Xung đột Israel - Hamas đã đẩy Dải Gaza vào thảm cảnh bị tàn phá nặng nề chưa từng có, khi hơn 83% cơ sở hạ tầng bị hư hại hoặc phá hủy. Hành trình tái thiết vùng đất này được dự báo sẽ kéo dài hàng thập kỷ, đòi hỏi nguồn lực tài chính và sự kiên trì rất lớn từ cộng đồng quốc tế.
Dải Gaza là một vùng đất nhỏ hẹp ven Địa Trung Hải, diện tích chỉ khoảng 360 km², với 2,3 triệu người sinh sống. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, mảnh đất này đã chứng kiến nhiều cuộc giao tranh tàn khốc, mà xung đột Israel-Hamas là một trong số đó.
Cuộc chiến kéo dài hơn 2 năm qua đã để lại những hậu quả nhân đạo vô cùng thảm khốc ở Gaza. Theo ước tính của Liên hợp quốc, hơn 67.000 người Palestine đã thiệt mạng và gần 170.000 người bị thương. Phía Israel cũng ghi nhận khoảng 1.200 người thiệt mạng và 5.400 người bị thương kể từ khi xung đột bùng phát ngày 7/10/2023.
Tại Dải Gaza, nhiều khu vực đã bị san phẳng hoàn toàn sau các đợt không kích kéo dài. Liên hợp quốc cho biết, 83% tổng số công trình và nhà ở tại Thành phố Gaza đã bị hư hại hoặc phá hủy, khiến điều kiện sinh sống của người dân nơi đây trở nên bấp bênh hơn bao giờ hết.
Lệnh ngừng bắn gần đây mang lại hy vọng mong manh về một nền hòa bình lâu dài, mặc dù tình hình an ninh vẫn tiềm ẩn nhiều bất ổn. Để duy trì hòa bình bền vững, cộng đồng quốc tế cần tập trung tái thiết cơ sở hạ tầng và khôi phục các điều kiện thiết yếu nhằm giúp người dân ở Gaza duy trì cuộc sống, đồng thời tạo nền tảng cho tiến trình hòa giải và ổn định khu vực.
Tình cảnh đổ nát ở Gaza sau hơn 2 năm xung đột. Ảnh: Reuters
Ưu tiên trong việc tái thiết Gaza
Cơ sở hạ tầng tại Gaza đã bị tàn phá nghiêm trọng sau nhiều năm xung đột, với mức độ hủy diệt được so sánh tương đương một cơn bão cấp 4 hoặc cấp 5.
Như trong mọi thảm họa nhân đạo, thực phẩm, thuốc men và nước sạch là những nhu yếu phẩm cấp bách hàng đầu, giúp duy trì sự sống cho người dân giữa thảm cảnh. Nếu có thể mở rộng các cửa khẩu biên giới và triển khai một chiến dịch cứu trợ quy mô lớn, hàng chục nghìn sinh mạng có thể được cứu nhờ nguồn lương thực và vật tư y tế kịp thời.
Khi tiếng bom tạm lắng, các kỹ sư sẽ trở thành lực lượng không thể thiếu trong nỗ lực tái thiết. Ưu tiên hàng đầu là khôi phục hệ thống điện, nước, thoát nước và trạm bơm, vốn đã bị chôn vùi dưới đống đổ nát sau các đợt không kích. Dù có thể dựa vào bản đồ thành phố để xác định vị trí đường ống ngầm, nhưng phần lớn hạ tầng này đã bị nứt gãy, vỡ nát hoặc bị phá hủy hoàn toàn. Nếu không được khôi phục sớm, nguy cơ bùng phát dịch bệnh như sốt phát ban và kiết lỵ là điều khó tránh khỏi. Cùng với đó, bom, mìn chưa nổ cũng cần được rà phá triệt để để bảo đảm an toàn cho người dân.
Chỉ sau khi các bước dọn dẹp hoàn tất, Gaza mới có thể bắt đầu hành trình dài tái thiết, từ bệnh viện, trường học, nhà ở, hệ thống giao thông cho tới các cơ sở hành chính và quản lý đô thị.
Các vấn đề về điện, nhiên liệu và nước
Việc xây dựng lại Dải Gaza không chỉ phụ thuộc vào ý chí chính trị, mà còn nằm ở nguồn tài trợ và khả năng tiếp cận tài nguyên thiết yếu. Đó không chỉ là câu chuyện của tiền bạc, mà còn là vấn đề về vật liệu, kỹ năng và nhân lực.
Để tái thiết thực sự, Gaza cần một nền hòa bình bền vững, đồng thời phải gỡ bỏ hạ tầng cũ, xây dựng các chuỗi cung ứng mới và đảm bảo quyền tự chủ trong việc tiếp cận các nguồn lực. Hiện nay, điện, nhiên liệu và nước – 3 yếu tố sống còn, đều phụ thuộc vào Israel, khiến Gaza khó có thể tự vận hành một cách độc lập.
Về mặt hậu cần, các tổ chức cứu trợ quốc tế đang đóng vai trò trụ cột trong việc duy trì những nhu cầu cơ bản. Dẫn đầu trong số đó là Cơ quan Cứu trợ và Công trình Liên hợp quốc (UNRWA) – đơn vị chịu trách nhiệm hỗ trợ nhân đạo và cung cấp dịch vụ thiết yếu cho người tị nạn Palestine. Chỉ trong hai tuần của tháng 9, UNRWA đã phân phối 18 triệu lít nước cho 370.000 người dân tại Gaza, đồng thời thu gom 4.000 tấn chất thải rắn.
Theo ước tính, để duy trì mức sống tối thiểu cho toàn bộ dân cư, Gaza cần tới 3 tỷ lít nước mỗi năm – tương đương lượng nước có thể làm đầy 1.200 bể bơi Olympic, cùng với việc xử lý hơn 600.000 tấn rác thải rắn. Mọi giải pháp kỹ thuật cho tương lai đều phải đáp ứng hoặc vượt xa ngưỡng này. Đây sẽ là cam kết đầy rủi ro đối với bất kỳ nhà tài trợ, kỹ sư hay cơ quan viện trợ nào tham gia vào công cuộc phục hồi.
Bên cạnh đó, việc xây dựng cơ sở hạ tầng cảng và giao thông độc lập là điều tối quan trọng để bảo đảm khả năng tự cung ứng. Một cảng biển mới, không bị phụ thuộc vào sự kiểm soát từ bên ngoài, sẽ là chìa khóa để Gaza duy trì dòng chảy hàng hóa và viện trợ nhân đạo trong bối cảnh hậu chiến.
Về mặt kỹ thuật, các chuyên gia cho rằng chất thải phá dỡ từ hàng nghìn tòa nhà đổ nát có thể được tái sử dụng để cải tạo đất ven biển hoặc xây dựng đê chắn sóng phục vụ các dự án hạ tầng tương lai. Tuy nhiên, loại vật liệu này bị ô nhiễm nặng nề, chứa kim loại và hóa chất độc hại khác, khiến quá trình tái sử dụng trở thành bài toán kỹ thuật và môi trường phức tạp.
Tương lai khó khăn
Thực tế cho thấy, việc thiết kế, huy động tài chính và tái thiết toàn bộ cơ sở hạ tầng tại Dải Gaza sẽ là một nhiệm vụ khó khăn, có thể kéo dài tới vài thập kỷ. Dù các biện pháp khắc phục khẩn cấp có thể được triển khai trong 3–6 tháng tới, song mùa đông sắp đến đến có nguy cơ làm trầm trọng thêm thiệt hại nếu quá trình cứu trợ và phục hồi hậu xung đột bị chậm trễ.
Công tác phá dỡ và dọn dẹp đòi hỏi thiết bị chuyên dụng, xe hạng nặng và nguồn nhân lực lớn, trong khi điều kiện tại Gaza lại vô cùng khắc nghiệt. Công việc này không chỉ nặng nhọc mà còn tiềm ẩn nguy hiểm, khi đống đổ nát lẫn bom, mìn chưa nổ vẫn rải rác khắp nơi.
Trên thực tế, nhiều khu vực từng trải qua xung đột gần đây cũng đang đối mặt với thách thức tương tự. Tại Beirut – thành phố ven bờ Địa Trung Hải, chính quyền hiện phải xử lý hơn 32 triệu tấn chất thải xây dựng sau cuộc xung đột mới nhất giữa Israel và Lebanon, chỉ ít lâu sau khi vừa bắt đầu phục hồi từ hậu quả của nội chiến.
Dải Gaza có thể sẽ phải đối diện với bài toán nan giải tương tự, khi khối lượng chất thải khổng lồ cần được thu gom và xử lý trước khi quá trình tái thiết có thể bắt đầu.
Giải pháp nhà ở tiền chế có thể trở thành lựa chọn khả thi nhất trong giai đoạn đầu, song vẫn đòi hỏi một chiến dịch hậu cần quy mô lớn để vận chuyển, lắp ráp và cung ứng vật liệu.
Để đạt được những mục tiêu tái thiết nêu trên, Gaza sẽ cần hàng tỷ USD viện trợ trải dài trong nhiều thập kỷ. Nếu thiếu đi sự hỗ trợ quốc tế đáng kể, giá vật liệu xây dựng chắc chắn sẽ leo thang, kéo theo tình trạng khan hiếm kỹ sư và kỹ thuật viên – những lực lượng then chốt trong công cuộc phục hồi.
Lịch sử từng chứng minh quy mô khổng lồ của những nỗ lực tái thiết sau chiến tranh, như Stalingrad (nay là Volgograd) phải mất hơn 20 năm để hồi sinh sau Thế chiến II, trong khi Warsaw chỉ hoàn tất công cuộc tái thiết vào những năm 1980. Với Gaza, hành trình ấy có thể còn kéo dài hơn và gian nan hơn.
