Ngôi nhà cổ của vị quan tri huyện nổi tiếng giàu có một thời không chỉ là công trình kiến trúc độc đáo mà còn là nơi ghi dấu truyền thống đấu tranh cách mạng tại địa phương.
Ngôi nhà cổ của quan Tri huyện Phạm Văn Huynh được nhiều người, đoàn làm phim đến tham quan, ghi hình. Ảnh: Hà Nguyễn
Nhà cổ quan tri huyện
Cách mặt tiền đường Quốc lộ 1A đoạn ấp 1 (xã An Phú Tây, huyện Bình Chánh, TPHCM) chỉ vài chục mét có căn nhà cổ nổi tiếng, được nhiều người, đoàn làm phim đến tham quan, ghi hình. Đây là nhà của ông Phạm Văn Huynh, người giữ chức Tri huyện huyện Gò Đen xưa.
Ngay cổng dẫn vào ngôi nhà có bảng thông tin do UBND xã An Phú Tây cung cấp. Theo bảng thông tin này, ngôi nhà được ông Phạm Văn Huynh, Tri huyện huyện Gò Đen xưa xây dựng từ năm 1885 đến 1900 mới hoàn thành.
Di ảnh chủ nhân ngôi nhà, Tri huyện Phạm Văn Huynh được thờ tại ngôi nhà cổ. Ảnh: Hà Nguyễn
Hiện, ngôi nhà được ông Huỳnh Kim Phú (SN 1959, cháu đời thứ 4 của Tri huyện Phạm Văn Huynh) trông coi, bảo quản. Ông Phú cho biết, ông Phạm Văn Huynh sinh ra lớn lên trong gia đình khá giả ở An Bình, Chợ Lớn (Quận 5 ngày nay).
Đến tuổi đi học, ông Huynh được gia đình cho sang Pháp du học. Trở về Chợ Lớn, ông được bổ nhiệm làm Tri huyện huyện Gò Đen xưa (vùng đất rộng lớn, kéo dài từ quận Bình Tân, TPHCM về đến huyện Bến Lức, tỉnh Long An ngày nay).
Để thuận tiện trong việc cai quản vùng đất được giao phó, huyện Huynh quyết định mua nhà định cư. Năm 1885, khi biết một gia đình giàu có ở An Phú Tây rao bán ngôi nhà đang xây dựng dở dang, ông dốc tiền mua lại.
Bậc thang dẫn vào ngôi nhà cổ. Ảnh: Hà Nguyễn
Ông Phú kể: “Ông bà, cha mẹ tôi kể lại rằng, ngôi nhà được xây cất một cách cầu kỳ. Gỗ dựng nhà là gỗ quý được chủ cũ mua từ miền Trung rồi kết bè, chở vào đây theo đường sông.
Khi đến con rạch bên cạnh nhà, thợ mộc dùng trâu cày kéo gỗ lên xẻ ván, đẽo cột... Gạch, ngói cũng được mua từ nơi khác chở về đây bằng đường sông.
Thợ dựng nhà đều là thợ giỏi được chủ cũ tuyển chọn, thuê từ Huế. Sau khi mua lại nhà, ông cố tôi bỏ tiền ra giữ lại đội thợ này để họ tiếp tục làm nhà.
Các cánh cửa ngôi nhà cổ thiết kế giản đơn, không trang trí, chạm khắc cầu kỳ. Ảnh: Hà Nguyễn
Năm 1900, việc xây dựng hoàn tất. Ngày tân gia, ông cố viết tấm bảng ghi “Long Quang Hiệu” bằng chữ Hán treo ở gian trước.
Góc trái tấm bảng có ghi số 1900, là năm ông cố tôi làm tân gia, vào nhà mới. Từ đó đến bây giờ, nhà trải qua nhiều lần trùng tu, sửa chữa nhưng vẫn giữ nguyên bản kiến trúc và các đồ vật như ban đầu”.
Kiến trúc ngôi nhà đậm nét nhà cổ Nam Bộ xưa, thiết kế theo kiểu "tam gian nhị hạ", 3 gian 2 chái. Mái nhà lợp ngói âm dương, nền lót gạch tàu hình lục giác màu đỏ.
Nhà lợp mái ngói, nền lót gạch tàu hình lục giác màu đỏ. Ảnh: Hà Nguyễn
Khung và sàn gỗ, khung cửa căn nhà cổ đơn sơ không chạm khắc, không sơn son thếp vàng. Giàn kèo ngôi nhà được lắp ghép vừa khít với 36 cột hình trụ tròn kê trên đá xanh.
Các đầu kèo đều chạm khắc hình rồng tinh xảo, đẹp mắt. Hệ thống bao lam, vách ngăn, khám thờ, hoành phi cũng được chạm lọng, chạm kênh bong công phu, tinh xảo các họa tiết trang trí với đa dạng đề tài.
Hiện nay, nhà cổ còn lưu giữ nhiều hiện vật quý như: hoành phi chữ Hán bằng gỗ cẩn xà cừ; đôi liễn cẩn ốc ở bàn thờ gia tiên; bộ trường kỷ; các tủ gỗ làm theo phong cách phương Tây và bộ ván ngựa với tấm gỗ dày 10cm....
Gian chính ngôi nhà còn lưu giữ nhiều vật quý có từ thời xưa. Ảnh: Hà Nguyễn
Ghi dấu truyền thống cách mạng
Một thời, Tri huyện Phạm Văn Huynh nổi tiếng giàu có. Sau khi cưới con gái của quan tri phủ trong vùng, điền sản của ông càng thêm bao la, cò bay thẳng cánh.
Theo ông Phú, điền sản của ông cố mình ngày trước phải tính từ nhà ở quốc lộ 1A ra tận chợ Bình Điền, đường Nguyễn Văn Linh bây giờ..
Sở hữu ruộng đất bao la, ông huyện Huynh giao cho tá điền trồng lúa để thu thuế. Mỗi khi đi thăm lúa, ông bà huyện phải cưỡi ngựa để không mỏi chân.
Đến mùa gặt lúa, tá điền chở lúa bằng ghe đến nhà ông tri huyện thông qua con rạch nhỏ nằm dọc bờ đất ngôi nhà bây giờ.
Theo bảng thông tin về ngôi nhà cổ do UBND xã An Phú Tây cung cấp, ngoài lưu giữ những giá trị kiến trúc nghệ thuật, nhà cổ của Tri huyện Phạm Văn Huynh còn ghi dấu vào truyền thống đấu tranh cách mạng của địa phương.
Bảng thông tin có đoạn: “Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, để tránh sự truy đuổi của giặc, nhiều đồng chí đã được gia đình nuôi giấu, che chở như: Giáo sư Trần Văn Giàu (nguyên Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ), đồng chí Huỳnh Văn Tiểng (nguyên Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ), đồng chí Nguyễn Văn Chì (Giám đốc đầu tiên của Sở Giáo dục Nam Bộ), đồng chí Ung Văn Khiêm (nguyên Thường vụ Xứ ủy Nam Bộ, Ủy viên Nội vụ Ủy ban Hành chánh –Kháng chiến Nam Bộ)… Nơi đây còn là cơ sở hội họp của Ủy ban kháng chiến Hành chính Nam Bộ”.
Đến nay, ông Phú vẫn nhớ mãi kỷ niệm lần gặp GS Trần Văn Giàu vào năm 1976 khi ông đến thăm lại nơi từng nuôi giấu mình thời Cách Mạng Tháng Tám năm 1945.
Trang thờ nơi cố GS Trần Văn Giàu và ông Ung Văn Khiêm từng ẩn nấp để thoát khỏi sự truy lùng của Pháp. Ảnh: Hà Nguyễn
Ông kể: “Ba tôi kể rằng đó là một chiều nhá nhem tối năm 1945. Lúc ba mẹ, anh trai tôi và bà ngoại đang ăn chiều thì có 2 người đàn ông chạy thẳng vào nhà.
Hai người cho biết mình tên Trần Văn Giàu, Ung Văn Khiêm, là cán bộ Việt Minh đang bị giặc Pháp truy lùng và xin ba mẹ tôi cho ẩn nấp. Thấy vậy, ba mẹ tôi đưa 2 người lên nhà trên rồi bảo cả hai trèo thang, lên trang thờ giữa nhà đứng nấp.
Sau đó, mẹ tôi kéo rèm che trang thờ lại còn ba tôi rút thang đem xuống bồ lúa sau nhà giấu. Vừa xong thì 6 - 7 người Tây xộc thẳng vào nhà.
Họ tra hỏi ba mẹ tôi rồi yêu cầu ông bà dẫn đi khắp nhà rọi đèn pin tìm người. Sau khi không tìm thấy tung tích 2 cán bộ Việt Minh, họ bắt ba mẹ tôi cam kết không nuôi giấu cán bộ cách mạng rồi mới rút đi.
Sau đó, ba mẹ tôi dọn cơm, mời 2 ông ăn. Khi có giao liên đến liên lạc trong đêm, ba mẹ còn làm cơm nắm cho 2 ông mang theo.
Năm 1976, trong một lần đi công tác ở miền Nam, cố giáo sư Trần Văn Giàu tìm về thăm lại ngôi nhà cổ của chúng tôi. Lúc đó, ba mẹ tôi vẫn chưa nhớ ra ông là ai.
Mãi đến khi thư ký của ông giới thiệu, ba mẹ tôi mới biết. Tại nhà, ông và ba tôi ôm lấy nhau. Mọi người nhắc nhớ chuyện xưa mừng mừng tủi tủi.
Chính nhờ năm xưa che giấu cán bộ Việt Minh, mẹ tôi, bà Lê Thị Hạnh được Nhà nước phong tặng Huân chương kháng chiến hạng Nhất.
Ngôi nhà cổ của gia đình cũng được UBND TPHCM xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố theo Quyết định số 1520/QĐ-UBND ngày 28/3/2014”.
Hiện tại, ông Phú và gia đình vẫn sinh sống trong ngôi nhà cổ của gia đình. Mỗi ngày, ông quét tước, lau bụi, chăm sóc ngôi nhà cũng như thắp nhang, đèn dầu cho gia tiên ở phòng khách.
Ông tâm sự: "Dù cố gắng gìn giữ nhưng vì đã ngoài trăm năm, ngôi nhà có nhiều hạng mục xuống cấp như: mái ngói thấm dột, kèo hư mục, bị mối mọt xâm hại.
Tuy nhiên, tôi chỉ có thể xịt thuốc chống mối cho ngôi nhà vào mỗi tháng còn các hạng mục khác không đủ điều kiện sửa chữa, tu bổ.
Vì nhà đã được xếp hạng di tích, tôi mong các cấp chính quyền quan tâm, hỗ trợ trùng tu, sửa chữa để gìn giữ, tránh việc di tích xuống cấp, hư hại theo thời gian”.
VietBF@ sưu tập
