Ngay sau khi chính phủ ông Assad sụp đổ, bà Rana vội chạy tới nhà tù Saydnaya tìm người con trai đã mất tích 13 năm nhưng vô vọng.
Trong suốt 13 năm qua, Rana Aankir đêm nào cũng mơ thấy con trai Raed với khuôn mặt tươi cười khi bước ra khỏi cửa ngôi nhà ở tỉnh Homs, miền trung Syria. Trong giấc mơ của bà, Raed đều mặc chiếc áo nỉ đỏ.
Raed đã mặc chiếc áo đó tham gia cuộc biểu tình chống chính phủ năm 2011, nhưng bà Rana chỉ biết điều này vài tuần sau khi con trai không trở về. Cuộc biểu tình mà Raed tham gia bị lực lượng an ninh của Tổng thống Bashar al-Assad trấn áp. Khi bị bắt, anh mới 16 tuổi.
Nhiều năm qua, bà Rana đã bán gần hết tài sản để tìm cách dò hỏi thông tin về nhà tù mà con trai bị giam. 6 năm trước, bà cuối cùng cũng biết con trai đang bị giam ở Saydnaya, nhà tù khét tiếng nhất đất nước, cách thủ đô Damascus khoảng 30 km.
Ngày 9/12, một ngày sau khi quân nổi dậy tiến vào thủ đô Damascus, lật đổ chính phủ của ông Assad, bà Rana tới nhà tù Saydnaya tìm con trai.
"Tôi đã tìm kiếm thằng bé suốt 13 năm. Nó là cả thế giới và cuộc sống của tôi. Tôi cần biết chuyện gì đã xảy ra với thằng bé. Tôi cần tìm nó", bà Rana nói.
Rana là một trong số hàng nghìn người đã kéo về nhà tù Saydnaya với hy vọng tìm thấy người thân. Sau khi chính phủ sụp đổ, họ hy vọng cuối cùng cũng có thể tìm được câu trả lời cho những năm tháng đau đớn vì người thân mất tích trong mạng lưới nhà tù trên khắp đất nước.
Nhưng giống hầu hết những người đổ tới nhà tù, bà Rana không tìm thấy con trai ở đây. Bà đã dành cả ngày nhặt nhạnh giấy tờ nằm rải rác khắp nhà tù để tìm manh mối. "Tôi hy vọng thấy tên thằng bé ở đâu đó và biết liệu nó còn sống hay không", bà nói.
Nhiều người kéo tới nhà tù Saydnaya ở ngoại ô Damascus tìm người thân ngày 9/12. Ảnh: FT
Tối 8/12, các tay súng nổi dậy đã tới tiếp quản các nhà tù và phóng thích cho những người bị giam tại Saydnaya đầu tiên. Các video được chia sẻ trên mạng xã hội cho thấy cảnh tượng gây sốc. Các tù nhân gầy gò xanh xao, một số đi chân trần trong mùa đông lạnh giá và quấn người trong chiếc chăn mỏng sờn vải, tỏ ra kinh ngạc vì được thả.
Thành viên nhóm vũ trang cho biết một số tù nhân thậm chí không biết Hafez al-Assad, cố tổng thống Syria và là cha của ông Assad, đã qua đời.
"Một người đàn ông nói với tôi rằng giờ không biết phải đi đâu. Ông ấy đã xem nhà tù này như ngôi nhà của mình trong 30 năm và không nhớ gia đình mình sống ở đâu", một tay súng kể lại.
Với nhiều người Syria, nhà tù Saydnaya là cái tên đáng sợ. Trong báo cáo năm 2017, Tổ chức Ân xá Quốc tế chỉ ra nhiều người trong số hàng chục nghìn tù nhân ở đó bị giam vì những tội như tụ tập thành các nhóm trong cuộc nổi dậy năm 2011, sự kiện đẩy Syria vào nội chiến. Tổ chức Ân xá Quốc tế cho rằng những tù nhân này đã bị đánh đập, chích điện và nhiều hình thức tra tấn khác.
Tổ chức này ước tính khoảng 13.000 người Syria chết ở đây trong giai đoạn 2011-2016, thêm rằng khoảng 20.000 người đã bị giam tại Saydnaya.
Tuy nhiên, nhiều gia đình không biết rằng người thân bị giam hoặc thậm chí đã chết trong nhà tù. Báo cáo tuần trước của Liên Hợp Quốc cáo buộc chính quyền ông Assad che giấu thông tin về tù nhân, nói rằng hành động này không khác gì "tra tấn tâm lý" người thân của họ.
Trong buổi tối hỗn loạn đầu tiên sau khi chính phủ sụp đổ, nhiều người chạy đến nhà tù, lấy tài liệu mang về nhà hoặc rải khắp khu giam giữ này. Các luật sư và nhóm nhân quyền nói rằng những tài liệu đó rất cần thiết để tìm kiếm người mất tích và truy tố những người có tội.
Những gia đình không tìm thấy người thân cắm trại qua đêm ngay trong nhà tù, đốt lửa nhỏ để sưởi ấm. Nhưng đến sáng 9/12, hy vọng bắt đầu chuyển thành lo lắng và tuyệt vọng, khi có tin đồn rằng hàng nghìn tù nhân bị nhốt trong các xà lim bí mật dưới tầng ngầm của nhà tù.
Bỏ xe lại bên đường, nhiều người muốn tìm con đường nhanh hơn để vào nhà tù bằng cách trèo lên những ngọn đồi xung quanh, nơi từ lâu được cho là bị cài mìn. Khi đến được nhà tù, họ bị nhóm nổi dậy chặn lại.
"Xin đừng ngăn cản, chúng tôi chỉ muốn tìm người thân", một người đàn ông hét lên.
Kiến trúc nhà tù Saydnaya rất phức tạp với nhiều hành lang như mê cung. Khu biệt giam được bố trí ở các tầng thấp hơn, nơi một tù nhân từng chia sẻ là chật chội, không có cửa sổ, hôi thối và không đủ rộng cho một người nằm thẳng người trên sàn nhà lạnh cứng. Nhiều người đi lang thang khắp các khối phòng giam, đọc những dòng ghi chú nguệch ngoạc trên tường và những bức thư tù nhân để lại.
Nhóm tình nguyện Mũ Trắng của Syria đã từ tỉnh Idlib tới nhà tù để giúp tìm kiếm người mất tích. Họ mang theo máy móc đến các khu vực mà một cựu phạm nhân nói rằng có xà lim ngầm. Nhưng hàng giờ đào bới không mang lại cho họ điều gì ngoài nỗi tuyệt vọng.
Đến chiều 9/12, lực lượng tìm kiếm ở Saydnaya kết luận rằng tất cả tù nhân ở đây đã được thả và kêu gọi người thân của họ trở về. Song nhiều người từ chối.
Nhiều tin đồn lan truyền về số phận tù nhân Saydnaya, trong đó có tin rằng một nhóm đã được đưa ra khỏi nhà tù đến địa điểm không xác định trước khi quân nổi dậy tràn vào.
Tối 9/12, video đăng trên mạng xã hội cho thấy các nhóm vũ trang phát hiện một buồng lạnh ở bệnh viện Harasta, ngoại ô Damascus, với nhiều thi thể phủ ga trắng. Thẻ đeo ngón chân cho thấy họ là tù nhân của Saydnaya, nhưng bà Rana vẫn chưa thể tìm thấy con mình.
