, làm việc lương thiện, cố chuộc lỗi bằng tử tế, rồi vẫn bị xô khỏi nơi họ gọi là nhà—để cuối cùng rơi vào tuyệt vọng. Câu chuyện này không nhằm biến ai thành biểu tượng chính trị, càng không phải để “mượn áo nhà thờ” làm bình phong. Nó chỉ nhắc chúng ta một điều: dưới những khẩu hiệu cứng như đá, luôn có con người bằng xương bằng thịt.

Luật có thể là luật. Nhưng xã hội vẫn cần lòng thương. Và cộng đồng vẫn cần hiểu biết: hiểu rằng di trú không đơn giản là “hợp pháp hay bất hợp pháp”, “tội hay không tội”, mà còn là những mảnh đời bị treo lơ lửng giữa quá khứ và hiện tại. Trước khi phán xét bằng một câu gọn lỏn, hãy thử đặt câu hỏi: nếu người đó là anh em mình—mình muốn được nghe một câu chửi, hay muốn được chìa một bàn tay?


Bryant Trần

Theo tin từ Hà Nội, cuộc họp số 15 đã kết thúc. Ông Tô Lâm được cho là huy động một cuộc khống chế lớn để loại bỏ 2 đối thủ đáng gườm là chủ tịch nước Lương Cường và thủ tướng Minh Chính. Hai người được cho là phe trung lập. Được biết trước đó bộ trưởng quốc phòng Giang đã đưa đặc công bảo vệ 9 vị VIP thuộc nhóm chống Hưng Yên. Sau cuộc bố ráp, ông Tô Lâm tuyên bố với Hưng Yên rằng mình sẽ nắm chức vụ Tổng Bí Thư và Chủ Tịch nước, còn ghế thủ tướng sẽ thuộc về một người Hưng Yên khác. Cùng lúc đó Cô Gái Đồ Long (bí danh của nhà báo Hương Trà) đăng 1+1=1, ý nói là ông Tô Lâm chiếm 2 ghế A1+A2, tức là cả TBT và chủ tịch nước. Trong khi đó Người Buôn Gió (bí danh của nhà báo Thanh Hiếu) cũng đăng một nội dung tương tự về cách đoạt quyền của ông Tô Lâm.

Hội nghị “chốt bài” mở màn, lời ca tụng phủ kín
Trung Ương Đảng CSVN vừa họp kỳ 15 (diễn ra từ Thứ Hai 22/12 đến 23/12/2025) – hội nghị được xem là then chốt để “chốt” nhân sự đưa ra Đại hội Đảng khóa XIV, dự kiến tổ chức vào giữa Tháng Giêng 2026. Truyền thông trong nước đồng loạt dùng những cụm từ quen thuộc như “Bộ Chính Trị thống nhất rất cao giới thiệu lãnh đạo chủ chốt…”, nghe bóng bẩy như có tranh luận, có dân chủ, có đồng thuận. Nhưng ai theo dõi chính trường Việt Nam đều hiểu: những chữ “thống nhất cao” thường chỉ là lớp sơn phủ lên một danh sách đã được dàn xếp từ trước.

Cái “hội nghị” trên sân khấu là để hợp thức hóa; cái “mặc cả” sau cánh gà mới là nơi quyết định. Và khi hội nghị kết thúc nhanh đến mức bất thường, người ta càng có lý do để nghi ngờ rằng… ván bài đã được xáo xong, chỉ chờ lật quân.

Cơ chế tuyển chọn: dân đứng ngoài, đảng viên cũng chỉ là “cát sạn”
Trên hình thức, khoảng 1.600 đại biểu đảng viên từ trung ương tới địa phương sẽ dự Đại hội XIV, trong tổng số hơn 5 triệu đảng viên. Rồi từ đó “lọc” ra khoảng 200 người vào Ban Chấp hành Trung ương khóa mới; Trung ương lại “lọc” tiếp 17–19 ghế Bộ Chính Trị; cuối cùng mới “ra” Tổng Bí thư và chia ghế Chính phủ – Quốc hội.

Nhưng khi quy trình được thiết kế theo kiểu “lọc – lọc – lọc”, thì câu hỏi thật sự không phải là “ai được dân chọn”, mà là “ai được phe thắng thế cho vào danh sách”. Những đại hội, những kỳ họp, những cuộc “nhất trí thông qua” – xét cho cùng – thường chỉ là màn trình diễn cho tròn vai trong một kịch bản đã viết sẵn.

Tin đồn “khống chế Hà Nội” và câu chuyện 20.000 CSCĐ
Điều khiến mạng xã hội bùng lên trong những ngày qua không phải là những dòng tường thuật khuôn mẫu, mà là các lời đồn đoán từ nhiều nguồn không chính thức: rằng ông Tô Lâm đã huy động lực lượng công an/cảnh sát cơ động quy mô lớn ở Hà Nội để “khống chế”, nhằm vô hiệu hóa các đối thủ hoặc các cực quyền lực khác, đặc biệt là Chủ tịch nước Lương Cường và Thủ tướng Phạm Minh Chính.

Cuộc đua quyền lực trước Đại hội, những trận “xáo bài” nhân sự, và truyền thống “im lặng là vàng” của hệ thống – nơi càng quan trọng càng kín tiếng, càng kín tiếng càng sinh ra… lời truyền miệng.

Trước đó lại rộ thêm một tuyến tin khác: Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang đưa lực lượng đặc công/đơn vị bảo vệ “VIP” để giữ an toàn cho nhóm chống “Hưng Yên”. Thật giả thế nào chưa ai kiểm chứng, nhưng riêng việc nhiều câu chuyện chạy song song đã đủ tạo cảm giác rằng nội bộ đang căng như dây đàn – và ai nắm lực lượng thì nắm nhịp thở của bàn cờ.

“1+1=1”: mật mã chính trị hay tiếng cười lạnh?
Giữa lúc lời đồn lan nhanh, một chi tiết làm dân mạng khoái khẩu là câu “1+1=1”. Một số tài khoản/bình luận viên chính trị ẩn danh gợi ý: “A1 + A2” sẽ nhập làm một, tức Tổng Bí thư kiêm luôn Chủ tịch nước – quyền lực chụm lại trong một người.

Thông điệp kiểu mật mã này hấp dẫn vì nó ngắn, sắc, dễ lan truyền. Nó giống như câu vè dân gian thời kỹ thuật số: không cần chứng cứ vẫn gây cảm giác “biết chuyện”, không cần tài liệu vẫn khiến người ta đoán già đoán non. Và khi một xã hội quen sống trong màn sương thông tin, thì một phép tính tưởng như trẻ con lại trở thành… mồi lửa.

Danh sách truyền tay: ai lên, ai “nghỉ”
Trong các tin nhắn truyền miệng, người ta rỉ tai nhau về một bản “dự kiến quy hoạch Bộ Chính trị khóa 14”:
Tô Lâm được đồn đoán sẽ nắm cả Tổng Bí thư lẫn Chủ tịch nước; ghế Thủ tướng được gọi tên Lê Minh Hưng; Bộ Quốc phòng vẫn là Phan Văn Giang; Trần Thanh Mẫn tiếp tục ở lại Bộ Chính trị với vai trò đại diện miền Nam… Cùng lúc đó, một loạt nhân vật bị đồn đoán “quá tuổi” sẽ rút: Lương Cường, Phạm Minh Chính, Nguyễn Hòa Bình, Nguyễn Văn Nên, Phan Đình Trạc, Nguyễn Xuân Thắng…

Tất nhiên, danh sách kiểu này chỉ là đồn đoán, nhưng nó phản ánh một sự thật khác: hệ thống “đóng dấu mật” ở Việt Nam đôi khi kín với dân, nhưng lại không kín với… các đường rò rỉ. Càng cấm nói, người ta càng rỉ tai; càng giấu, tin đồn càng chạy nhanh.

Nhất thể hóa: “tiện” cho ngoại giao, “nguy” cho xã hội
Mô hình Tổng Bí thư kiêm nguyên thủ quốc gia không phải chuyện lạ trong các chế độ xã hội chủ nghĩa và nhiều hệ thống tập quyền: Trung Quốc, Lào, Cuba, Triều Tiên… đều có biến thể “một người đóng hai vai”. Ưu điểm nhìn thấy ngay: ra quốc tế dễ “một tiếng nói”, ký kết – tiếp nguyên thủ – ra thông điệp đều gọn. Nhưng nhược điểm cũng nằm sờ sờ: quyền lực tập trung quá mức dễ sinh độc đoán, bảo thủ, và sai lầm lớn khó sửa.

Ở Việt Nam, thời ông Nguyễn Phú Trọng từng có giai đoạn kiêm nhiệm, nhưng luôn được mô tả là “tạm thời”. Thậm chí từng có lập luận: quyền to quá thì ai quản nổi? Vậy mà nếu kịch bản “1+1=1” thành hiện thực lần này, nó sẽ cho thấy một bước trượt đáng kể: từ “tứ trụ” sang một dạng “siêu trụ” – nơi cái ghế Chủ tịch nước không còn là “hữu danh vô thực”, mà trở thành con dấu hợp thức hóa quyền lực tối cao.

Kinh tế: mục tiêu 10% và thực tế bị kéo chân
Trong khi nội bộ lo “chốt ghế”, nền kinh tế lại bị bủa vây bởi rủi ro bên ngoài. Mỹ đã áp mức thuế quan 20% đối với hàng Việt Nam (và có cơ chế mức cao hơn với hàng bị coi là “trung chuyển”), tạo áp lực nặng lên xuất khẩu – vốn là động cơ sống còn của tăng trưởng.

Trớ trêu ở chỗ, Hà Nội vẫn đặt mục tiêu tăng trưởng bình quân ít nhất 10% giai đoạn 2026–2030 – một con số đẹp như khẩu hiệu. Nhưng các định chế quốc tế thường dự báo thấp hơn đáng kể. Và còn một điểm yếu mang tính cấu trúc: hơn 70% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đến từ khu vực FDI. Nói trắng ra, tăng trưởng dựa nhiều vào “hãng xưởng nước ngoài”, trong khi doanh nghiệp nội địa vẫn loay hoay ở phần giá trị thấp.

Khi chiếc máy kinh tế lệ thuộc vào xuất khẩu và FDI, bất cứ cú bẻ lái nào từ thương chiến hay thuế quan cũng đủ làm guồng quay khựng lại. Mà khi guồng quay khựng lại, áp lực xã hội sẽ dội về trong nước – đúng lúc chiếc ghế quyền lực đang được tranh nhau đến nghẹt thở.

“Hết phim!” hay chỉ là mở đầu một mùa mới?
Hội nghị Trung ương 15 kết thúc, nhưng câu chuyện quyền lực thì chưa kết thúc. Nó chỉ chuyển từ “họp kín” sang “đợi công bố”, từ “xáo bài” sang “lật quân”. Tin đồn có thể sai, danh sách truyền tay có thể đổi, phép tính “1+1=1” có thể chỉ là trò châm biếm… nhưng nó phản ánh một điều khó phủ nhận: xã hội đang nhìn vào thượng tầng như nhìn một sân khấu, nơi kịch bản có thể thay đổi bất ngờ, còn người dân – như thường lệ – chỉ là khán giả không được mua quyền bấm nút. “Hết phim!” – câu kết nghe nhẹ hều. Nhưng với chính trị Việt Nam, nhiều khi “hết phim” chỉ là hết một tập. Tập sau mới là nơi người ta biết: 1+1 có thật sự bằng 1, hay cuối cùng vẫn bằng 2 như mọi quy luật đời thường.

Có những khoảnh khắc, bạn không cần bằng kiến trúc sư vẫn thấy “quen quen”. Chỉ cần đặt cạnh nhau hình sân bay Yangzhou Taizhou (Trung Quốc) giai đoạn 2 (T2) và phối cảnh sân bay Long Thành (Việt Nam), tự nhiên trong đầu bật ra câu thần chú: “Same same but different!” Rồi người thì phán một câu gọn lỏn: “Con nhà tông không giống lông cũng giống mông!” — nghe xong, cười mà cũng… hơi nhói.

Long Thành

Theo hướng thông tin đang được chia sẻ, sân bay bên Giang Tô (Yangzhou Taizhou International Airport) được cho là có thiết kế/định hình trước, rồi sau đó mới đến câu chuyện Long Thành với phối cảnh khiến nhiều người “đứng hình” vì thấy na ná. Vì vậy mới nảy ra cái cảm giác: “Ủa sao giống dữ vậy?”—và từ đó dân mạng bắt đầu đặt câu hỏi kiểu… rất đời: “Vậy rốt cuộc ai giống ai?”

Cái “giống” gây bão: mái cong – thân uốn – dáng trải dài
Nói cho công bằng: sân bay hiện đại hay chuộng kiểu mái cong mềm, thân dài, nhiều nhánh, vừa “tương lai” vừa dễ tạo điểm nhấn nhận diện. Nhưng nhìn hai phối cảnh, nhiều người vẫn không nén được câu đùa: “Nó anh hai (2 mái), mình em ba (ba mái)!” Có người khác thêm mắm: “Phiên bản của tàu thì tương tự thôi.” Nghe vậy mới thấy, ở thời đại mạng xã hội, kiến trúc không chỉ là nghệ thuật—mà còn là… meme.

Câu chuyện tiền thiết kế: từ 6,5 triệu xuống 3,4 triệu USD
Chi tiết khiến nhiều người “khoái” (vì có số cụ thể để bàn) là chi phí thiết kế cơ sở: Heerim từng đề xuất tổng chi phí tư vấn 6,5 triệu USD (khoảng 143 tỷ đồng sau thuế), được nói là cao hơn dự toán đã thẩm tra. Sau đó đơn vị này tự đề xuất lại lần 4 còn 3,61 triệu USD, và sau khi ACV yêu cầu các đơn vị tư vấn đề xuất lại để “công bằng, minh bạch”, con số chốt được nhắc đến là 3,4 triệu USD (gần 75 tỷ đồng). Thế là có người chốt hạ bằng câu cà khịa: “Sân bay mà giá bằng 1 căn biệt thự thôi á hả?” (Biệt thự nào thì không nói, chứ biệt thự thường chắc… khó lắm!)

Lo xa kiểu Sri Lanka: “đến kỳ không trả nổi thì… đổi chủ?”
Từ chuyện “nhìn giống”, câu chuyện được kéo sang một nỗi lo quen thuộc: ví dụ hải cảng Sri Lanka do Trung Quốc xây, đến kỳ hạn không trả được nợ thì rơi vào cảnh bị phía Trung Quốc nắm quyền kiểm soát (dân gian hay gọi gọn là “bẫy nợ”). Và thế là câu hỏi bật ra: Sân bay Long Thành rồi có đi theo kịch bản đó không?
Nói thật, đây là đoạn khiến người ta vừa cười vừa muốn… bớt cười: vì sân bay là hạ tầng chiến lược, mà hạ tầng chiến lược thì điều dân cần nhất vẫn là minh bạch hợp đồng, minh bạch vốn, minh bạch điều kiện ràng buộc. Không ai muốn đến khi “chuyện đã rồi” mới ngồi kể nhau nghe kiểu… “ủa sao tự nhiên thấy bảng hiệu lạ lạ?”

Thực ra, “giống” đôi khi chỉ là cùng một ngôn ngữ thiết kế thời hiện đại: mái cong, kính lớn, đường nét mềm. Nhưng cũng đúng là trong một xã hội mà người ta quá quen với chuyện “bê nguyên chương trình về xài”, thì thấy gì na ná cũng dễ giật mình. Dân mạng nói vui: “Anh em môi hở răng lạnh mà!”.

Một ổ bánh mì và một tuần ám ảnh
Bánh mì vốn là thứ “nhanh gọn cho kịp giờ làm”, bữa sáng của học trò, công nhân, người già… Ở Quảng Ngãi, cũng chỉ là một ổ bánh mì mua vội ngoài đường, cắn vài miếng cho ấm dạ. Nhưng từ ngày 11 đến sáng 13/12, những ổ bánh mì mang tên Hồng Vân lại bị nhiều người khai báo là điểm khởi đầu của một chuỗi ngày nôn ói, tiêu chảy, sốt, đau đầu, đau quặn bụng… kéo nhau vào viện trong hoang mang.
Đáng sợ nhất là cảm giác “không biết mình đã ăn gì” và “không biết khi nào sẽ nặng lên”. Có người nhẹ thì tự uống thuốc ở nhà, có người chịu không nổi mới vào viện. Thế là số ca tăng dồn, rải rác theo từng ngày, từng khu phố, từng gia đình, để rồi khi tin tức lan ra, nỗi lo lây sang cả những người chưa kịp ăn: “Ổ bánh mì mình mua hôm qua… có phải cùng chỗ đó không?”

129 người đi khám, hơn 140 ca ngộ độc và những giường bệnh chật kín
Theo thống kê đến ngày 17/12, ghi nhận 129 người đã đến các cơ sở y tế khám và điều trị liên quan vụ nghi ngộ độc sau khi ăn bánh mì Hồng Vân; ngoài ra còn nhiều trường hợp triệu chứng nhẹ tự theo dõi hoặc điều trị tại nhà. Các điểm bán được bệnh nhân xác nhận nằm trên đường Huỳnh Thúc Kháng, đường Quang Trung (khu gần khách sạn trung tâm), số 1156 Quang Trung, số 47 Trần Hưng Đạo… và một số điểm khác.
Trong làn sóng nhập viện ấy, hình ảnh khiến người ta nghẹn nhất là trẻ em. Bệnh viện Sản – Nhi Quảng Ngãi tiếp nhận 17 bệnh nhi từ tối 12 đến 14/12; bé nhỏ nhất mới 30 tháng tuổi. Đến sáng 17/12 vẫn còn nhiều bé phải nằm lại vì đau bụng, tiêu chảy, mệt rã rời; có trường hợp phải chuyển tuyến ra Đà Nẵng. Phía Bệnh viện Đa khoa Phúc Hưng cũng cho biết tiếp nhận hơn 90 trường hợp đến khám/điều trị; riêng khoa Nội còn nhiều ca nặng cần theo dõi sát.
Có những lời kể nghe mà rợn: “Ăn buổi chiều, tối phát sốt, đau bụng; đi khám tư không đỡ, tới chủ nhật mệt quá mới nhập viện…” Và cũng có ca người lớn tuổi diễn tiến nặng, từng được nhắc tới với biểu hiện suy thận cấp – một cảnh báo rằng ngộ độc thực phẩm không phải chuyện “khó chịu vài hôm” như nhiều người vẫn nghĩ.

Kiểm tra liên ngành: những khoảng trống pháp lý và vệ sinh bị phơi ra
Sau vụ việc, lực lượng chức năng và đoàn kiểm tra liên ngành vào cuộc kiểm tra các điểm bán và khu vực được cho là nơi chế biến, cung cấp chả, xíu mại, bơ, tương ớt… cho hệ thống. Điều khiến dư luận bức xúc không chỉ là con số người nhập viện, mà là những gì bị ghi nhận trong quá trình kiểm tra: chưa xuất trình/không chứng minh được nhiều giấy tờ pháp lý liên quan sản xuất – kinh doanh thực phẩm; chưa chứng minh được nguồn gốc nguyên liệu; thiếu hồ sơ khám sức khỏe, giấy xác nhận tập huấn kiến thức an toàn thực phẩm cho chủ cơ sở và người trực tiếp chế biến; một số sản phẩm (như các loại chả làm nhân) chưa có hồ sơ công bố theo quy định.
Đáng chú ý, khu vực chế biến tại một địa chỉ ở đường Nguyễn Nghiêm bị ghi nhận chưa có giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh và giấy chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm (hoặc giấy tờ tương đương); bố trí chế biến không đảm bảo nguyên tắc “một chiều”, tiềm ẩn nguy cơ nhiễm chéo. Thực phẩm còn lại cũng bị niêm phong để phục vụ điều tra; mẫu thực phẩm và bệnh phẩm được lấy để xét nghiệm tìm nguyên nhân.
Và câu hỏi cứ tự bật ra, rất chát: Nếu những “điều kiện tối thiểu” còn thiếu như vậy, vì sao một hệ thống có thể hoạt động, mở nhiều điểm bán, trở thành cái tên quen thuộc… cho tới khi bệnh viện đông nghẹt?

Thư xin lỗi, cơn phẫn nộ và cảnh “thanh lý tủ bánh mì”
Chiều 14/12, trang của cơ sở đăng “thư xin lỗi”, nhận trách nhiệm về thiếu sót trong kiểm soát và chế biến, nói đã tạm ngưng hoạt động và phối hợp cơ quan chức năng, đồng thời hứa chỉ quay lại khi “bảo đảm an toàn tuyệt đối”. Nhưng xin lỗi, trong những vụ liên quan sức khỏe – thậm chí tính mạng – thường không đủ để đóng lại nỗi sợ.
Trên mạng xã hội, phản ứng của người được cho là nạn nhân và người nhà nạn nhân gay gắt, bởi cảm giác bị xem nhẹ: có người nói “không thể gọi là thiếu sót”, có người đòi “đóng cửa vĩnh viễn”, có người kể mình sốt cao, đi ngoài liên tục nhiều ngày, nằm viện kiệt sức và nhấn mạnh “không phải xin lỗi là xong chuyện”. Những câu chữ ấy không văn hoa, nhưng có thứ thật thà của nỗi đau: khi thân thể bị hành hạ, người ta cần một câu trả lời rõ ràng hơn một lời xin lỗi.
Rồi đến ngày 17/12, mạng xã hội lan truyền hình ảnh hệ thống rao bán/thanh lý tủ bán bánh mì. Chủ cơ sở xác nhận đang bán toàn bộ tủ, giá thấp nhất từ 1 triệu đồng một tủ. Một chi tiết nhỏ thôi, nhưng lại như dấu chấm than. Bởi trong mắt nhiều người, đó giống như khoảnh khắc “đóng sập cánh cửa” của một thương hiệu – và cũng là lúc nỗi hoang mang chuyển thành hoài nghi: liệu việc thanh lý này là dừng hẳn, hay chỉ là rút lui tạm thời, hay là thay hình đổi dạng để quay lại?

Không chỉ Quảng Ngãi: chuỗi cảnh báo với bánh mì và đồ ăn đường phố
Cùng thời điểm, Lâm Đồng cũng ghi nhận nhiều ca nhập viện nghi liên quan bánh mì; cơ quan y tế yêu cầu điều tra, truy xuất nguồn gốc, lấy mẫu xét nghiệm, xử lý nghiêm vi phạm. Những vụ việc nối nhau khiến người dân giật mình: hóa ra rủi ro không nằm ở “món bánh mì”, mà nằm ở khâu nguyên liệu, bảo quản, chế biến, và ở lỗ hổng quản lý.
Bánh mì không có lỗi. Lỗi nằm ở sự dễ dãi với sức khỏe cộng đồng: khi giấy tờ chỉ là “thủ tục”, khi nguồn gốc nguyên liệu mập mờ, khi bếp núc thiếu chuẩn vệ sinh, khi hậu kiểm lỏng lẻo, và khi niềm tin của khách hàng bị đặt lên bàn cân với lợi nhuận.

Khi BMW, Lexus trở thành… sạp chợ

Sáng 14/12/2025, ở góc Magnolia và Bolsa, trời còn mù sương mà bãi đậu xe đã rộn ràng như một phiên chợ quê. Hàng chục chiếc BMW, Mercedes, Lexus, SUV đời mới xếp hàng dài, cốp sau mở toang. Từ trong lòng những chiếc xe bóng loáng ấy, từng thùng rau, thùng trái cây, khay bánh flan, sữa bắp, giò chả lần lượt được bày ra, xen lẫn những rổ mướp, mận, ổi, mít, rau vườn. Người bán thì co ro trong áo lạnh, đầu đội nón lá, mũ trùm kín mặt; người mua tay ôm túi nylon, cúi xuống trả giá, lựa từng bó rau non như thể đang đứng ở chợ Bà Chiểu hay Cần Thơ, chứ không phải Little Saigon trên đất Mỹ.

Giữa hai hàng xe là một lối đi nhỏ, chật kín rổ cam, bí đỏ, măng cụt, rau sống; nhiều chỗ hàng tràn hẳn xuống lối chạy xe, biến bãi đậu vốn dành cho khách siêu thị thành một “chợ đuôi xe” đúng nghĩa. Tấm bảng “Parking lot not a market” treo trên tường bỗng trở nên lạc lõng, như một lời nhắc nhở bất lực trước cơn lốc mưu sinh.

Chợ, quán lên giá – bãi đậu xe thành nơi mưu sinh

Người ta giải thích với nhau rất đơn giản: giá cả trong chợ, trong tiệm ăn tăng vù vù, từ bó rau tới ổ bánh mì đều đội thêm vài đồng. Nhiều cô chú lớn tuổi ráng trồng vài luống rau, nuôi thêm đàn gà, làm mẻ bánh flan, nồi sữa bắp, rồi gom vào cốp xe, lái ra Bolsa bán kiếm ít tiền phụ tiền điện nước, thuốc men. Có người nói thẳng: “Hổng mua thì thôi, tụi tui trồng cho vui, có đồng nào hay đồng nấy.” Trong cảnh vật giá leo thang, đồng tiền hưu non, vài chục đô la mỗi cuối tuần cũng là phao cứu sinh.


Nhưng trong đám người “rau nhà” ấy, cộng đồng đồn nhau cũng không ít kẻ tranh thủ hái trộm trái cây, bứt rau ở vườn nhà người khác đem ra bán. Một comment trên mạng mỉa mai: “Có người bán hàng hái trộm ở vườn nhà người khác” kèm theo icon cười đến chảy nước mắt – tiếng cười chua chát, vì ai cũng hiểu, ở đâu có nghèo khó, ở đó có những cuộc tranh giành lặt vặt mà không ai muốn nhìn thấy.

Phạm luật hay văn hóa “chợ cóc” mang từ quê nhà?

Dưới mắt nhiều cư dân, cảnh chợ đuôi xe này là một thứ ký ức Việt Nam sống dậy: những mẹ già ngồi bệt trên nền xi măng, bên cạnh là rổ nấm, rổ ớt, mớ hành lá, đội nón lá và nói cười bằng tiếng Việt. Nhưng dưới con mắt luật pháp Mỹ, đây lại là một câu chuyện khác. Một người bình luận: “Bán như vậy là phạm luật, chợ họ có quyền gọi cảnh sát.” Người khác thêm: “Chiếm chỗ parking trước sau cũng bị đuổi, người ta mở tiệm làm ăn là trả luôn tiền chỗ đậu xe.” Quả thật, sau lớp vỏ dễ thương của “chợ quê trên xứ người” là cả một bài toán về an toàn thực phẩm, giấy phép kinh doanh, bảo hiểm, thuế má – thứ mà đa số bà con “bán cho vui” không hề có hoặc không đủ điều kiện để lo.


Thỉnh thoảng, bảo vệ chợ hay cảnh sát thành phố ghé lại, nhắc nhở, giải tán. Có người kể: “Mai kia bị đuổi, bây giờ thi thoảng bị đuổi hoài, được vài bữa xong lại tiếp tục.” Cứ thế, một cuộc rượt đuổi âm thầm giữa luật lệ và miếng cơm manh áo diễn ra ngay trên bãi đậu xe đầy vạch sơn trắng.

Những tiếng nói trái chiều từ cộng đồng

Trên mạng xã hội, hình ảnh dãy xe sang mở cốp bán đồ gây tranh luận rôm rả. Một số người bức xúc: “Time to clean up and parking lot turn into marketplace hổ lốn” – đã đến lúc phải dọn dẹp cả chợ ngoài đời lẫn chợ ảo. Người khác châm biếm rằng phần đông đây là “tui này là bọn leo tường Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh”, một kiểu quy chụp vùng miền đầy ác ý, cho thấy ngay cả người Việt với nhau đôi khi cũng nhìn nhau bằng ánh mắt nghi ngại. Có người ngán ngẩm: “Bán cũng không rẻ”, ý nói dù là hàng “vườn nhà” nhưng giá chẳng dễ chịu hơn bao nhiêu so với trong chợ.




Ngược lại, cũng có những tiếng nói cảm thông. Một bác Dayton Snyder bình thản nhìn mọi chuyện: mấy người có tuổi thích trồng cây, đến mùa có chút hoa lợi đem ra đổi chác, kiếm vài đồng đóng tiền gas, tiền điện; ai không thích thì thôi, khỏi mua. Trong cái lạnh của một buổi sáng Bolsa, những cuộc trò chuyện như vậy làm hiện ra cả một thế hệ cha chú đã đi quá nửa đời người, giờ ngồi sau đuôi xe bán từng bó rau như một cách từ chối ngồi không, từ chối trở thành gánh nặng cho con cháu.


Chợ đuôi xe và nỗi lo của một Little Saigon đang đổi khác

Thực ra, cảnh bãi đậu xe thành chợ không chỉ riêng Bolsa, mà người ta bảo “Úc, Mỹ và Việt Nam đều giống nhau”. Ở đâu có cộng đồng Việt đông đúc, ở đó dần dần cũng mọc lên những chợ cóc kiểu này: nhanh, gọn, không phải trả tiền rent, không cần bảng hiệu. Nhưng nếu để tự phát kéo dài, parking lot sẽ biến thành một marketplace lộn xộn, cạnh tranh trực tiếp với các tiệm đã bỏ vốn đầu tư, trả tiền thuê mặt bằng, điện nước, thuế má đầy đủ. Câu hỏi đặt ra cho chính quyền địa phương và cộng đồng là: làm sao vừa giữ được sinh kế nhỏ bé của những người bán rau đuôi xe, vừa bảo vệ sự công bằng cho các cơ sở kinh doanh chính thức, lại vừa giữ được trật tự, vệ sinh, an toàn cho khu thương xá.

Nhìn những chiếc xe sang đậu dọc bãi, nhiều người cười cợt: “Toàn lái xe thiếu nợ nên phải khổ thế.” Trong tiếng cười ấy giấu cả nỗi lo của một cộng đồng di dân đã đi qua mấy chục năm dựng xây, nay đối mặt với lạm phát, nợ nần, tiền nhà, tiền bảo hiểm. Little Saigon từng là biểu tượng thành công của người Việt tị nạn, nhưng dưới bầu trời xám của buổi sáng Bolsa hôm nay, những chiếc cốp xe mở toang chất đầy rau trái cho thấy một sự thật giản dị: để bám trụ được giữa nước Mỹ, đôi khi người ta phải lùi lại, ngồi xuống vỉa hè, bày rổ rau như thuở còn ở quê nhà.

Và biết đâu, giữa bãi xe lạnh lẽo, những cuộc trò chuyện đôi ba câu, những bó rau thơm, trái cây quê hương trao tay lại chính là điều giữ cho người Việt nơi xứ lạ còn cảm thấy mình thuộc về nhau – cho dù “parking lot not a market”, nhưng tình cảnh và tâm sự của những người mưu sinh nơi đây rất thật, rất Việt Nam.

Nguồn: Hải Trần

Cơn vàng hóa khi Trump trở lại Nhà Trắng
Ngày Donald Trump trở lại Nhà Trắng, Phố Wall và thế giới crypto như lên cơn sốt. Mọi thứ có chút dính dáng tới họ Trump – từ cổ phiếu công ty gia đình đến những đồng meme coin mang tên vợ chồng cựu tổng thống – bỗng hóa vàng.
Nhà đầu tư đổ tiền mua ào ạt, đặt cược rằng quyền lực chính trị sẽ biến thành lợi nhuận tài chính. Một năm sau, bức tranh trở nên rõ ràng hơn: vài cược ăn đậm, nhưng rất nhiều “giấc mơ Trump” rơi thẳng từ thiên đường về mặt đất, để lại những tài khoản bốc hơi hàng chục, hàng trăm phần trăm giá trị.
Như lời một chiến lược gia thị trường chua chát: đôi khi sự hưng phấn phi lý sẽ đâm sầm vào bức tường của… logic.

Cổ phiếu Trump Media: từ 11 tỷ đô xuống còn chưa tới 3 tỷ
Ví dụ rõ nhất là Trump Media & Technology Group, chủ sở hữu mạng xã hội Truth Social, mã cổ phiếu DJT. Trong mắt giới đầu cơ, DJT trở thành “cổ phiếu trưng cầu” cho vận mệnh chính trị của Trump. Càng gần bầu cử, càng nhiều người tin Trump thắng, giá DJT càng được thổi lên.
Chỉ trong năm tuần trước cuối tháng 10/2024, cổ phiếu này tăng gấp ba, dù công ty chưa hề có lợi nhuận, doanh thu thì ít ỏi. Ngay trước ngày bầu cử, Trump Media được Phố Wall định giá tới 11 tỷ đô la – gần như tách biệt hoàn toàn với thực tế kinh doanh.
Nhưng hiện tại, DJT đã trượt xuống dưới 11 đô/cổ phiếu, mất khoảng 80% giá trị so với đỉnh, vốn hóa chỉ còn chưa đầy 3 tỷ. Dù Trump dùng Truth Social như kênh phát ngôn chính thức, nền tảng này vẫn không trở thành mạng xã hội “quốc dân” như nhiều người mơ tưởng: lượng người dùng hoạt động hàng tháng chỉ là cái bóng nhỏ so với X hay Reddit, thậm chí thua cả mạng xã hội mới Bluesky.
Trump Media giờ xoay sang mảng dịch vụ tài chính, crypto, trí tuệ nhân tạo… nhưng mọi thứ vẫn chỉ là lời hứa chưa biết có thành vàng hay không.

Coin Trump, coin Melania: từ hào quang tỷ đô đến cú rơi 99%
Nếu DJT còn giữ lại được một phần giá trị, thì các meme coin nhà Trump là màn lao dốc còn dữ dội hơn.
Đồng Trump chính thức ra mắt chỉ vài ngày trước lễ nhậm chức, bất chấp những lo ngại đạo đức. Giá nhanh chóng bay lên 45,57 đô, tương đương vốn hóa 9 tỷ đô la. 80% lượng coin nằm trong tay các công ty liên quan Trump Organization, ít nhất trên giấy tờ đã làm giàu thêm cho gia đình Trump.
Giờ đây, đồng coin này chỉ quanh 5,60 đô, vốn hóa khoảng 1,1 tỷ, tức là đã mất gần 90% giá trị so với đỉnh.
Đồng Melania Meme còn bi đát hơn. Từng đạt 8,48 đô, vốn hóa 1,6 tỷ, nhưng chỉ sau vài tuần đã rớt xuống dưới 2 đô, và hiện giờ lặng lẽ nằm ở mức 0,11 đô – tương đương khoảng 100 triệu. Ai mua đúng ngay đỉnh và ôm đến bây giờ coi như mất 99% tiền vốn.
Cùng số phận lình xình còn có American Bitcoin – hãng đào bitcoin được Donald Trump Jr. và Eric Trump chống lưng, từng vọt lên 9,31 đô khi lên sàn Nasdaq, rồi mau chóng rơi xuống dưới 2 đô; hay token của World Liberty Financial, công ty do Trump cùng Steve Witkoff và các con trai lập ra, cũng chỉ lóe sáng lên 25 xu rồi tụt lại quanh 14 xu.

Cổ phiếu nhà tù tư nhân: giấc mơ “nhốt hết lại” không thành
Ngay sau bầu cử, một nhóm khác cũng được giới đầu tư săn đón: cổ phiếu nhà tù tư nhân. Lập luận rất “đơn giản”: nếu chính quyền Trump siết chặt di trú, bắt giữ và giam giữ thêm nhiều người, các trung tâm detention do tư nhân vận hành sẽ trúng mánh.
Cổ phiếu GEO Group, doanh nghiệp nổi tiếng quản lý trại giam cho ICE, từng leo lên đỉnh lịch sử 35,35 đô, tăng tới 175% chỉ trong vài tháng. Nhưng sớm muộn, thị trường nhận ra làn sóng giam giữ “đại trà” như nhiều người hình dung đã không xảy ra. Thay vì nhét thêm người vào nhà tù, chính quyền Trump tập trung trục xuất, gửi người tới các nước như El Salvador và nơi khác.
Kết quả: GEO Group mất hơn nửa giá trị so với đỉnh. Một số nhà quản lý quỹ phải thừa nhận đã “bỏ cuộc” với nhóm cổ phiếu này, sau khi kỳ vọng sai về cách chính quyền xử lý di dân.

Nhưng vẫn có kẻ thắng lớn: Bitcoin và vũ khí châu Âu
Không phải mọi canh bạc gắn tên Trump đều lỗ. Một số lại hưởng lợi từ bối cảnh mới.
Các hãng quốc phòng, hàng không châu Âu hưởng lợi từ áp lực của Trump buộc đồng minh NATO tăng chi tiêu quân sự. Một quỹ ETF chuyên đầu tư vào mảng này đã tăng hơn 70% trong năm, hút về khoảng 1 tỷ đô la chỉ trong thời gian ngắn sau bầu cử – một cú lội ngược dòng cho nhóm cổ phiếu từng bị bỏ quên.
Còn Bitcoin là câu chuyện gây choáng khác. Sau khi Trump hứa biến Mỹ thành “thủ đô crypto của thế giới”, lập kho bitcoin dự trữ quốc gia, thay thế các quan chức nghi ngờ tiền mã hóa, giá đồng tiền này bứt phá. Dù hiện đã điều chỉnh khá mạnh so với đỉnh kỷ lục tháng 10, bitcoin vẫn đứng quanh 90.000 đô, cao hơn rất nhiều so với mốc 63.000 đô trước bầu cử. Ai bắt kịp làn sóng này từ sớm đã có một năm “bội thu”.

Trump và cách tính “nền kinh tế vàng ròng”
Trong mắt đa số người dân, kinh tế là chuyện giản dị: tiền lương trừ đi chi phí. Nếu lương tăng nhanh hơn giá cả, cuộc sống ổn, kinh tế tốt. Ngược lại, nếu tháng nào cũng chật vật trả tiền chợ, tiền nhà, tiền điện, thì với họ nền kinh tế đang tệ, bất kể các bảng biểu thống kê nói gì.
Trump lại chọn một cách tính khác. Ông gạt nỗi lo chi phí sinh hoạt, nhiều lần gọi chuyện “khó sống vì giá cao” là “trò lừa”. Thay vào đó, Trump thích nói về số tiền đang chảy vào kho bạc:
– Hàng trăm tỷ đô tiền thuế quan mới.
– Các cam kết đầu tư trị giá “hàng chục ngàn tỷ” từ doanh nghiệp và các nước.
– Những phi vụ chính phủ bỏ tiền mua cổ phần trong các tập đoàn chiến lược rồi khoe lãi nhờ thị trường chứng khoán tăng.
Trong các bài phát biểu, Trump vẽ nên bức tranh: nước Mỹ đang thu về “trillions of dollars”, đủ để vừa chi cho tấm séc 2.000 đô mỗi hộ gia đình, vừa giảm thuế thu nhập, thậm chí về lâu dài còn… trả hết nợ công.

Bài toán số học không chịu nghe lời chính trị
Vấn đề là phép tính đó không khớp. Toàn bộ khoản thu từ thuế quan mới trong năm chỉ khoảng 200 tỷ đô – con số không hề nhỏ, nhưng là giọt nước trong đại dương 30.000 tỷ đô của nền kinh tế Mỹ. Nó không đủ để thay thế thuế thu nhập, càng không thể gánh nổi gánh nặng 38.000 tỷ đô nợ công.
Những cam kết đầu tư hàng nghìn tỷ, xét kỹ, chỉ là lời hứa không có ràng buộc pháp lý. Lịch sử từng chứng kiến nhiều dự án được khởi công rình rang với sự hiện diện của Tổng thống, để rồi âm thầm thu nhỏ hoặc biến mất sau đó – như nhà máy Foxconn ở Wisconsin thời Trump nhiệm kỳ đầu.
Ngay cả khi mọi lời hứa đều thành hiện thực, các nhà máy mới vẫn đối mặt bài toán thiếu nhân lực, cạnh tranh với robot và tự động hóa. Không ai dám chắc đó là chiếc đũa thần mang việc làm “vàng son” trở lại.

Khi gió lạnh thổi qua một nền kinh tế vẫn tăng trưởng
Các con số vĩ mô có thể đẹp: GDP tăng, thị trường chứng khoán lập đỉnh, chi tiêu tiêu dùng vẫn mạnh. Nhưng với nhiều gia đình, đây là một “nền kinh tế gió lạnh” – nhìn trên giấy thì ổn, nhưng cảm giác ngoài đời lại buốt. Giá nhà, giá thuê, hóa đơn thực phẩm, y tế… vẫn khiến họ thấy mình thụt lùi.
Trong bối cảnh đó, Trump chọn nói bằng ngôn ngữ của một CEO: doanh thu, dòng tiền, tài sản, đầu tư. Ông kể chuyện nước Mỹ “giàu lên” nhờ thuế quan, nhờ từng tỉ đô đổ vào. Nhưng nền kinh tế không chỉ là bảng cân đối kế toán. Nền kinh tế, rốt cuộc, là những con người đang mở ví mỗi ngày.
Khi cơn sốt Trump trên Phố Wall hạ nhiệt, coin mang tên Trump–Melania rơi thẳng từ trời xanh xuống đất, nhiều nhà đầu tư mới vỡ ra một bài học cũ: không có thứ gì miễn nhiễm với quy luật cung – cầu và tính toán sòng phẳng. Và trong khi giới tài chính còn mải đuổi theo những “ván bài Trump” mới, thì ngoài kia, hàng triệu người vẫn chỉ quan tâm đến một câu hỏi: cuối tháng này, mình còn đủ tiền trả hết hóa đơn hay không.

Câu hỏi chiếc ghế số 1 và 100 triệu người đứng ngoài cuộc
Khi Hội nghị Trung ương 15 đến gần, chính trường Việt Nam lại sôi sục với câu hỏi tưởng như chỉ nội bộ Đảng nhưng thật ra đụng vào số phận gần 100 triệu con người: Ai sẽ là Tổng Bí thư khóa tới – Tô Lâm hay Phan Văn Giang? Với Tô Lâm, viễn cảnh 5 năm tới khá dễ hình dung: chế độ được đặt lên hàng đầu, người dân xếp phía sau. Một Việt Nam “công an trị” đúng nghĩa – mạng xã hội bị siết chặt, đời tư bị soi kỹ, tiếng nói phản biện bị đè nén, bắt bớ blogger, nhà báo độc lập, nhà hoạt động trở thành “nhịp sinh hoạt thường kỳ” của bộ máy. Xã hội vận hành bằng nỗi sợ nhiều hơn là bằng niềm tin. Nếu mục tiêu cao nhất là bảo vệ chế độ bằng mọi giá, thì quyền tự do của người dân chắc chắn là vật tế lễ đầu tiên. Trong kịch bản ấy, đất nước giống một trại kỷ luật khổng lồ: an ninh dày đặc, tiếng nói xã hội bị triệt tiêu, mọi thứ quyết định bởi tư duy “ổn định bằng cưỡng chế”. Còn nếu Phan Văn Giang lên, không phải vì ông cấp tiến, mà vì xuất thân thuần quân đội, ít cắm rễ sâu vào hệ thống công an, bầu không khí có thể đỡ ngột ngạt hơn phần nào. Đối nội, có thể sẽ có dư địa “xả van” chút ít, không phải nhờ cải cách thể chế mà vì không áp đặt được tuyệt đối mô hình công an trị. Đối ngoại, đường lối “cây tre” nhiều khả năng được giữ nguyên: mềm khi cần, rắn khi buộc phải rắn, cố tránh đối đầu trực diện. Nhưng cay đắng nhất là: số phận cả dân tộc vẫn chỉ xoay quanh những cái tên mà người dân không được quyền lựa chọn; cuộc tranh ghế diễn ra trong một phòng họp vài chục người, còn hệ quả thì gieo xuống cuộc sống của hàng chục triệu người đứng ngoài cuộc.

Hội nghị 15 bị hoãn và cú trượt dài của một “trường hợp đặc biệt”
Theo giới thạo tin, Hội nghị Trung ương 15 lẽ ra khai mạc ngày 7–8/12/2025 nhưng rồi im lặng trôi qua, không thông báo chính thức. Việc trì hoãn “lạ thường” ấy được nhiều nhà quan sát coi là bằng chứng rõ ràng của bất đồng sâu sắc trên thượng tầng, đặc biệt quanh chiếc ghế Tổng Bí thư Đại hội 14. Chỉ vài tháng trước, câu hỏi “Ai sẽ là Tổng Bí thư?” gần như được xem là thừa: đa số đều mặc định đó là Tô Lâm, với tư cách “trường hợp đặc biệt”. Thế nhưng chỉ hơn một năm cầm quyền đã đủ để bộc lộ một loạt sai lầm chiến lược. Ngay sau khi lên ngôi (8/2024), phe Công an được ưu ái mở rộng quyền lực nhanh chưa từng thấy, tạo cảm giác một thời kỳ “công an trị” trùm lên toàn bộ hệ thống. Doanh nghiệp bị thanh tra, kiểm tra, điều tra triền miên; cán bộ, đảng viên ở đâu cũng phập phồng; người dân thì sống trong tâm trạng bất an trước cái bóng quá lớn của Bộ Công an. Đỉnh điểm là chủ trương “sắp xếp lại giang sơn” – sáp nhập tỉnh, thành phố. Về lý thuyết, tinh giản bộ máy là điều ai cũng thấy đúng. Nhưng cách triển khai vội vã, áp đặt từ trên xuống, thiếu lắng nghe và đánh giá hệ quả thực tiễn đã chạm vào nỗi lo trực tiếp của hàng chục nghìn cán bộ, công chức, viên chức. Từ chỗ từng kỳ vọng vào một cuộc “đại phẫu” bộ máy, nhiều người quay sang thất vọng khi nhận ra các quyết sách lớn bị chi phối mạnh bởi toan tính nhóm lợi ích. Khi các nhóm quyền lực khác trong Đảng nhận ra phe Công an đang bành trướng quá nhanh, một liên minh để “hãm phanh” là điều tất yếu. Đặc biệt, sự cứng rắn của bên Quân đội – mà biểu tượng là Chủ tịch nước Lương Cường – với quan điểm “ai quá tuổi phải nghỉ” càng khiến cánh cửa tái cử của Tô Lâm hẹp lại rõ rệt. Từ một “người được chọn”, ông dần trở thành “vấn đề cần được giải quyết”.

Hà Nội, Quân khu 9, Thanh Hóa: những nước cờ vội vã trước giờ G
Trong bối cảnh ấy, mỗi động thái nhân sự hay nghiệp vụ đều bị soi dưới lăng kính đấu đá quyền lực. Trước giờ khai mạc Hội nghị 15, Đại tướng Phan Văn Giang – Bộ trưởng Quốc phòng – trao quyết định đưa tân Bí thư Hà Nội Nguyễn Duy Ngọc kiêm Bí thư Đảng ủy Bộ Tư lệnh Thủ đô và Chủ tịch Vũ Đại Thắng vào Ban Thường vụ Đảng ủy Bộ Tư lệnh. Với một tướng công an gốc Hà Nội như ông Ngọc, việc “cắm” vào đầu mối kiểm soát an ninh quân sự của Thủ đô rõ ràng có ý nghĩa hơn một điều động thuần túy. Nó được hiểu như nỗ lực gia cố ảnh hưởng của phe Công an tại trung tâm quyền lực chính trị, trong thời điểm nhân sự cấp cao đang ở thế giằng co. Tuy vậy, nhiều nhà quan sát mỉa mai: một “tướng súng ngắn” khó lòng kiểm soát được cả một cấu trúc “súng dài” của Quân đội – tức là nước cờ này có thể giúp siết chặt một số mắt xích, nhưng khó xoay chuyển cả thế trận. Cùng lúc đó, việc Tổng Bí thư Tô Lâm xuất hiện ở Quân khu 9 (Cần Thơ), địa bàn gắn với ảnh hưởng của cựu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, được coi là động tác vận động hậu thuẫn từ các “ông anh” Tây Nam Bộ để gỡ thế bí. Việc ông chọn đi dự lễ kỷ niệm đúng ngày Trung ương được cho là phải nhóm họp càng làm dày thêm những suy đoán về trục trặc trong nội bộ Bộ Chính trị. Trên một bàn cờ khác, Công an Thanh Hóa bất ngờ khám xét, phong tỏa tiệm vàng lớn Kim Chung, bắt vợ chồng chủ tiệm về tội trốn thuế – ngay tại “sân nhà” của Thủ tướng Phạm Minh Chính. Trong mắt nhiều người, Thanh Hóa – Nghệ An – Hà Tĩnh từ lâu là mạng lưới quyền lực và tài chính riêng, các tiệm vàng lớn bị đồn đoán là “trung chuyển” dòng tiền của nhiều nhóm lợi ích. Đánh vào vàng Xứ Thanh ở thời điểm nhạy cảm này không chỉ đơn giản là “chống trốn thuế”, mà giống một cú dằn mặt chính trị, nhắc nhở rằng Bộ Công an vẫn nắm trong tay một công cụ quyền lực sắc bén nhất: khả năng chạm vào túi tiền của bất kỳ phe nào.

Một status mơ hồ, một sự “nói lại cho rõ” và nỗi sợ vô hình
Giữa bối cảnh đó, một bức ảnh và một dòng chữ của Tiến sĩ Lê Kiên Thành – con trai cố Tổng Bí thư Lê Duẩn – bỗng làm mạng xã hội sôi lên. Bức ảnh chụp từ ô cửa máy bay với chú thích “Ngày mới đang lên hay buổi chiều úa tàn?” lập tức bị suy diễn thành ẩn dụ chính trị: phải chăng ông đang nói về vận mệnh một cá nhân quyền lực, một nhóm lãnh đạo, hay thậm chí là cả hệ thống trước thềm Đại hội 14? Chỉ một ngày sau, ông phải vội vàng đăng bài “Nói lại cho rõ”, khẳng định đó chỉ là cảm xúc trước thiên nhiên, tự tay xóa các bình luận bị coi là “không phù hợp”. Hình ảnh một người xuất thân “đỏ”, từng có uy tín nhất định trong giới đảng viên lão thành, phải tự kiểm duyệt trên chính trang cá nhân đã cho thấy mức độ nhạy cảm của chủ đề nhân sự cấp cao hiện nay. Trong bầu không khí ấy, không chỉ dân thường mà cả con trai cố Tổng Bí thư cũng cảm nhận rõ lằn ranh đỏ vô hình: mọi từ ngữ, mọi hình ảnh, nếu vô tình chạm vào nỗi bất an quyền lực, đều có thể bị quy chụp và xử lý không khoan nhượng. Hội nghị Trung ương 15 được đánh giá là một trong những kỳ phức tạp nhất nhiều năm trở lại đây, với những “trường hợp đặc biệt” và những toan tính kéo dài sang cả khả năng Trung ương 16, 16+. Khi nội bộ đóng chặt, không gian công cộng bị nén lại, sự im lặng và tự kiểm duyệt trở thành phản xạ sinh tồn – ngay cả với những người đáng lẽ có “đặc quyền phát biểu”.

Quốc hội “cơ cấu” và đề xuất đại biểu khuyết tật: nhân văn hay phơi bày sự giả tạo?
Trong lúc nhân sự cấp cao còn chưa ngã ngũ, Văn phòng Trung ương Đảng bất ngờ công bố kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm, yêu cầu “nghiên cứu bổ sung cơ cấu có đại biểu Quốc hội là người khuyết tật”. Truyền thông nhà nước lập tức ca ngợi tinh thần “nhân văn”, “bao trùm”. Nhưng với nhiều người, đề xuất này chỉ phơi bày thêm một sự thật khó nuốt: Quốc hội Việt Nam vẫn vận hành bằng “cơ cấu sắp sẵn”, chứ không phải ý chí cử tri. Ở các nước dân chủ, việc có đại biểu khuyết tật xuất hiện trong nghị viện thường là kết quả của bầu cử cạnh tranh – cử tri tự tay chọn người đại diện cho mình. Còn ở ta, chỉ cần một câu “nghiên cứu cơ cấu” là một ghế “người khuyết tật” sẽ được thiết kế, phân bổ như những chỉ tiêu phụ nữ, dân tộc thiểu số, tôn giáo… lâu nay. Một lời bình mỉa mai của bà Hồ Thu Hồng – cựu Tổng Biên tập báo Thể thao TP.HCM – rằng “Quốc hội Việt Nam đâu thiếu người khiếm khuyết não mà cần thêm cơ cấu hay bổ sung” tuy bị xem là nặng nề, nhưng lại chạm đúng nỗi bức xúc của nhiều người về chất lượng thật sự của cơ quan được gọi là “quyền lực cao nhất của nhân dân”. Khi đại biểu không do dân chọn mà do “cơ cấu” xếp vào, thì dù có thêm bao nhiêu “đại diện cho người yếu thế”, khoảng trống về tính đại diện vẫn không thể lấp đầy.

Lợi ích nhóm: từ công an, thuế vụ đến “người nhà trong bộ máy”
Đề xuất mới đây của Bộ Tài chính – thưởng thêm hàng tháng bằng 100% lương cho công chức quản lý thuế – là một ví dụ điển hình cho tư duy đặc quyền đang lan rộng. Nó xuất hiện ngay sau khi đề xuất miễn học phí cho con giáo viên từ mẫu giáo đến đại học bị rút khỏi dự thảo vì bị phản ứng là thiếu công bằng. Hai vụ liên tiếp cho thấy nhiều cơ quan nhà nước đang nhìn chính sách bằng lăng kính “ngành tôi được gì” hơn là “xã hội được gì”. Điều đó lại diễn ra trong bối cảnh một Tổng Bí thư bước ra từ ngành Công an, nơi lực lượng này được ưu ái rất lớn, từ lương bổng, phụ cấp, nhà ở đến các “quyền hưởng lợi” trực tiếp. Hình ảnh lực lượng Cảnh sát giao thông được hưởng tới 85% tiền phạt vi phạm giao thông là ví dụ trần trụi về xung đột lợi ích: người thực thi luật được chia phần từ chính hành vi vi phạm, dễ biến nhiệm vụ bảo đảm an toàn thành cuộc săn đuổi doanh thu. Khi mô hình đó được chấp nhận như “chuyện bình thường”, không khó hiểu vì sao các bộ, ngành khác cũng bắt đầu tìm cách xây thêm bức tường ưu đãi quanh ngành mình. Trong bức tranh lớn, đó không chỉ là vài đề xuất rời rạc, mà là triệu chứng của một “căn bệnh” chính trị: nguồn lực quốc gia bị phân chia cho các nhóm nhỏ có quyền, thay vì được phân bổ công bằng cho xã hội. Khi quyền lực trung ương đang bị tranh chấp, khi vị trí lãnh đạo tối cao chưa ổn định, các nhóm lợi ích sẽ càng tranh thủ “chốt phần”, khiến khoảng cách giữa “nhà nước của dân” trên giấy và một bộ máy ưu tiên quyền lợi cho chính mình càng loang rộng.

Tô Lâm hay Phan Văn Giang – hay là lúc phải hỏi: bao giờ dân được chọn?
Nhìn toàn cảnh, câu hỏi “Tô Lâm hay Phan Văn Giang tốt hơn?” dù quan trọng, nhưng vẫn chỉ mới chạm phần nổi của tảng băng. Thực chất hơn, câu hỏi phải là: Bao giờ người dân Việt Nam được quyền lựa chọn lãnh đạo của mình? Bao giờ ghế Tổng Bí thư, Thủ tướng, Chủ tịch nước không còn là đối tượng mặc cả của một thiểu số trong những phòng họp kín, mà trở thành kết quả của lá phiếu tự do? Ở một đất nước bình thường, việc ai lên ai xuống chỉ là chuyện chính trị – chu kỳ tự nhiên của quyền lực. Ở Việt Nam, nó trở thành chuyện sinh tử: quyết định biên độ tự do, mức độ kiểm soát, thậm chí độ dày của nỗi sợ trong đời sống hàng ngày. Nếu Tô Lâm tiếp tục cầm trịch, đất nước sẽ tiến gần hơn tới mô hình toàn trị công an, nơi càng nhiều người phải tập sống trong im lặng. Nếu Phan Văn Giang lên, có thể bớt ngột ngạt hơn ở vài nhịp, nhưng cấu trúc quyền lực độc đảng – vốn là cội rễ của mọi bi kịch dân chủ – vẫn không thay đổi. Chừng nào quyền lựa chọn vẫn bị tước khỏi tay người dân, chừng đó 100 triệu người Việt vẫn chỉ là khán giả bất đắc dĩ, ngồi xem một vở kịch chính trị dài kỳ, nơi hồi kết luôn được viết sẵn mà không cần họ góp tiếng nói. Và đó mới là bi kịch lớn nhất của chính trị Việt Nam trước thềm Đại hội 14: không phải chỉ ai ngồi ghế số 1, mà là việc cả một dân tộc vẫn chưa được phép bước từ hàng ghế khán giả lên vị trí chủ nhân của sân khấu.
Nguồn: Central Intelligence of the Republic of Vietnam (RVN)

Những tấm bảng “cho thuê nhà” và những sạp hàng phủ bạt

Chỉ cần đi một vòng các tuyến phố trung tâm Hà Nội, Sài Gòn hay ghé qua những khu chợ từng một thời tấp nập như Tân Bình, An Đông…, người ta sẽ thấy một bức tranh u buồn trùm lên: cửa cuốn đóng im ỉm, bảng “cho thuê nhà”, “sang sạp gấp” treo chi chít, những dãy sạp dài phủ bạt im lìm, bụi bặm.

Những lối đi từng chật ních người mua kẻ bán, nay vang tiếng bước chân lẻ loi của vài tiểu thương ngồi thừ trên ghế nhựa, mắt nhìn vô định. Họ vẫn mở đèn, vẫn treo hàng, nhưng khách không còn nhiều như trước. Nhiều người thân của người viết đang có sạp ở chợ Tân Bình, An Đông, có cửa hàng ngoài phố – ai cũng than ế, mà cái ế này không phải mới một hai tháng. Nó kéo dài từ khoảng 2019 đến nay, qua dịch bệnh, qua khủng hoảng, và kéo luôn sức khỏe, thần kinh, giấc ngủ của biết bao người.

Hơn 50 triệu phận người sống nhờ gánh hàng nhỏ

Trong lúc trên báo chí và hội nghị, người ta nói về đường sắt cao tốc 350km/h, hàng không vũ trụ, siêu đô thị, đại dự án… thì ngoài kia, vẫn còn ít nhất hơn 50% dân Việt Nam – hơn 50 triệu người – đang sống bằng những gánh hàng, những quầy tạp hóa, sạp chợ, xe đẩy vỉa hè.

Họ là người bán, người mua, là nông dân trồng rau cung cấp cho chợ, là tài xế chở hàng, là người làm thuê bưng bê, bốc vác. Một chuỗi dài những phận người nhỏ bé gắn với một sạp hàng vài mét vuông. Chỉ cần đi ra chợ, ra phố, ngồi lặng một lát là thấy được bức tranh thật: hàng hóa chất đầy nhưng tiền không về, người bán nhiều hơn người mua, khuôn mặt nào cũng phảng phất lo âu.

Bài toán thuế: khi con số trên giấy lệch khỏi đời sống

Trong bối cảnh đó, câu chuyện 100, 200, 500 triệu, 1 tỷ… doanh thu/năm làm ngưỡng chịu thuế bỗng trở thành nỗi ám ảnh. Nó phản ánh ít nhất hai điều: áp lực ngân sách nhà nước đang rất lớn, và sự thiếu cập nhật với thực tế mưu sinh ngoài chợ.

Nhà nước không có thuế thì không thể trả lương bộ máy, hưu trí, đầu tư công, phúc lợi, quốc phòng, an ninh, tuyên truyền, hội họp… Điều đó ai cũng hiểu. Nhưng nếu lấy một con số doanh thu 1 tỷ/năm để coi là “lớn”, rồi áp ngưỡng thuế dày đặc, thì nên thử ngồi tính lại trên chiếc máy tính cũ kỹ của tiểu thương.

Một tỷ/năm nghĩa là khoảng 83 triệu/tháng. Giả sử lãi 10% – con số mà ngoài chợ nhiều người còn cho là mơ mộng – thì thu nhập gộp chỉ khoảng 8,3 triệu/tháng cho cả một hộ, trước khi trừ tiền nhà, tiền nhân công, tiền điện nước, phí chợ, vận chuyển, hao hụt, nợ nần… Sau khi gạn lọc hết những chi phí đó, còn lại bao nhiêu để nuôi một gia đình ba, bốn miệng ăn?

Chưa kể nhiều người trong nghề khẳng định thật lòng: bán lẻ tạp hóa, đồ thiết yếu, nếu tính đúng thì lãi chỉ từ 1–5% doanh thu. Một thùng bia lời 2–3 nghìn, một cây thuốc vài nghìn, chai dầu ăn 5 lít cũng chỉ thêm được vài tờ tiền lẻ. Làm cả ngày, trừ hết chi phí, gánh hàng nhiều khi chỉ còn lại chút tiền chợ, tiền ăn học cho con.

Gồng gánh 500 triệu doanh thu – hay gồng luôn cả cuộc đời?

Thử chia nhỏ con số 500 triệu doanh thu/năm: cũng mới chỉ khoảng 1,5 triệu/ngày. Với một quán ăn sáng bình dân, một tiệm tạp hóa nhỏ, một sạp vải trong chợ – 1,5 triệu tiền bán hàng chưa trừ gì – không phải là nhiều. Lãi gộp 20% đã là “trong mơ”, nghĩa là 300 nghìn/ngày để chi đủ thứ.

Ở các chợ truyền thống, rất nhiều tiểu thương trung niên, 40–60 tuổi, cả đời chỉ biết buôn thúng bán bưng. Họ không rành phần mềm, hóa đơn điện tử, báo cáo thuế. Chỉ cần nghe đến “truy thu”, “phạt”, “truy tố”, “kiểm tra đột xuất” là tay chân bủn rủn. Nỗi sợ này không phải vì họ muốn trốn tránh nghĩa vụ mà vì không đủ sức gánh thêm gánh nặng thủ tục lẫn tài chính.

Trong khi đó, thất thoát ngân sách từ lãng phí, đầu tư sai, tham nhũng, những “đại án” nghìn tỷ, những công trình bỏ hoang… thì vượt xa số tiền Nhà nước có thể tận thu từ hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ. Giả sử một hộ 3 người, mỗi năm nộp thêm 20 triệu thuế, một triệu hộ cũng chỉ được 20.000 tỷ. Con số ấy, nhân lên rất nhiều lần nữa mới bằng số tiền mất đi trong một vài vụ án ngân hàng, bất động sản, hay vài dự án xây xong để… ngắm.

Tiếng nói từ đáy sạp chợ

Đi dưới những dãy cửa sắt kéo xuống, nghe tiểu thương nói chuyện với nhau, người ta mới hiểu thế nào là “sức cùng lực kiệt”. Người than “nghe xong chính sách thuế mới là hết muốn kinh doanh”, người bảo “làm không đủ lời đóng thuế thì nghỉ, nhưng nghỉ rồi sống bằng gì?”.

Có chị nội trợ chưa từng buôn bán cũng phải thở dài: “Nhìn mức thuế như vậy không biết những người bán nhỏ sống sao. Thuế khoán mà nhiều quán tạp hóa nhỏ là ăn thâm vốn, lãi tính bằng từng ngàn, không phải phần trăm trên vốn.”
Có người khác nói thẳng: “Bọn họ không rảnh xem dân sống chết thế nào đâu. Việc của họ là ký quyết định, thu phí, thuế, phạt… càng nhiều càng tốt.”

Lời bình luận “sự căm hận sâu dày đang nhen nhóm trong lòng tiểu thương” nghe có vẻ cực đoan, nhưng nó phản chiếu tâm trạng thật đang lan rộng: bị dồn tới chân tường, không còn đường lùi, trong khi ngoài kia siêu thị, trung tâm thương mại, sàn thương mại điện tử nước ngoài mọc lên như nấm bao vây chợ truyền thống.

Kinh tế vĩ mô và bữa cơm tiểu thương

Ở tầm vĩ mô, người ta nói về tăng trưởng GDP, về đường cao tốc, sân bay, cảng biển, về những “siêu dự án” trăm ngàn tỷ. Nhưng ở tầm bữa cơm của một hộ tiểu thương, câu chuyện đơn giản hơn nhiều: hôm nay bán được bao nhiêu, trả được tiền nhà không, còn tiền đóng tiền học cho con, thuốc men cho cha mẹ già, chuyện đám cưới, đám giỗ, đám ma bất chợt…

Khi người dân phải loay hoay từng đồng lẻ để cân đối cuộc sống, để sáng mở cửa hàng, tối đóng sổ nợ, thì bất cứ khoản thuế khoán nào đặt sai ngưỡng, thiếu lắng nghe, đều có thể trở thành giọt nước tràn ly. Người nghèo mua gói mì, chai dầu cũng gánh thuế VAT 5–8%; người giàu mua đất, mua vàng lại chịu tỷ lệ thấp hơn. Câu hỏi “ai đang thật sự bị tổn thương?” vì thế không khó trả lời.

Đến lúc phải “vi hành” thật sự

Có lẽ đã đến lúc những người làm chính sách nên bớt những chuyến “khảo sát” trong phòng lạnh, bớt những slide trình chiếu toàn số liệu đẹp, để thay bằng một buổi sáng đi bộ chậm rãi trong chợ Tân Bình, An Đông, Đồng Xuân, Bến Thành, hay dọc những tuyến phố tràn ngập bảng “cho thuê nhà”.

Đi mà không cần còi hụ mở đường, không đoàn xe tiền hô hậu ủng, chỉ cần ngồi xuống ghế nhựa thấp, uống ly trà đá của một bà bán nước đang loay hoay với tờ giấy nộp thuế. Nghe họ kể về một ngày bán từ 6 giờ sáng đến 10 giờ trưa, lời được 5.000 đồng trên tô bún, 2.000 đồng trên lon bia, rồi tưởng tượng cảnh họ phải lo thêm một khoản thuế khoán không biết tính từ đâu.

Khi đó, có lẽ người ta sẽ hiểu rằng, trước khi mơ về những đoàn tàu 350km/h hay các dự án “bay lên vũ trụ”, điều cấp thiết hơn là giữ cho gánh hàng ngoài chợ không đổ, cho những cánh cửa sắt thôi phải kéo xuống, cho tiểu thương còn đủ sức mỉm cười với khách quen.

Vì nếu chợ truyền thống tàn lụi, nếu những người buôn gánh bán bưng lần lượt rời cuộc chơi, thì nền kinh tế này sẽ mất đi một phần linh hồn – và mọi bản báo cáo tăng trưởng đẹp đến đâu cũng chỉ còn là những con số vô cảm trên giấy.
FROM VIETNAM

Chuyện lạ mà quen: vừa đáp xuống đã được “tặng” một bài thi nhẫn nhịn
Nhiều nước đón khách bằng hoa, bằng nụ cười. Còn ở sân bay Việt Nam, bạn được đón bằng một “trải nghiệm nhập môn”: xếp hàng dài như rồng rắn, mặt ai cũng kiểu “mình đã làm gì sai với cuộc đời?”, và tốc độ xử lý thì… chậm rãi như đang chiếu phim slow-motion.

Đặc biệt dịp lễ tết: dân đứng chờ mòn mỏi, còn trong cabin, các anh chị thao tác nhẹ nhàng, uyển chuyển, thong dong… như con 🦥 đang thiền định.

Tấm ảnh “tai nghe – đóng dấu” và nghi án: hóa ra chậm là có lý do?
Mạng xã hội mới đây lại rần rần vì một tấm ảnh “nóng”: nhân viên cabin đeo tai nghe, mắt hướng màn hình (nội dung thì… người lớn hiểu với nhau), tay vẫn đóng dấu đều đều.

Thế là dân mạng kết luận luôn: “À, thảo nào nhập cảnh Việt Nam chậm như rùa bò. Người ta còn bận theo dõi tình tiết gay cấn!”

Có người kể: đứng đợi gần 3 tiếng, tới lượt thì chị cán bộ vừa check vừa video call tám chuyện. Bên kia đầu dây nói gì hơi… quá trớn, chị còn thủ thỉ: “Ê từ từ, có người ở đây…”
Nghe xong chỉ biết: Lạy má 🙏.

Hải quan hay an ninh xuất nhập cảnh? Dân thì gọi chung: “cửa ải”
Trong comment cũng có người chỉnh lại cho chuẩn bài: “Cái này là an ninh/xuất nhập cảnh chứ không phải hải quan.”
Nhưng thiệt tình, lúc bạn đang đứng giữa biển người, con nít ngồi lau sàn, vali kéo rần rần, thì gọi tên gì cũng vậy. Tất cả đều là… cửa ải.

Cửa ải mà có biển “cấm quay phim chụp ảnh” nữa chứ. Nhiều người nhìn biển cấm mà chợt ngộ ra: “À, hóa ra không phải vì an ninh… mà vì sợ lộ bí kíp tốc độ rùa bò!”

Thái độ “tổng tài” và nghệ thuật nói nhỏ như đọc thần chú
Điều làm hành khách “tăng xông” không chỉ là chậm. Mà là cái vibe:

nhìn hành khách như nhìn… tội phạm tập sự

nói chuyện nhỏ như đọc thần chú trong phim cung đấu

hỏi lại thì gằn giọng như đang làm giám khảo vòng loại

Có người kể: cán bộ bảo “kẹp vé máy bay vào”, nhưng nói nhỏ quá phải hỏi lại 2 lần. Cùng tiếng Việt mà nghe như đang phiên dịch tiếng… vũ trụ.

Bênh kiểu gì cũng có: hệ thống load chậm, tên trùng nhau, nên coi phim cho đỡ buồn
Cũng có phe “thông cảm”: “Máy nó load dữ liệu lâu, nhất là tên phổ thông. Nhân viên ngồi chờ chứ biết làm gì?”
Nghe hợp lý ghê. Nhưng khổ nỗi, nếu đã phải chờ, thì ít nhất xin chờ trong tư thế chuyên nghiệp. Chứ chờ mà tai nghe cắm vào, mắt long lanh theo plot twist, thì dân dễ hiểu lầm lắm.

Nói kiểu dân gian: hệ thống chậm đã mệt, người còn ‘túc tắc’ nữa thì thôi….

Vì sao lễ tết càng “toang”: hàng dài như phim truyền hình 80 tập
Dịp cao điểm, bạn sẽ thấy một hiện tượng kỳ lạ:

khoảng 20 cửa, nhưng chỉ 6–7 cửa có người

người thì đông như kiến

tốc độ thì như đang tiết kiệm… năng lượng quốc gia

Trẻ nhỏ “được ưu tiên” là câu chuyện kể ở đâu đó, còn thực tế nhiều nhà vẫn xếp hàng như thường. Có bà mẹ kể con cứ ngồi xuống rồi nằm ra lau sàn sân bay.
Đúng nghĩa: về nước chưa kịp thăm nhà đã kịp… quen nền gạch.

Rốt cuộc muốn nhanh thì làm sao? Dân truyền tai nhau “bí kíp đô la”
Và đây là phần nhạy cảm mà ai cũng nghe đâu đó: “kẹp $10/người”, “fast track 500”, “bôi trơn”…
Chưa biết thật giả, nhưng chỉ cần tin đồn tồn tại là đã đủ làm hình ảnh xấu đi cả cây số.

Hành khách vội, còn các anh chị thì không vội. Vì sao? Có người giải thích rất triết:
“Làm nhanh thì phải làm nhiều. Làm chậm thì vừa đủ hết ca. Chuông reo reng reng là đổi ca về.”
Nghe xong chỉ biết gật gù: đỉnh cao quản trị thời gian!

Về Việt Nam là về quê, nhưng xin đừng biến cửa khẩu thành… “vòng loại”
Thiệt ra ai cũng hiểu: kiểm tra an ninh phải cẩn thận. Hệ thống có thể chậm. Người làm cũng áp lực.
Nhưng cái người ta cần nhất vẫn đơn giản thôi:

mở thêm cửa khi đông

nói rõ ràng, lịch sự

đừng đeo tai nghe như đang “cày phim tổng tài”

và đừng để hành khách bước vào Việt Nam bằng một cảm giác: “Chưa về tới nhà đã muốn… về lại.”

Vì đôi khi, thứ giữ chân người ta không phải nhà ga đẹp hay quảng cáo du lịch rực rỡ.
Mà chỉ là một con dấu đóng nhanh gọn… và một câu nói đủ nghe: “Mời anh/chị qua.”

Ảnh tài liệu cung cấp bởi Thu Nguyễn

Danh sách rút gọn Oscar công bố, “Mưa đỏ” dừng lại trước top 15
Tối 16/12 theo giờ Mỹ, Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ công bố danh sách rút gọn cho nhiều hạng mục của Oscar lần thứ 98. Trong hạng mục Phim quốc tế xuất sắc, “Mưa đỏ” – tác phẩm được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chọn đại diện Việt Cộng – đã không có tên trong danh sách 15 phim rút gọn từ 86 đại diện quốc gia. Thông tin ấy rơi xuống giữa lúc dư âm phòng vé còn nóng, như một tiếng gõ cửa nhắc rằng “ra biển lớn” là câu chuyện khác hẳn “làm nên chuyện trong nước”.

Kỳ vọng khi gửi phim đi: quảng bá hình ảnh và “nâng vị thế điện ảnh Việt Cộng”
Khi chọn “Mưa đỏ”, cơ quan quản lý đặt kỳ vọng bộ phim không chỉ quảng bá hình ảnh đất nước, con người và lịch sử Việt Cộng, mà còn góp phần nâng vị thế điện ảnh Việt Cộng trên bản đồ thế giới. Nhưng Oscar vốn không phải nơi chỉ cần nhiệt huyết là đủ; nó là cuộc sàng lọc khắc nghiệt, nơi mỗi khung hình bị cân đo bằng ngôn ngữ điện ảnh, chuẩn mực nghệ thuật, và cả bối cảnh văn hóa quốc tế.

Bộ phim “Mưa đỏ”: xuất thân, câu chuyện, và những tranh cãi kéo dài từ ngày ra rạp
“Mưa đỏ” do đạo diễn Đặng Thái Huyền thực hiện, Điện ảnh Quân đội nhân dân sản xuất, chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Chu Lai. Từ khi ra rạp cuối tháng 8/2025, phim thu hút khen chê trái chiều vì một số tình tiết gây tranh cãi. Có người xem và rưng rưng vì cảm giác “được chạm” vào ký ức chiến tranh, có người xem và khó chịu vì cảm giác mọi thứ bị đẩy quá tay, hư cấu quá đà, hoặc đặt thông điệp lên trên chất lượng kể chuyện.

Điều trớ trêu là: trong nước, “Mưa đỏ” lại trở thành hiện tượng phòng vé. Doanh thu ghi nhận có thời điểm lên đến 713,7 tỷ đồng (tính đến 28/9), với hơn 8,1 triệu lượt khán giả – một con số khổng lồ, được xem như mức người xem lớn nhất lịch sử điện ảnh Việt Cộng. Nhưng chính chỗ này cũng làm dư luận tách đôi: một bên coi đó là “niềm tự hào”, bên kia bảo đó là “hiệu ứng tuyên truyền, hiệu ứng FOMO, hiệu ứng suất chiếu”, và con số đông chưa chắc đồng nghĩa với một bộ phim đủ sức bước vào guồng tuyển chọn Oscar.

Trượt Oscar có bất ngờ không? Nhiều người bảo: “xa vời” là đúng bài
Thực ra, trước khi danh sách rút gọn xuất hiện, nhiều ý kiến chuyên môn đã dè dặt: việc “Mưa đỏ” có thể làm nên chuyện ở Oscar là… xa vời. Không phải vì “không yêu nước”, mà vì Oscar là đấu trường nơi câu chuyện cần vượt qua biên giới, chạm vào trái tim người chưa từng sống trong bối cảnh của mình; nơi kỹ thuật, tiết tấu, ngôn ngữ hình ảnh và cách đặt vấn đề phải đủ tinh tế để người xem quốc tế không bị đứng ngoài.

Lịch sử cũng nhắc điều đó rất rõ. Trong 22 lần Việt Cộng gửi phim tranh giải hạng mục Phim quốc tế xuất sắc nhất, Việt Cộng chỉ có một lần duy nhất được đề cử chính thức: “Mùi đu đủ xanh” (1993) của đạo diễn Trần Anh Hùng. Dù quay tại Pháp, phim được đăng ký đại diện Việt Nam và bất ngờ lọt vào đề cử chính thức Oscar lần thứ 66. Cái “một lần duy nhất” ấy giống một chiếc mốc vừa đáng tự hào, vừa như một lời nhắc nhở: con đường này không dễ, và không thể đi bằng cảm xúc tự sướng.

Cơn bão bình luận: từ châm chọc, mỉa mai đến bức xúc, và cả những tiếng thở dài tỉnh táo
Tin “Mưa đỏ” trượt top 15 không chỉ là một kết quả; nó mở ra một biển bình luận ồn ào như chợ. Có người ném thẳng một câu lạnh lùng: “Đem dự thi cũng là một thành công rồi…”, rồi bẻ giọng sang cay nghiệt, coi việc gửi phim đi như một màn “tự sướng tinh thần”. Có người chế giễu: “Tranh mâm xôi vàng may ra”, kiểu nói vừa cười vừa đạp. Có người buông một câu nghe như tiếng tắt: “Chưa thèm đi xem nữa”, như thể không cần tranh luận, chỉ cần quay lưng.

Rồi có người mượn câu chuyện Oscar để chọc quê: đề nghị lập một giải kiểu “VinOscar”, tự trao cho nhau khỏi phải đi xa. Có người thì phản ứng ngược lại, bảo “lọt vào mới sợ”, vì họ nhìn Oscar như “giải của phương Tây”, không cần – hoặc không muốn – được công nhận. Ở giữa hai bờ mỉa mai và tự ái ấy là những ý kiến vừa buồn cười vừa buồn thật: “Mang về nhà mà chiếu”, “đạt giải óc cá”, “để ngủ cho khỏe”… Những câu chữ tưởng chỉ để gây cười, nhưng đọc kỹ lại giống như một cách trút giận lên thứ mà họ cảm thấy bị thổi phồng quá mức.

“Phim lịch sử mà hư cấu quá”: lời chê đau nhất lại đến từ người từng đi qua chiến tranh
Trong đám đông bình luận, có một giọng khiến người ta phải dừng lại: một người tự nhận là cựu chiến binh năm 1972 nói thẳng rằng phim hư cấu nhiều quá, nghe đem đi thi Oscar thấy “như hài”, và kết quả đúng là “hề hề”. Dù bạn đồng ý hay không, dạng bình luận này chạm vào điểm nhạy cảm nhất của phim lịch sử: ranh giới giữa hư cấu nghệ thuật và sự tôn trọng sự thật. Một người khác cũng nói: hư cấu không sai, nhưng phải hợp lý; khi còn nhiều nhân chứng sống, hư cấu quá đà thì rất khó đi xa, vì khán giả sẽ không chỉ xem bằng mắt, họ xem bằng ký ức và trải nghiệm.

Có bình luận còn “chốt” gọn mà đau: nếu làm phim dựa trên “Nỗi buồn chiến tranh” thì may ra lọt danh sách ngay. Câu này không phải chỉ khen một tác phẩm văn học; nó là lời phàn nàn về chiều sâu nhân bản, về cách nhìn chiến tranh như bi kịch con người thay vì như khẩu hiệu. Và đó cũng là thứ điện ảnh thế giới thường tìm: nỗi đau, cái giá, sự phức tạp, chứ không chỉ sự đúng – sai theo kiểu một chiều.

Vì sao phim thắng lớn trong nước nhưng khó “chạm” quốc tế?
Có người bình luận khá tỉnh: “Thành công doanh thu ở VN vì chạm tới tinh thần yêu nước, tự hào về thế hệ cha ông; còn trình độ làm phim của Việt Cộng vẫn chưa tới tầm để đi tranh giải.” Đây là kiểu nói không chửi, không nịnh, chỉ đặt hai chuyện vào đúng chỗ của nó. Khán giả trong nước có thể xúc động vì câu chuyện gắn với ký ức tập thể, vì tâm thế “cần một biểu tượng”, vì không khí rạp chiếu như một sự kiện. Nhưng khán giả quốc tế không có chiếc chìa khóa cảm xúc đó. Họ cần câu chuyện tự đứng trên đôi chân nghệ thuật: kịch bản, nhịp phim, nhân vật, xung đột, sự tinh tế, và cái nhìn đa chiều. Nếu phim không đủ “tự thân vận động”, người xem lạ văn hóa rất dễ tắt sau 30 phút, như một bình luận thẳng thừng đã nói.

Oscar không phải chiếc gương để soi tự hào, mà là bài kiểm tra khắc nghiệt của ngôn ngữ điện ảnh
Oscar là giải thưởng thường niên của Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ, được xem là sự kiện điện ảnh danh giá và có tầm ảnh hưởng lớn nhất thế giới. Lễ trao giải lần thứ 98 dự kiến diễn ra ngày 15/3/2026. Ở đó, danh sách rút gọn chỉ là một cánh cửa đầu; không lọt top 15 không đồng nghĩa “phim vô giá trị”, nhưng nó cũng là dấu hiệu rõ rằng: muốn bước vào cuộc chơi này, điện ảnh Việt không thể chỉ dựa vào doanh thu và không khí phong trào.

Và có lẽ, điều đáng suy nghĩ nhất sau cơn mưa bình luận không phải là chuyện “trượt hay không trượt”. Mà là câu hỏi: chúng ta muốn thế giới nhớ đến điện ảnh Việt bằng gì? Bằng sự ồn ào ngạo nghễ, hay bằng những câu chuyện đủ sâu để người lạ văn hóa cũng thấy mình trong đó? “Mưa đỏ” đã làm được một điều hiếm: kéo hàng triệu người vào rạp, làm xã hội bàn tán, tạo thành hiện tượng. Nhưng Oscar là một ngọn núi khác. Leo núi ấy không thể bằng tiếng hò, mà phải bằng đôi chân nghề nghiệp, bằng sức nặng nghệ thuật, và bằng sự thật con người được kể ra một cách tử tế.

Một thủ tướng "thân thiện" trong ngoại giao, trong các con mắt của nhiều doanh nghiệp. Ông từng tiếp CEO Nvidia ngay tại quán ăn vỉa hè, lội nước thăm bà con vùng lũ, vào Sài Gòn thời Covid-19. Dù nhiều người nói ông chỉ làm màu, nhưng đa số đều có thiện cảm với ông thủ tướng từng học và làm việc tại Romania, phong cách ông lãnh đạo cũng rất "quý phái" kiểu châu Âu. Tuy nhiên vì không có binh lực trong tay (công an, quân đội) nên ngày từ đầu người ta đã đoán ông sẽ bị mất chức thủ tướng. Vụ án duy nhất mà ông dính "phốt" là vụ bà Nhàn AIC.


Mấy ngày nay dư luận lại có món “đặc sản” quen thuộc: tin đồn nhân sự. Và nhân vật bị gọi tên nhiều nhất là ông Phạm Minh Chính—một thủ tướng từng được không ít người… có thiện cảm, dù khen hay chê thì ai cũng công nhận ông có “gương mặt truyền thông” rất mạnh.

Thủ tướng “thân thiện”: sống bằng hình ảnh, nổi bằng… khoảnh khắc
Người ta nhớ ông bởi những hình ảnh rất đời: tiếp CEO Nvidia ngay quán ăn vỉa hè; lội nước thăm bà con vùng lũ; có mặt ở Sài Gòn thời Covid-19; nói chuyện ngoại giao kiểu “mềm mà sáng”. Có người bảo làm màu. Nhưng cũng nhiều doanh nghiệp nhìn ông như một người dễ tiếp xúc, dễ đối thoại, phong cách “quý phái” kiểu châu Âu—phần vì từng học và làm việc ở Romania, phần vì cách ông xuất hiện khá “đúng bài” trước ống kính.

Trớ trêu là: ở chính trường, đôi khi điểm mạnh của truyền thông lại là điểm yếu của quyền lực. Người ta có thể cầm ly cụng chúc mừng rất đẹp… nhưng không cầm được bộ máy thì ly đó cũng chỉ là ly.

Tin đồn “mất ghế”: khi quyền lực không nằm ở nụ cười
Theo luồng bàn tán đang lan rộng, thế lực Hưng Yên bị cho là đã “tước” dần thực quyền của ông, và viễn cảnh ông không còn tiếp tục là Thủ tướng sau Đại hội XIV được nhắc đến như một kịch bản rất nghiêm túc—ít nhất là trong các câu chuyện hành lang.

Lý do được giải thích theo kiểu dân gian nhưng nghe lại rất “đúng logic chính trị”: ông Chính không có binh lực trong tay. Công an, quân đội—những nơi quyết định an toàn và đòn bẩy—không phải là sân nhà. Mà khi không có “đội hình”, mọi chiến thuật chỉ còn là… phát biểu.

“Liệu còn nước còn tát”: chạy sang Bộ Quốc phòng tìm thế dựa?
Ngay sau khi cuộc họp số 15 kết thúc được một ngày, ông Phạm Minh Chính chủ trì cuộc làm việc với Bộ Quốc phòng và nhiều bộ ngành để bàn nhiệm vụ quân sự–quốc phòng năm 2026, nhấn vào trọng tâm phát triển công nghiệp quốc phòng. Dư luận nhìn cảnh ấy rồi tự diễn giải: “Ủa, phải chăng ông đang tìm ‘viện quân’?”

Thực hư thế nào chỉ người trong cuộc biết. Nhưng về mặt hình ảnh, nó giống một nước cờ “bấu víu vào sức nặng cuối cùng”—khi bạn không nắm được công an, ít nhất bạn muốn đứng cạnh quân đội để… khỏi thấy mình quá trơ trọi.

Lê Minh Hưng và chiếc ghế Thủ tướng: đồn đoán hay dọn đường?
Cùng lúc, tin đồn ông Lê Minh Hưng có khả năng cao ngồi ghế Thủ tướng xuất hiện dày đặc. Ông Hưng được mô tả như một “kỹ trị gia” kín tiếng, từng là Thống đốc Ngân hàng Nhà nước, rồi làm Trưởng Ban Tổ chức Trung ương—một vị trí cực mạnh về nhân sự.

Trong các câu chuyện “thạo tin”, ông Hưng còn được xem là quân cờ trung thành trong bàn tay sắt, và nếu kịch bản này xảy ra thì đó không chỉ là thay người—mà là thay mô hình: từ kiểm soát chéo sang “đồng tâm, trùng trục”, tức một trục quyền lực chạy thẳng, ít khoảng trống, ít đối trọng.

Bộ Công an và “lãnh địa riêng”: Thủ tướng là cấp trên… trên giấy
Một chi tiết được đem ra mổ xẻ nhiều là vai trò của Bộ Công an. Dù theo hình thức Bộ trưởng là cấp dưới Thủ tướng, nhưng trong thực quyền, đó lại là một “lãnh địa” có công cụ điều tra và hồ sơ. Và vì vậy, người ta nói: Thủ tướng có thể chỉ đạo, nhưng không thể “ra đòn” theo cách công an có thể ra đòn.

Câu chuyện càng chua hơn khi có người nhắc lại bài phát biểu ca ngợi lực lượng công an theo kiểu rất mềm, nghe như “vuốt đuôi”: “thức cho dân ngủ, gác cho dân vui chơi…” Nghe thì đẹp. Nhưng trong bối cảnh đấu đá, nó lại bị dân mạng chế thành: lúc nguy cấp, lời hay cũng giống… áo mưa: che được mưa nhỏ, gặp bão thì thôi.

A1-A5: sơ đồ quyền lực kiểu “một lớp học, năm chức danh”
Dư luận còn truyền nhau “bảng phân vai” như sau:
A1+A2/ Tô Lâm: Tổng bí thư + Chủ tịch nước
A3/ Lê Minh Hưng: Thủ tướng
A4/ Trần Thanh Mẫn: Chủ tịch Quốc hội
A5/ Trần Cẩm Tú: Thường trực Ban Bí thư

Nghe như ký hiệu bài thi, nhưng lại phản ánh tâm trạng xã hội: người ta đang nhìn chính trị như một ván cờ, mà mỗi quân được gọi bằng mã số—vì tên thật đôi khi không quan trọng bằng vị trí đứng.

Bloomberg và câu chuyện “ngoại lệ thành tiền lệ”
Thông tin Bloomberg dẫn nguồn ẩn danh về khả năng ông Tô Lâm tiếp tục làm Tổng bí thư và kiêm Chủ tịch nước càng làm đồn đoán nóng thêm. Đi kèm đó là câu hỏi: vì sao “quá tuổi” vẫn có thể tiếp tục?

Lập luận phổ biến trong các bài bình luận là: tiền lệ “trường hợp đặc biệt” trước đây đã mở cửa cho việc bẻ quy định. Khi ngoại lệ trở thành tiền lệ, thì điều lệ giống như… hàng rào thấp: ai muốn bước qua cũng bước qua được, miễn là đủ lực.

Từ “thủ tướng vỉa hè” đến cuộc chơi không dành cho người không có lực
Nếu đúng như tin đồn, ông Phạm Minh Chính là một ví dụ cay đắng cho bài học cũ: chính trường không chỉ là bài phát biểu hay, ngoại giao mềm, hay hình ảnh lội nước cứu dân. Những thứ đó giúp bạn được yêu mến. Nhưng để sống sót trong “cung đình”, bạn cần một thứ khác: lực và liên minh.

Và nếu chiếc ghế Thủ tướng thực sự đổi chủ, thì câu chuyện không dừng ở một cá nhân. Nó là dấu hiệu của một giai đoạn quyền lực đang được sắp lại—thậm chí theo hướng “đồng tâm, trùng trục”, nơi mọi đường dây đều chạy về một trục chính.

Còn ông Chính? Có lẽ ông vẫn sẽ xuất hiện đâu đó, vẫn nói năng lịch thiệp, vẫn “quý phái châu Âu”. Chỉ có điều, trong ván cờ này, lịch thiệp không thay được… quân.

Siêu dự án trong vùng sâu Tây Tạng: mạnh nhất thế giới, nhưng ít ai biết rõ nó trông ra sao
Giữa Himalaya – nơi núi đá còn “thở” từng milimet mỗi năm và sông băng là chiếc két nước của châu Á – Trung Quốc đang xây dựng một hệ thống thủy điện được mô tả sẽ mạnh nhất hành tinh. Dự án nằm ở hạ lưu sông Yarlung Tsangpo (đoạn thuộc Tây Tạng), tổng vốn dự kiến khoảng 168 tỷ USD, và vẫn phủ một lớp bí mật dày: người ta chỉ thấy manh mối qua tài liệu mời thầu, nghiên cứu khoa học, ảnh vệ tinh, và vài mẩu dấu vết trên mạng xã hội địa phương.
Bắc Kinh nói đây là bước đi then chốt để tăng năng lượng sạch, giảm than đá, phục vụ tương lai nơi xe điện phủ kín đường và các mô hình AI “ngốn điện” chạy đua tính toán. Nhưng với nhiều nước láng giềng, câu hỏi ám ảnh lại là: một dự án khổng lồ trên “tháp nước châu Á” mà thiếu minh bạch, sẽ kéo theo điều gì ở phía hạ nguồn?

“Khúc cua vĩ đại” và cú rơi 2.000 mét: nơi dòng sông biến thành nhà máy điện tự nhiên
Trọng tâm của dự án nằm ở đoạn sông tạo thành “Great Bend” – nơi Yarlung Tsangpo uốn cong như móng ngựa quanh khối núi lớn, rồi lao xuống độ cao khoảng 2.000 mét trong chừng 50 km. Chính cú rơi đó biến nơi đây thành “mỏ điện” tự nhiên hiếm có. Ước tính tiềm năng phát điện có thể lên tới khoảng 300 tỷ kWh/năm – được so sánh là gấp khoảng ba lần sản lượng của đập Tam Hiệp, hiện vẫn thường được nhắc như công trình thủy điện mạnh nhất thế giới.
Về mặt kỹ thuật, điểm đặc biệt không chỉ là đập, mà là cách “bẻ hướng” dòng sông: dự án được cho là sẽ khoan nổ hàng loạt đường hầm xuyên núi, tận dụng chênh cao để dòng nước chạy qua chuỗi nhà máy ngầm theo kiểu “thác bậc” (cascade) trước khi quay về lòng sông chính.

5 nhà máy bậc thang, hồ chứa điều tiết, đường hầm xuyên núi: một mê cung thủy điện dưới lòng đất
Các thông tin công khai ít ỏi thường gọi dự án bằng ký hiệu “YX”, ám chỉ đoạn hạ lưu Yarlung Tsangpo. Truyền thông nhà nước từng nhắc phương án “nắn thẳng và chuyển dòng bằng đường hầm” cùng 5 trạm thủy điện bậc thang. Từ các dữ liệu mở, nhiều phân tích cho rằng hệ thống có thể gồm: một hồ chứa khởi đầu ở khu vực Mainling để điều tiết lưu lượng; một đập thấp hơn nữa để chuyển một phần dòng nước vào mạng đường hầm; rồi nước chảy qua các nhà máy bậc thang – mỗi nhà máy nằm thấp hơn hàng trăm mét – tạo công suất khổng lồ trước khi hợp lưu trở lại.
Nhưng vẫn còn những vùng tối: vị trí chính xác của cả 5 trạm chưa rõ; diện tích đất có thể bị ngập bởi các hồ chứa chưa được công bố; và đặc biệt là câu hỏi liệu có “đập cuối” gần khu vực giáp ranh tranh chấp để kiểm soát tổng lưu lượng trước khi sông chảy sang hạ nguồn hay không. Các chuyên gia nhận định phương án có “đập cuối” sẽ tăng khả năng điều tiết nhưng cũng đội rủi ro và nhạy cảm địa chính trị lên cao.

Lợi ích khí hậu và tham vọng năng lượng: rời than đá, chạy điện cho xe điện và AI
Trung Quốc là nước phát thải carbon lớn nhất thế giới, đồng thời cũng là quốc gia đẩy mạnh điện hóa nhanh bậc nhất. Một nguồn thủy điện “khổng lồ gần như vô tận” sẽ là lợi thế chiến lược: cung cấp điện ổn định trong nhiều thập kỷ, giảm phụ thuộc than và dầu nhập khẩu, đồng thời nuôi các trung tâm dữ liệu và công nghiệp điện toán cao.
Bắc Kinh khẳng định dự án đã được nghiên cứu hàng chục năm, có biện pháp an toàn công trình và bảo vệ sinh thái, và sẽ không gây tác động bất lợi cho vùng hạ nguồn. Đồng thời, họ nói vẫn duy trì trao đổi với các nước phía dưới và “sẽ chia sẻ thông tin cần thiết” khi dự án tiến triển. Tuy vậy, chính cách dùng những cụm từ rất “đúng quy trình” ấy lại càng khiến bên ngoài lo ngại: “cần thiết” là cần thiết mức nào, và ai được quyền định nghĩa?

Rủi ro lớn nhất: xây mega-dam trong vùng địa chấn, lở đất, lũ băng bất định vì khí hậu
Himalaya không phải nơi “đổ bê tông xong là yên”. Đây là một trong các vùng hoạt động địa chấn mạnh nhất thế giới. Sườn núi trượt, dòng bùn đá, lở đất và những trận lũ do vỡ hồ băng (glacial lake outburst floods) vốn đã nguy hiểm, nay càng khó lường khi khí hậu ấm lên. Một hệ thống nhiều đập, nhiều hầm, nhiều nhà máy ngầm – nếu xảy ra sự cố – có thể kéo theo hệ quả dây chuyền.
Một số chuyên gia mô tả đây có thể là hệ thống đập tinh vi nhất từng có, đồng thời cũng rủi ro nhất: vì độ phức tạp cao, vì địa hình khắc nghiệt, vì môi trường “vừa kỹ thuật vừa địa chính trị”. Trung Quốc nổi tiếng mạnh về kỹ thuật thủy điện, nhưng bài toán lần này là “kiểm soát rủi ro trong điều kiện chưa từng thử nghiệm”.

Thiên nhiên hiếm có ở Great Bend: rừng nguyên sinh, hẻm vực sâu, và hệ sinh thái không đứng yên trong biên giới
Great Bend nằm cạnh một trong những hẻm vực sâu nhất thế giới, rừng cổ thụ hàng trăm năm, khu bảo tồn cấp quốc gia – nơi có những loài quý hiếm và cả những hệ sinh cảnh thay đổi nhanh theo độ cao: chỉ vài trăm km mà từ đỉnh gần 8.000m xuống vùng rừng nhiệt đới. Nhiều nhà nghiên cứu và tổ chức quan sát quyền con người – môi trường từng kêu gọi khảo sát đa dạng sinh học trước khi khởi công, vì quy mô dự án có thể làm biến đổi dòng chảy, trầm tích, đường di cư của động vật, và “nhịp” sinh thái mà người ta chưa kịp đo đếm đầy đủ.
Một chi tiết đáng chú ý: ngay cả các thông báo kỹ thuật liên quan đánh giá tác động đa dạng sinh học cũng cho thấy dự án “khó tránh” khu bảo tồn. Và khi một công trình “khó tránh” mà lại thiếu công khai kết quả đánh giá, nỗi lo tất nhiên sẽ lớn hơn những lời trấn an.

“Dời nhà đi, ký ức ở lại”: câu chuyện tái định cư, an ninh biên giới và kiểm soát xã hội
Dự án không chỉ tác động lên sông, mà lên con người. Nhiều cộng đồng bản địa sinh sống lâu đời ở khu vực dự kiến xây dựng, gồm các nhóm như Monpa và Lhoba – những sắc tộc ít người. Giới chức Trung Quốc thừa nhận sẽ phải “di dời cộng đồng địa phương”, nói đã bố trí nơi thờ tự mới gần khu dân cư mới. Trên mạng xã hội địa phương xuất hiện hình ảnh đoàn xe cắm cờ, băng rôn khẩu hiệu kiểu “biết ơn tái định cư, đón đời sống mới”, “dời sớm lợi sớm”, đưa dân đến nơi ở mới gần vùng ranh giới tranh chấp.
Đi kèm đó là không khí “dự án quốc gia trọng điểm”: chính quyền sở tại phát cảnh báo sẽ trấn áp mạnh mọi hành vi bị coi là gây rối; rà soát hộ tịch; quản lý dòng lao động nhập cư đổ về vì công trường. Trong bức tranh ấy, thủy điện không còn là một nhà máy. Nó là một công cụ quản trị: sắp xếp dân cư, siết vùng biên, và tăng sự hiện diện của nhà nước ở nơi nhạy cảm.

Nỗi lo hạ nguồn: “water bomb”, Brahmaputra và chiếc công tắc nước mà không ai muốn đặt trong tay người khác
Điều khiến Ấn Độ và Bangladesh căng thẳng là: Yarlung Tsangpo khi chảy sang Ấn Độ trở thành Brahmaputra – mạch sống của đánh cá, nông nghiệp, và những đồng bằng chịu lũ theo mùa. Một số tiếng nói ở Ấn Độ gọi dự án là “water bomb”: nếu vận hành thiếu minh bạch, việc giữ nước – xả nước có thể tạo ra cú sốc cho vùng hạ lưu, nhất là trong mùa mưa lũ vốn đã khốc liệt.
Trung Quốc phản bác, nhấn mạnh dự án có thể giúp điều tiết, thậm chí giảm rủi ro lũ. Nhiều chuyên gia cũng thừa nhận về lý thuyết, đập thượng nguồn có thể giúp điều hòa dòng chảy. Nhưng họ nhấn mạnh điều kiện tiên quyết là chia sẻ dữ liệu minh bạch và phối hợp quản trị xuyên biên giới. Không có dữ liệu, mọi lời hứa chỉ là lời hứa. Và trong chuyện nước, “không biết” đôi khi đáng sợ hơn cả “biết là xấu”.

Bóng dáng “Mekong” và nguy cơ cuộc đua xây đập: một cuộc chạy đua xuống đáy
Lo ngại càng tăng khi người ta nhớ đến tranh cãi quanh các đập trên sông Mekong: phía hạ lưu từng cáo buộc vận hành hồ chứa làm thay đổi dòng chảy, gây hạn ở Việt Nam; Bắc Kinh phủ nhận. Những ký ức ấy khiến câu chuyện Yarlung Tsangpo không còn là “dự án nội địa”, mà là phép thử về cách một cường quốc đối xử với dòng sông xuyên biên giới.
Ở chiều ngược lại, chính dự án này đang thúc Ấn Độ thúc nhanh công trình thủy điện của họ trên cùng hệ thống sông, với quy mô rất lớn, kéo theo bài toán di dời và phản đối trong cộng đồng bản địa. Nếu hai nước cùng lao vào một cuộc đua đập – mỗi bên viện cớ “bên kia làm trước” – thì con sông đứng giữa sẽ là kẻ chịu trận. Và đó là kiểu “race to the bottom” mà nhiều chuyên gia cảnh báo: càng chạy, rủi ro càng lớn, minh bạch càng ít, và lòng tin càng cạn.

Siêu đập có thể là kỳ tích kỹ thuật, nhưng bí mật là thứ làm nó trở thành nỗi bất an khu vực
Một hệ thống thủy điện có thể lớn nhất thế giới, đặt giữa “tháp nước châu Á”, mang theo hứa hẹn điện sạch và tham vọng công nghệ – đáng lẽ phải là câu chuyện hợp tác khu vực. Nhưng khi thông tin bị che mờ, khi đánh giá tác động chưa được công bố rộng, khi tái định cư đi cùng khẩu hiệu và kiểm soát, khi hạ nguồn chỉ nghe những lời trấn an chung chung, thì nỗi lo là điều tự nhiên.
Vì nước không chỉ là tài nguyên. Nước là niềm tin. Và trong một thế kỷ mà năng lượng, dữ liệu và an ninh biên giới trộn vào nhau, một “công tắc” nằm ở thượng nguồn – dù chưa ai biết chính xác nó lớn tới đâu – vẫn đủ để cả vùng hạ lưu bao gồm toàn bộ lãnh thổ Việt Nam phải mất ngủ.

“Khi nào chúng ta phải cúi đầu trước một số cộng đồng nhất định…Tại sao tên thị trưởng khốn kiếp này lại phải xin lỗi những tên cướp biển gian xảo đó?!” – Một người nhập cư tự hào chỉ trích gay gắt những người Somalia vô ơn và Thị trưởng Jacob Frey trong một bài phát biểu đầy sức mạnh


Một người nhập cư hợp pháp đầy tự hào gần đây đã gây sốt trên mạng xã hội sau khi có bài phát biểu dài dòng chỉ trích những người nhập cư bất hợp pháp gốc Somalia vô ơn ở Minneapolis, cùng với ông thị trưởng ngu ngốc của thành phố.

Như độc giả của TGP đã biết , 70 thành viên cộng đồng người Somalia ở Minnesota đã tham gia vào vụ biển thủ 250 triệu đô la tiền quỹ phòng chống COVID-19, số tiền này vốn được dành để nuôi sống trẻ em. Hàng triệu đô la đã bị đánh cắp từ tiền thuế của người dân Mỹ và chuyển ra nước ngoài đến Somalia, và 80% số tiền vẫn chưa được thu hồi.

Các nhân viên thuộc Sở Dịch vụ Nhân sinh bang Minnesota đã cáo buộc Thống đốc cánh tả Tim Walz dàn dựng một vụ che đậy quy mô lớn nhằm bảo vệ đường dây gian lận khổng lồ khỏi bị phát hiện. Theo các nhân viên, ông Walz không chỉ phớt lờ những cảnh báo ban đầu mà còn chủ động trả đũa những nhân viên của cơ quan đã lên tiếng cảnh báo.

Nữ nghị sĩ Ilhan Omar cũng đang vướng vào vòng xoáy của vụ bê bối này. Tờ New York Post đã công bố những bằng chứng đáng báo động cho thấy bà không chỉ tổ chức tiệc cho một trong những nhà hàng liên quan đến đường dây gian lận, mà còn quen biết cá nhân với một trong những chủ sở hữu bị kết tội của nhà hàng đó.

Trong khi đó, Thị trưởng Minneapolis Jacob Frey sẽ làm bất cứ điều gì để lấy lòng cộng đồng người Somalia và đáp trả Trump sau khi ông ta gọi họ là "rác rưởi".

Frey đã cố gắng lấy lòng người dân đến mức thậm chí còn thử cả món ăn truyền thống của Somalia, dù suýt nôn mửa khi cố gắng ăn nó.

Tuần trước, Keith Phan, một người nhập cư gốc Việt, đã đăng tải một video trên TikTok, bày tỏ sự bức xúc của mình về những gì anh ấy đang chứng kiến.

Sau khi đặt câu hỏi đầy sinh động về lý do tại sao người Mỹ lại chiều lòng cộng đồng người Somalia, Phan lưu ý rằng mặc dù số lượng người di cư Việt Nam ở Mỹ tương đối ít, nhưng tất cả họ đều đang sống rất tốt.

Trong số đó có một số chủ doanh nghiệp, bác sĩ, kỹ sư và nhà khoa học.

Hơn nữa, không một người nhập cư Việt Nam nào từng đòi hỏi người khác phải chiều chuộng mình. Thay vào đó, họ làm việc chăm chỉ và hòa nhập vào xã hội Mỹ.

Phan kết thúc bằng cách chỉ trích gay gắt Frey vì đã nói tiếng Somali và xin lỗi những "tên cướp biển gian xảo" này.


PHAN: Từ khi nào mà chúng ta lại phải cúi đầu trước một số cộng đồng nhất định chứ?

Nghe này, tôi là người châu Á; tôi là người Việt Nam, chúng tôi có cộng đồng riêng của mình. Chúng tôi đang phát triển mạnh mẽ.

Chúng tôi mới ở đây chưa đầy 50 năm. Nếu nhìn vào số liệu, chúng tôi chỉ có khoảng hai triệu người.

Trong số hai triệu người dân của chúng ta, phần lớn là những người kinh doanh, nhà khoa học, kỹ sư, bác sĩ. Chúng ta đóng góp cho đất nước này nhiều hơn là nhận được.”

Chúng tôi chưa bao giờ yêu cầu bất cứ ai phải cúi đầu hay nói ngôn ngữ của chúng tôi.

Tại sao ông thị trưởng của cái vùng đất cướp biển Somalia ở Minnesota này lại phải nói tiếng của chúng và xin lỗi cho những tên cướp biển gian xảo đó?

Từ bao giờ mà chúng ta phải làm thế?

Giấc mơ lá phong và phần khuất ít ai kể
Trong mắt nhiều người ở Việt Nam, Canada là xứ sở lá phong bình yên, nhà cửa sạch đẹp, phúc lợi tốt, con cái có tương lai. Nhìn hình trên mạng, ai cũng thấy “đẹp, sang, an yên”. Nhưng chỉ khi sống rồi mới hiểu, đằng sau những bức ảnh lung linh là những ngày dài chống chọi với lạnh giá, nỗi nhớ nhà, áp lực tiền bạc và một đống giấy tờ không bao giờ dứt. Canada không phải địa ngục, nhưng cũng chưa bao giờ là thiên đường.

Mùa đông postcard và mùa đông thật sự
Tuyết rơi trong hình luôn trắng tinh, lãng mạn; tuyết rơi ngoài đời là những buổi sáng mở mắt ra đã thấy cả sân, cả xe bị chôn dưới một lớp dày. Mỗi lần ra khỏi nhà là một “nghi lễ”: quét tuyết, cạo băng kính, khởi động xe thật lâu. Có hôm gió tạt vào mặt buốt đến chảy nước mắt, chỉ muốn quay đầu chạy về chăn ấm. Đường trơn, ngày ngắn, nắng ít… nhiều người bảo mùa đông ở Canada không chỉ làm tê cóng tay chân mà còn dễ làm đông luôn cả cảm xúc.

Tiền nhà, tiền bill và cái bàng hoàng ở quầy tính tiền
Canada lương cao hơn Việt Nam, nhưng chi phí sinh hoạt cũng “nuốt” nhanh hơn. Tiền thuê nhà, điện, gas, internet, bảo hiểm… cái gì cũng tăng. Đi chợ chỉ định mua vài món lặt vặt, đến quầy tính tiền nhìn hóa đơn là hết hồn. Một bữa ăn đơn giản cho cả nhà bỗng thành “đặc sản giá cao”. Ai mới sang thường có cảm giác: đi làm cả tháng, trả hết các loại bill xong, nhìn lại số dư trong tài khoản mà thở dài.

Mạnh mẽ là lựa chọn chứ không phải tính cách bẩm sinh
Sống xa quê, xa cha mẹ, xa bạn bè, có những hôm không ai kể cũng thấy lòng chùng xuống. Nhớ tô phở đầu ngõ, nhớ tiếng nói cười trong nhà, nhớ cảm giác chỉ cần đau ốm là có người thân cạnh bên. Ở Canada lâu dần, ai cũng học cách tỏ ra mạnh mẽ, nhưng đêm xuống vẫn có lúc tủi thân, nhất là những dịp lễ Tết, nhìn con cái lớn lên trong một nền văn hóa khác mà thấy mình lưng chừng giữa hai thế giới.

Đi làm nơi xứ tuyết: không có “việc nhẹ lương cao”
Cuộc sống ở đâu cũng cần lao động, nhưng ở Canada, “ngồi không” là khái niệm xa lạ. Người lớn đi làm full-time, nhiều khi kiêm luôn part-time; người có con nhỏ thì sáng đưa con đi học, chiều đón về, tối lại tranh thủ làm thêm hoặc học nâng cấp. Không dễ để cân bằng giữa công việc, gia đình, bản thân. Có những ca làm đêm, những giờ tăng ca, những hôm vừa hết ca lại vội vã về nhà nấu cơm cho con. Ở xa xứ, mỗi đồng kiếm được đều có mồ hôi phía sau.

Canada – thiên đường của… giấy tờ
Ai từng xin PR, thi quốc tịch, gia hạn giấy phép lao động, làm thuế, đổi bằng lái… đều hiểu cảm giác “sống chung với paperwork”. Mỗi giai đoạn cuộc đời gắn với một chồng hồ sơ, hết form này đến form khác. Học bằng lái xe là cả quá trình thi lý thuyết, thi thực hành, đặt lịch, đóng phí. Giấy tờ không phải để hành dân như ở nhiều nơi khác, nhưng sự chi li, chi tiết của nó cũng đủ khiến người mới tới choáng ngợp. Không hiểu luật thì dễ rơi vào trạng thái lo lắng, sợ sai, sợ thiếu.

Xe hư, bảo hiểm và những “cục tiền không thấy đường ra”
Ở nhiều thành phố Canada, xe hơi gần như là bắt buộc. Nhưng đi kèm với nó là bảo hiểm mỗi năm một cục tiền khá lớn, nhiều khi đóng đều đều mà chẳng bao giờ… được dùng đến. Xe mà hư, sửa chữa đôi khi bằng cả tháng lương. Mùa đông, đường trơn, đá văng, muối rải, xe xuống cấp nhanh, tiền bảo trì thay nhớt, thay vỏ, thay thắng… cứ thế đội lên. Nhiều người đùa: “Cứ mỗi lần mở mail thấy giấy bảo hiểm là tim rớt một nhịp.”

Ở đâu cũng khổ, chỉ khác nhau khổ kiểu nào
Dưới các bài chia sẻ về đời sống Canada, luôn có hai luồng ý kiến. Một bên bảo: “Khó quá thì về Việt Nam sống”, “Không ai dí súng bắt ở lại”. Bên kia nhắc lại những lần vượt biên, những người đã nằm lại giữa biển chỉ để đổi lấy hai chữ tự do, nhắc rằng ở Việt Nam giờ cũng đâu dễ thở với lạm phát, thiên tai, hệ thống xin – cho chồng chéo. Sự thật là: ở đâu cũng có cái lo, cái khổ của nơi đó; chỉ là mỗi người chọn kiểu khổ mà mình chịu được và tin là xứng đáng. Với nhiều gia đình đang ở Canada, tất cả những mệt mỏi trong tuyết lạnh, hóa đơn, giấy tờ… đều là cái giá cho một tương lai ổn định hơn cho con. Họ ít than vãn, nhưng đôi khi cũng cần được nói ra để những ai ở xa thôi thần thánh hóa xứ người, và những ai đang cùng cảnh ngộ cảm thấy mình không cô đơn.

Ở lại, không phải vì Canada hoàn hảo
Canada không phải chỗ “sướng quá nên rảnh sinh chuyện than thở”, cũng không phải nơi “khổ quá mà phải bỏ đi”. Đó là một đất nước bình thường, có an ninh, có phúc lợi, có mùa đông khắc nghiệt, có giá cả đắt đỏ và có rất nhiều cơ hội cho ai chịu học, chịu làm. Những người Việt đang sống ở đây mỗi ngày vẫn dậy sớm dọn tuyết, đi làm, nuôi con, đóng thuế, gửi tiền về cho cha mẹ, góp phần nhỏ bé của mình vào xã hội mới. Họ không cần ai thương hại, cũng không cần ai dạy phải biết ơn thế nào. Họ chỉ mong một điều đơn giản: khi nói về Canada, hãy nhìn cả mặt sáng lẫn mặt tối. Bởi chỉ khi nhìn trọn vẹn, ta mới hiểu hết giá trị của những cuộc đời Việt đang kiên nhẫn bám trụ nơi xứ tuyết xa xôi ấy.

Sáng 17/12/2025, tại Căn cứ Hải quân Great Lakes (Illinois) – nơi được xem như “cửa ngõ duy nhất” đưa mọi tân binh bước vào Hải quân Hoa Kỳ – không khí bỗng nóng lên theo một cách rất lạ: không phải tiếng khẩu lệnh, mà là cảm giác hồi hộp khi Thứ trưởng Hải quân Hung Cao xuất hiện giữa doanh trại. Từ buổi “all hands call” ở nhà nguyện đến những cái bắt tay sát sườn với đội ngũ huấn luyện, rồi sang ngày 18/12 là lễ tốt nghiệp quy mô lớn, chuyến thăm kéo dài hai ngày đã biến Great Lakes thành điểm hẹn của nhiều thế hệ: 1.058 người trẻ vừa chính thức gia nhập hạm đội, trong khi một cựu binh tốt nghiệp năm 1952 đứng lặng, để 73 năm ký ức như tan chảy ngay trước mắt mình.

Một Great Lakes rất khác: nơi mọi hành trình bắt đầu
Giữa mùa đông tháng 12, Căn cứ Hải quân Great Lakes (Recruit Training Command – RTC) bỗng trở thành một “ngã tư cảm xúc” kỳ lạ: vừa trang nghiêm, vừa ấm áp, vừa khiến người ta thấy trái tim mình chùng xuống vì tự hào. Nơi đây là boot camp duy nhất của Hải quân Hoa Kỳ, cũng là cánh cổng mà mọi tân binh bước qua trước khi thật sự trở thành “Sailor”. Chương trình huấn luyện kéo dài khoảng chín tuần, mỗi năm hơn 40.000 người trẻ rèn mình ở đây để gia nhập hạm đội.

Thứ trưởng Hải quân Hung Cao: gặp gỡ, lắng nghe, siết tay
Ngày 17/12/2025, The Honorable Hung Cao – Thứ trưởng Hải quân Hoa Kỳ – đã có buổi “all hands call” với nhân sự RTC tại nhà nguyện. Không phải một cuộc ghé thăm kiểu nghi thức cho đủ thủ tục, mà là một cuộc gặp mang tinh thần đối thoại: gặp các cấp chỉ huy, đội ngũ huấn luyện, lắng nghe nhịp thở của một “lò luyện” đang vận hành để đưa những thanh niên bình thường trở thành quân nhân thực thụ. Những khoảnh khắc ấy, nhìn vào ánh mắt của người đối diện, người ta dễ hiểu vì sao quân đội không chỉ là kỷ luật – mà còn là niềm tin.







Lễ tốt nghiệp 18/12: lời phát biểu ngắn nhưng “đánh thẳng vào tim”
Sang ngày 18/12/2025, ông Hung Cao là Reviewing Officer trong lễ tốt nghiệp. Có một người kể lại rằng mình đã có cơ hội đưa con trai, cùng một người bạn trong VFW, tới dự lễ tốt nghiệp tuần đó. Và khi ông Hung Cao phát biểu, lời nhắn tuy ngắn nhưng đầy sức bật – kiểu ngắn gọn mà vẫn truyền lửa, như thể chỉ cần vài câu thôi cũng đủ để cả khán phòng hiểu: hôm nay là một khởi đầu nghiêm túc, nhưng cũng là một khởi đầu đáng tự hào.

73 năm như tan chảy: câu chuyện của “Lou” và ký ức 1952
Có lẽ phần chạm đến trái tim nhất lại đến từ người bạn tên Lou. Ông từng tốt nghiệp tại Great Lakes vào năm 1952, rồi rời nơi này để ra chiến trường Triều Tiên trên một khu trục hạm lớp Fletcher. Đứng giữa không khí lễ tốt nghiệp năm 2025, những gì tưởng đã nằm yên trong ký ức bỗng trỗi dậy: tiếng bước chân, mùi sàn nhà, nhịp kèn, sự hồi hộp của tuổi trẻ… 73 năm canh dài như co lại thành một khoảnh khắc. Người ta nói “thời gian chữa lành”, nhưng đôi khi chỉ một nghi lễ, một lá cờ, một hàng quân cũng đủ làm thời gian “quay đầu” – đưa một đời người trở về đúng điểm xuất phát.


1.058 người trẻ bước vào hạm đội: trang mới của nước Mỹ
Trong buổi lễ ấy, 1.058 tân binh đã chính thức gia nhập hạm đội. Trên lễ đài danh dự, những người dự VIP chứng kiến một điều rất giản dị mà rất lớn: nước Mỹ vẫn được tiếp sức bằng những gương mặt trẻ, những lời tuyên thệ, những đôi mắt vừa hồi hộp vừa kiêu hãnh. Và rồi câu chúc truyền thống vang lên như một dấu ấn: “Fair winds and following seas, Sailors” – chúc những con gió thuận và dòng biển êm cho người ra khơi.





Không chỉ nghi lễ: thăm SAMT trên “USS Missouri”
Cũng trong ngày 18/12/2025, ông Hung Cao còn nhận phần giới thiệu tổng quan về hệ thống huấn luyện bắn – Small Arms Marksmanship Trainer (SAMT) – tại khu “USS Missouri” trong RTC. Những hình ảnh đó cho thấy chuyến thăm không dừng ở bắt tay hay phát biểu, mà còn chạm vào thực tế huấn luyện: nơi kỹ năng được chuẩn hóa, nơi sự tự tin được rèn bằng mồ hôi, và nơi an toàn – chính xác – kỷ luật là những chữ không bao giờ được phép “ước lượng”.





Một khoảnh khắc, nhiều thế hệ, một lời hứa chung
Có những buổi lễ người ta xem xong rồi quên. Nhưng cũng có những buổi lễ khiến người ta nhớ rất lâu, vì nó chạm đúng vào điều sâu nhất: sự tiếp nối. Great Lakes không chỉ “đào tạo tân binh”. Great Lakes giữ lại cho người già một phần tuổi trẻ, và trao cho người trẻ một phần trách nhiệm. Trong hai ngày 17–18/12/2025, chuyến thăm của Thứ trưởng Hải quân Hung Cao đã làm nổi bật điều đó: sự trang nghiêm của quân phục, sự gần gũi của lời hỏi thăm, và sự nghẹn ngào khi thấy một thế hệ mới đang bước lên, còn thế hệ cũ lặng lẽ mỉm cười, như thể nói: “Tới lượt các con rồi.”

Ngày xưa, nhắc “Việt kiều Mỹ”, người ta nghĩ ngay đến một thứ hào quang lấp lánh. Một vali vừa mở ra là “mùi Mỹ” bay vèo vèo: dầu gió xanh, socola Mỹ, quần áo cũ… Tới đâu cũng được nhìn bằng ánh mắt vừa tò mò vừa nể. Nói gì cũng dễ được tin. Có khi “nổ banh nhà lồng” mà chẳng ai buồn fact-check. Thập niên 90, Việt kiều là một thứ “hàng hiếm”, nên tự nhiên có… giá.

Nhưng bây giờ, cái “giá” ấy tụt xuống trầm trọng—hoặc nói đúng hơn: cái hào quang ấy đã hết đất sống.

Không phải Việt kiều “mất giá”, mà là Việt Nam đã đủ thứ
Ngày nay, “mùi Mỹ” trong vali không còn là thứ khiến người trong nước đứng đợi. Dầu gió xanh, socola, đồ Mỹ, hàng ngoại… Việt Nam có hết. Thậm chí có nhiều thứ còn đa dạng và dễ mua hơn hồi xưa. Cái thời “đồ Mỹ là quý” đã qua. Khi mọi thứ đã sẵn, “quà Việt kiều” không còn là câu chuyện kỳ diệu nữa.

Ngày xưa Việt kiều dễ nhận ra bởi cách ăn mặc, cách nói. Còn hôm nay, người ta chẳng mấy quan tâm ai Việt kiều, ai dân trong nước. Việt kiều hồi hương, sinh sống và làm việc ở Việt Nam ngày càng đông. Sự khác biệt mờ dần. Hộ chiếu có thể khác, nhưng phong cách sống, cách tiêu tiền, cách dùng công nghệ… nhiều khi giống nhau đến mức không còn ranh.

Việt kiều lâu năm, Việt kiều mới qua: khác nhau ở “mức hòa nhập”
Có cách phân loại khá thú vị: Việt kiều lâu năm là những người có thâm niên ở Mỹ trên 30 năm và về Việt Nam ít hơn ba lần trong khoảng thời gian đó. Còn Việt kiều qua Mỹ dưới 10 năm thì nhiều người vẫn là “người Việt mới qua” đúng nghĩa—vì còn đang học cách hòa nhập, còn đang chạy với nhịp đời mới, còn đang “xây lại” bản thân từ đầu.

Thế nên khi về Việt Nam, hai nhóm thường mang hai “mindset” khác nhau: người lâu năm đôi khi bỡ ngỡ vì lâu quá không chứng kiến thay đổi; người mới qua thì lại mang tâm lý so sánh, phòng thủ, hoặc ngược lại—cố chứng minh mình đã “Mỹ hóa”.

Không phải ai cũng là “Việt kiều Cali” đi nói xấu quê hương
Một hiểu lầm phổ biến là cứ Việt kiều Mỹ thì mặc định “Cali”, rồi gán thêm mớ nhãn: không thích đất nước, nói xấu Việt Nam. Thực ra, Việt kiều về nước có hai dạng rất rõ: một là thăm thân, hai là du lịch – công tác. Thăm thân thì tình cảm là chính, dễ nhạy cảm, dễ chạm tự ái. Công tác – du lịch thì thực dụng hơn: trải nghiệm, quan sát, gặp gỡ, kết nối, tiêu tiền, rồi đi.

Và cũng đừng quên: người Việt ở nước ngoài cũng có người này người kia. Không thể lấy vài tiếng ồn ào trên mạng để đại diện cho cả cộng đồng.

Về Việt Nam dùng dịch vụ sang: hưởng thụ hay khoe mẽ?
Nhiều người hay nhìn cảnh Việt kiều về nước ăn nhà hàng xịn, ở khách sạn sang, đi xe đẹp… rồi kết luận: “ra vẻ”, “khoe”. Nhưng có một sự thật đơn giản: đó có thể là phần thưởng cho những ngày tháng lao động mệt mỏi ở xứ người. Có khi thời còn ở Việt Nam, họ chưa từng dám mơ tới những dịch vụ đó. Bây giờ có điều kiện, họ tận hưởng. Hưởng thụ không phải tội.

Và những ai từng làm việc, tiếp xúc, hợp tác với người trong nước sẽ hiểu: Việt Nam bây giờ có rất nhiều người khá giả. Thậm chí có nhóm còn giàu hơn nhiều Việt kiều. Cho nên cái trò “chứng tỏ” đôi khi… vô nghĩa. Thời thế đã khác.

“Việt kiều dỏm” và “Việt kiều chân chính”
Có một nhận xét nghe hơi gắt nhưng lại đúng tâm lý: chỉ có “việt kiều dỏm” mới thích làm màu—nói tiếng Việt lơ lớ cho ra vẻ, giả vờ cái gì cũng không biết, cái gì cũng chê dơ, cái gì cũng sợ sệt phòng thủ. Còn “Việt kiều chân chính” thì thường bình dân hơn người ta tưởng: về là hòa nhập, ăn uống xả láng, vui vẻ, không cần diễn.

Dưới phần bình luận, người thì trêu “tay bị thương mà nhậu miết”, người thì bảo “đi ngang chụp ké thôi”, người thì nói thẳng: sống lâu ở Mỹ hơn 30 năm thì nên gọi đúng là “người Mỹ gốc Việt” chứ không thích chữ “Việt kiều” nữa. Cũng có người chán việc phân loại: Việt kiều hay Việt Nam thì cũng là con người, hai mắt một mũi một miệng, so sánh làm gì cho mệt.

Nhưng “mất giá” không đồng nghĩa “hết vấn đề”
Có ý kiến nhắc một danh sách những điều ngại khi về Việt Nam: đi bộ không an toàn, nguy cơ tai nạn giao thông, chặt chém, hàng dỏm, chuyện vệ sinh, lụt, ô nhiễm, các khu du lịch nhái… Những điều đó tồn tại như một mảng tối song song với mảng sáng. Việt Nam đã đổi khác rất nhiều, nhưng không có nghĩa mọi thứ đều trơn tru. Ai về nước cũng mang theo hai hành lý: một là vali, hai là kỳ vọng.

Nếu nói “Việt kiều Mỹ mất giá”, có lẽ nên hiểu là: hết thời người ta ngước nhìn chỉ vì bạn từ Mỹ về. Cái “giá” ngày xưa phần lớn đến từ khoảng cách thông tin và thiếu thốn vật chất. Bây giờ, khoảng cách ấy hẹp lại, hàng hóa đầy lên, kiến thức mở ra, ai cũng có thể fact-check trong vài giây. Vậy nên thứ còn lại không phải “mùi Mỹ”, mà là thái độ.

Bạn về Việt Nam để thăm người thân hay để làm ăn, để du lịch hay để tìm lại tuổi trẻ… thì cứ về. Nhưng đừng mang theo thói quen “diễn”. Vì thời đại này, không ai cần xem bạn diễn nữa. Người ta chỉ muốn bạn là bạn: một người bình thường, biết tôn trọng, biết hòa nhập, và biết rằng quê nhà đã thay đổi—cũng như chính bạn đã thay đổi.
FROM VIETNAM

Một cậu bé sinh ra vào những ngày tang thương nhất của miền Nam năm 1975. Cha là một sĩ quan Quân lực VNCH. Sau biến cố, là những năm dài tù đày khổ sai, là những vết thương không dễ gọi thành tên. Rồi gia đình phải bỏ lại quê nhà, đi tìm sự sống trên vùng đất tự do.

Cậu bé năm nào tên Thành.

Và hôm nay, “cậu bé Thành” đã trở thành một bác sĩ, một sĩ quan y tế Hải quân Hoa Kỳ, đứng vững giữa ánh đèn trang trọng của buổi lễ thăng cấp và vinh danh tại Trung tâm Y học Quân đội Quốc gia Walter Reed.

Từ đời tị nạn đến đời phục vụ

Sau khi tốt nghiệp y khoa, bác sĩ Thành gia nhập Hải Quân Hoa Kỳ, từng đảm nhiệm nhiều vai trò quan trọng trong hệ thống y khoa quân đội và học thuật.

Ông là Giám đốc Chương trình Nghiên cứu sinh Nội tiết của Hiệp hội Quốc gia tại Trung tâm Y học Quân đội Quốc gia Walter Reed (WRNMMC).
Ông cũng là Giám đốc phân khoa nội tiết, Đại học Khoa học Sức khỏe của chính phủ liên bang (USUHS) và chuyên gia tư vấn nội tiết cho Quốc hội Hoa Kỳ.

Ông là Giáo sư Y khoa (USUHS), Thành viên của Trường môn Bác sĩ Hoa Kỳ, và Thành viên của Trường môn Nội tiết Hoa Kỳ.

Những dòng chức vụ nghe khô khan, nhưng phía sau nó là hàng ngàn giờ trực bệnh viện, vô số ca bệnh, vô số quyết định cần bản lĩnh và trái tim. Là một con đường dài, đi bằng kỷ luật, bằng trí tuệ, và bằng sự kiên trì của một người hiểu thế nào là mất mát để biết trân quý cơ hội.

Khoảnh khắc đặc biệt: Cha cài lon cho con

Điều khiến buổi lễ hôm nay trở nên nghẹn ngào nhất lại không nằm ở nghi thức… mà nằm ở bàn tay.

Bác sĩ Thành được chính cha ruột của mình cài lên vai áo chiến lon đại tá (Captain), trong sự chứng kiến của Đô Đốc John Eisold, của đồng nghiệp và đông đảo đồng hương Việt Nam.

Khoảnh khắc ấy như một nhịp cầu nối hai thời đại.
Một người cha từng đi qua tù đày, từng sống sót sau những ngày đen tối của lịch sử.
Và một người con đứng trong quân phục trắng của Hải quân Hoa Kỳ, nhận cấp bậc mới bằng chính đôi tay đã từng gánh chịu quá nhiều của cha mình.

Không cần nói nhiều. Chỉ cần nhìn cũng đủ hiểu: có những gia đình người Việt đã đi một đoạn đường dài đến mức… chính họ đôi khi cũng không tin nổi.

Walter Reed và dấu mốc “full professor”

Đặc biệt hơn nữa, bác sĩ Thành chính thức được chuẩn thuận là giáo sư (full professor) và được ghi nhận là người Mỹ gốc Việt đầu tiên đạt vị trí giáo sư tại Trung Tâm Y Học Quân Đội Quốc Gia Walter Reed.

Trong một nơi hội tụ trí tuệ, kỷ luật và tiêu chuẩn khắt khe bậc nhất của nền y học quân đội Mỹ, dấu mốc ấy không chỉ là thành quả cá nhân. Nó là một lời nhắc đẹp: người Việt tị nạn đến đây không chỉ để sống sót, mà còn để đóng góp, để tỏa sáng, và để đứng vào hàng ngũ những người gánh trách nhiệm lớn.

Sứ mệnh Bắc Cực: một bác sĩ, hơn 330 thủy thủ

Hiện nay, bác sĩ Thành là sĩ quan y tế Hải Quân duy nhất trong một sứ mệnh đa quốc gia tới Bắc Cực, chịu trách nhiệm chăm sóc y tế cho hơn 330 thủy thủ, đồng thời hỗ trợ các phái đoàn Quốc hội trong một nhiệm vụ quốc tế quan trọng.

Bắc Cực không chỉ là lạnh. Bắc Cực là thử thách về sức chịu đựng, về hậu cần, về y tế trong điều kiện khắc nghiệt. Ở đó, một quyết định y khoa đôi khi không chỉ là chuyện đúng-sai, mà là chuyện kịp-trễ.

Và giữa nơi tận cùng giá rét ấy, lại có một người con của cộng đồng Việt Nam đứng trong hàng ngũ phục vụ.

Một niềm hãnh diện chung

Câu chuyện của bác sĩ Thành khiến người ta nghĩ nhiều về hai chữ “đi lên”.
Đi lên không phải bằng khẩu hiệu.
Mà bằng học hành, lao động, kỷ luật, và một ý chí rất Việt Nam: đã ngã thì đứng dậy, đã mất thì phải xây lại.
Và xin được chia vui với cộng đồng người Việt: chúng ta có thêm một tấm gương để tự nhắc nhau rằng… từ tro tàn vẫn có thể mọc lên những mùa xanh.

Một cú “chôm” tưởng nhỏ, mà thành chuyện lớn
Ở Irvine, bưu kiện đến tận cửa nhà là chuyện thường ngày. Nhưng cũng ở Irvine, chỉ cần bạn thò tay nhấc nhầm món đồ không phải của mình, câu chuyện có thể đổi màu rất nhanh: từ “ăn cắp vặt” thành hồ sơ hình sự, từ vài gói bánh kẹo thành chuỗi cáo buộc chồng lên nhau.

Tuần trước, cảnh sát Irvine cho biết họ nhận được thông báo về nghi phạm trộm bưu kiện ở khu vực Perlita và Gitano. Và điều đáng chú ý: thay vì chờ xe tuần tra mò mẫm từng vòng, họ cho máy bay không người lái (drone) xuất phát như một “phản ứng đầu tiên”.

Drone cất cánh: nhìn thấy Tesla, nhìn luôn cả hành vi
Theo tường thuật của cảnh sát, drone nhanh chóng phát hiện một chiếc Tesla gần khu vực phòng thư (mailroom) của chung cư. Từ trên cao, nó quan sát được hai phụ nữ lấy các gói hàng và còn cố gắng tiếp cận một mailroom khác để “lấy thêm”.

Khi lực lượng dưới đất tới nơi, hai người bị tạm giữ và cảnh sát thu hồi nhiều bưu kiện bị đánh cắp từ trong xe.

Ở thời đại này, camera là “mắt”, còn drone là “mắt biết bay”. Bạn tưởng mình lén được vài giây, nhưng trên bầu trời, có khi đã có một con mắt đang ghi lại từng động tác.

Hai nghi phạm, một chiếc xe sang, và cái khoảnh khắc bị còng tay
Cảnh sát nêu danh tính hai người bị bắt: Shensha Fan (26 tuổi) và Fang Hou (52 tuổi), cùng cư trú tại Yorba Linda. Hai người bị bắt với cáo buộc burglary (đột nhập/trộm cắp).

Nghe đến đây, nhiều người thốt lên: “Đi Tesla mà đi trộm mấy gói hàng lặt vặt, có gì sai sai không?”
Sai ở chỗ: luật không nhìn chiếc xe để đo tội. Luật nhìn hành vi, địa điểm, giá trị tài sản, và dấu hiệu có tổ chức hay không. Xe sang chỉ khiến câu chuyện… phản cảm hơn trong mắt công chúng, chứ không tự động làm tội nặng hay nhẹ.

Vì sao mailroom lại dễ biến thành án “burglary”?
Điểm mấu chốt nằm ở cáo buộc Penal Code § 459 (burglary). Trong cách hiểu phổ biến, burglary không nhất thiết phải là “phá cửa vào nhà dân ban đêm”. Chỉ cần vào một nơi với ý định trộm cắp/chiếm đoạt, bạn có thể bị dựng hồ sơ burglary.

Vì vụ việc bị cho là xảy ra ở phòng thư chung cư (không phải nơi ở có người cư trú như “inhabited dwelling”), nó thường rơi vào nhóm second-degree burglary — và đây là dạng “wobbler”: có thể bị xử theo tội nhẹ hoặc tội nặng, tùy tình tiết.

Khung hình phạt ở California: không chỉ một tội danh
Ngoài burglary, câu chuyện có thể phát sinh thêm các cáo buộc khác, tùy giá trị gói hàng và dấu hiệu hành vi:

Với second-degree burglary (PC § 459):
Nếu bị truy tố dạng felony: có thể đối diện mức 16 tháng, 2 năm hoặc 3 năm giam giữ và phạt tiền cao (tùy tòa áp dụng).
Nếu bị xử misdemeanor: có thể tới 1 năm tù quận và phạt tiền mức thấp hơn.

Có thể kèm mail/package theft theo PC § 530.5(e): dạng misdemeanor, tối đa 1 năm tù quận và phạt tiền.

Nếu tổng giá trị hàng hóa thu hồi vượt $950, có thể bị cân nhắc thêm hướng grand theft (PC § 487), khung có thể lên đến 3 năm (tùy cấu phần và cách truy tố).

Nếu có dấu hiệu giữ hàng trộm để bán lại, một số quy định mới của California cũng có thể được viện dẫn theo hướng “possession with intent to sell” khi tổng giá trị vượt ngưỡng nhất định.

Vì bị cáo buộc hành động theo cặp, còn có khả năng bị nhắc đến conspiracy (PC § 182) — tức “thông đồng/âm mưu”, thường đi theo tội nền.

Nói gọn: nhiều vụ “trộm gói hàng” không dừng ở một dòng cáo buộc, mà giống như domino: một hành vi kéo theo nhiều điều khoản.

Khi liên bang “nhúng tay”: đụng tới thư tín là chuyện khác
Vì thư tín và bưu kiện gắn với hệ thống bưu chính, câu chuyện đôi khi có thể bị soi ở cấp liên bang, với các điều khoản như 18 U.S.C. § 1708. Khung hình phạt liên bang cho mail theft có thể nặng hơn, thậm chí có nhắc tới mức lên tới 5 năm tù liên bang và tiền phạt rất cao (tùy vụ việc và quyết định truy tố).

Ngoài ra, có thông tin về các đề xuất tăng nặng hình phạt trong tương lai, nhằm răn đe nạn trộm bưu kiện đang lan rộng ở nhiều nơi.

Dư luận chia đôi: người vỗ tay, người lắc đầu
Có người nói “bắt cho chừa”, vì ai từng bị mất hàng trước cửa nhà mới hiểu cái cảm giác vừa bực vừa bất lực.
Có người lại chê “tào lao, làm quá”, vì nghĩ rằng gói hàng lặt vặt thì cùng lắm phạt hành chính.

Nhưng cũng có những bình luận trượt sang hướng kỳ thị sắc tộc, đổ đồng cộng đồng này cộng đồng kia.

Vụ việc này giống một tấm biển cảnh báo treo trước cửa thời đại mới:
Bạn có thể nghĩ mình chỉ “nhanh tay” vài phút. Nhưng hệ thống an ninh giờ không còn là một chiếc camera đứng yên. Nó biết bay, biết theo dõi, biết ghi lại, và biết gọi đội tuần tra tới đúng chỗ.

Đi Tesla hay đi Toyota không làm tội nhẹ hơn.
Điều làm tội nặng lên là ý định, mức độ, tổng giá trị, và dấu hiệu có tổ chức.

Ở Irvine, bưu kiện được giao mỗi ngày. Nhưng nếu bạn chọn “nhặt” sai bưu kiện, thứ được giao tới tiếp theo có thể là… cáo trạng.