Mỗi năm, cứ đến tháng 12 gió se se lạnh trở về là trong tôi lại cựa dậy nguyên một trời Giáng Sinh Sài Gòn ngày cũ. Chỉ cần nghe lại giọng Giao Linh đâu đó vang lên câu hát “một mùa sao sáng, đêm Noel Chúa sinh ra đời…” là bao nhiêu ký ức rộn ràng, buồn vui lẫn lộn, lại lững thững kéo về.
MÙA SAO SÁNG VÀ TUỔI NHỎ TABERD
Ngày xưa, cứ đầu tháng 12, Đài Phát Thanh Sài Gòn mở liên tục Mùa Sao Sáng, Đêm Thánh Vô Cùng, Hai Mùa Noel… là tôi biết: mùa Giáng Sinh đã thực sự gõ cửa thành phố. Các quán cà phê bắt đầu dựng cây thông nhỏ xíu trên quầy caisse, treo vài sợi kim tuyến, bật băng nhạc Noel suốt tháng. Không ai bảo ai, nó trở thành cái lệ âm thầm của dân Sài Gòn: hễ nhạc Noel vang lên là lòng biết mình sắp đến một mùa lễ khác, một mùa để vừa vui vừa… chùng xuống.
Những năm còn ngồi ghế Taberd, tôi luôn chờ đêm lễ nửa đêm như một sự kiện thiêng liêng của riêng mình. Đi lễ ở trường xong là hấp tấp về nhà, nơi cả gia đình quây quần bên cái Réveillon nhỏ: nồi cháo gà xé phay thơm phức, lúc thì nồi cà-ri gà, khi thì ragout bò ăn với xôi hay bánh mì, kết thúc bằng cái bánh bûche de Noël hình khúc cây, trên có ông già Noel bé tí ngồi chễm chệ. Đâu cần cao lương mỹ vị, chỉ chừng đó thôi mà tuổi thơ tôi đã thấy đời mình no đủ và ấm áp như tiếng chuông giáo đường ngân giữa đêm lạnh.
Có điều lạ là: nhạc Giáng Sinh ở Sài Gòn hình như luôn mang một nỗi buồn rất riêng. Bài nào cũng lẩn quẩn chuyện hẹn hò, chia tay, nhớ nhau mỗi lần Noel về; cộng thêm cái lạnh nhẹ của tháng 12, tự dưng không khí đêm Thánh đôi khi… ảm đạm kỳ lạ, nhất là với những người đang yêu hoặc vừa… thất tình. Giữa tiếng chuông nhà thờ và mùi thông ẩm ướt, những bản thánh ca cứ thế gõ nhịp vào nỗi cô đơn rất Việt Nam, rất Sài Gòn.
ĐÊM GIÁNG SINH TRÊN ĐƯỜNG LÊ LỢI
Lớn thêm chút nữa, Giáng Sinh đối với tôi không chỉ là đêm lễ nửa đêm, mà còn là cái cớ hợp pháp để… kiếm một “em” dắt đi dạo phố. Cứ sát Noel là tôi ráo riết “săn” cho bằng được một bóng hồng, ít nhất để khỏi phải lủi thủi trong đêm 24/12, kẻo bạn bè cười mỉa: “coi bộ cũng được mà không có đào, chắc… có vấn đề!”
Chiều 24, ngay từ xế xẩm là đã lo chuẩn bị “bộ vía” mới toanh: áo quần ủi thẳng thớm, nước hoa xịt thơm phức, điệu hơn thì quẹt tí brillantine lên tóc chải cho bóng lưỡng. Dắt chiếc Honda PC ra hẻm, phóng vội đến điểm hẹn. Đêm Noel, các đường Lê Lợi, Nguyễn Huệ, Tự Do thường cấm xe, chỉ dành cho người đi bộ. Cả biển người chen nhau đi dung dăng dung dẻ, tay trong tay, vừa đi vừa cười, vừa chụp hình, vừa mơ mộng.
Quán cà phê Rex gần rạp Rex chật kín người, khói thuốc cuộn trong tiếng Jingle Bells, Boney M, rồi nhạc Pháp, nhạc ngoại. Quán Bố Già với ba cô con gái xinh xắn luôn có dàn “cây si” ngồi canh từ sáng đến tối, chỉ để nhìn. Lữ Quán – nơi tụ tập dân “Kent” – vào đêm Noel thì nghiễm nhiên trở thành chỗ trú chân của đủ hạng người: kẻ hút chích mặc kệ hút chích, người ngắm gái cứ ngắm, chỉ cần đừng đụng chạm nhau là được.
Từ 8 giờ tới gần nửa đêm là giờ “xuống đường” huyền thoại. Người chen người trên Lê Lợi, tiếng cười chen tiếng nhạc, thiệp bay phấp phới trên tay, lòng ai cũng rộn ràng như ăn Tết sớm. Rồi sau đó, đôi nào lãng mạn thì đi lễ nửa đêm, đôi nào “phiêu lưu” hơn thì tìm chỗ xem suất chiếu khuya, kiếm chút “cảm giác lạ” trong rạp tối mờ mờ… Tuổi trẻ Sài Gòn thời ấy yêu như vậy: ồn ào, đắm say mà cũng rất trong trẻo.
Tất nhiên đời không phải lúc nào cũng như nhạc. Có năm cũng áo quần bảnh bao, nước hoa thơm lừng, chạy đến nơi hẹn thì em… cho leo cây. Đành nuốt hận kéo mấy thằng bạn cùng cảnh ngộ, rủ nhau đi lang thang, chọc ghẹo cho quên nỗi bẽ bàng. Đó chính là những “thú đau thương” tuổi mới lớn mà sau này nhớ lại vẫn… buồn cười.
THIỆP GIÁNG SINH VÀ NHỮNG CÂU CHỮ NGÂY NGÔ
Một phần không thể thiếu của Giáng Sinh Sài Gòn xưa là… thiệp. Gần Nhà Thờ Đức Bà, quanh Thương xá Tax, dọc đường Lê Lợi, Nguyễn Huệ… thiệp Giáng Sinh bày la liệt. Có những tấm in từ ngoại quốc về, giấy dày, màu rực rỡ, hình hang đá, thiên thần, chuông tuyết đẹp đến nao lòng. Với giới trẻ, tấm thiệp không chỉ là lời chúc, mà là một “thông điệp tình cảm” tinh vi: nói giùm những điều miệng không dám nói.
Tôi còn nhớ như in lần đầu tặng thiệp cho một cô bạn học cùng lớp. Lựa mãi mới được một tấm thiệp đẹp như ý, về nhà ngồi cả đêm nặn óc viết vài dòng tỏ tình đầu đời, kiểu: “chúc em một đêm Giáng Sinh không lạnh lẽo như tình của chúng ta…” – đọc lên bây giờ thì thấy… sến, nhưng lúc đó tôi hãnh diện lắm. Cô bé nhận thiệp, từ chối đi chơi vì “Ba Má khó lắm”, nhưng tôi vẫn mừng rú, cho rằng vậy cũng là tạm chấp nhận.
Vài ngày sau, cô gửi lại tôi một tấm thiệp khác: hình Chúa Hài Đồng ngủ an nhiên, kèm một câu chúc mong tôi có tâm hồn hồn nhiên như giấc ngủ ấy. Tôi đã lâng lâng nghĩ là… nàng khen mình đẹp trai, ai dè nhiều năm sau mới “khôn ra”: cô bé chỉ nhắn khéo, rằng tôi nên giữ tâm hồn trong sáng, đừng có yêu sớm, lo học cho xong đã. Con gái cùng tuổi, thường khôn hơn tụi con trai cả một đoạn đường dài – về sau vợ tôi cũng nói y chang như vậy.
SAU 30/4: NHỮNG ĐÊM NOEL CÚP ĐIỆN VÀ GIÁNG SINH LÉN LÚT
Sau 30/4/75, Sài Gòn khoác lên mình một màu áo khác hẳn. Mùa Giáng Sinh không còn ánh đèn rực rỡ, không còn nhạc vang rộn ràng khắp nẻo như trước. Nhưng thói quen xuống đường tối Noel của người Sài Gòn thì không dễ mất đi. Dù không có đèn màu, không có cây thông, người ta vẫn rủ nhau tản bộ quanh Nhà Thờ Đức Bà, Công trường Lam Sơn, để… ngắm nhau, để nhớ về những mùa Giáng Sinh cũ.
Rồi tới những năm 80 đói kém: cơm độn bo bo, khoai, mì; điện cúp gần như cả ngày, chỉ le lói vài tiếng buổi tối; thanh niên bị gọi đi nghĩa vụ, người Hoa bán chính thức, phong trào vượt biên âm thầm dâng lên, biên giới Tây Nam, biên giới phía Bắc lại đỏ lửa. Những đêm Noel lác đác người, không khí ảm đạm hơn, nỗi lo cho tương lai mù mịt phủ lên tiếng chuông giáo đường.
Thỉnh thoảng vẫn có vài trò nghịch ngợm mang màu sắc “Giáng Sinh Sài Gòn”: bọn trẻ con rắc confetti lên đầu thiên hạ trên đường phố, đám thanh niên láu cá thuê lũ nhóc vén áo mấy cô mặc váy để cười hô hố. Cuộc sống thiếu thốn lạ lùng khiến con người vừa hồn nhiên vừa quái đản, như một cách tự trào để quên đi nỗi chật vật hàng ngày.
Song song đó là những cuộc “bal famille” lén lút trong nhà. Bạn bè rủ nhau tổ chức nhảy đầm nhỏ, mười người là cùng, rắc phấn bột lên nền nhà cho trơn, mở Akai, Magné nhạc ngoại nho nhỏ, tắt bớt đèn, nhảy từ cha-cha-cha, bebop đến slow. Chỉ cần tiếng gõ cửa bất ngờ là cả bầy tắt đèn, ôm máy chạy, mỗi người chui một xó: kẻ lên sân thượng, kẻ vào toa-lét, kẻ chui gầm giường. Có khi chỉ là tổ trưởng dân phố gõ cửa mời đi họp tổ, nhưng cũng đủ làm tim người trẻ đập loạn xạ. Bởi nếu “bể show”, bị bắt quả tang, thì vài tháng đi “lao động cải tạo” đào kênh, tắm nước phèn, ghẻ lở đầy người là chuyện hoàn toàn có thật.
THÁNH CA BUỒN, VƯỢT BIÊN VÀ NHỮNG MÙA NOEL MẤT NGƯỜI
Kỷ niệm Giáng Sinh không chỉ có tiếng cười. Đời tôi có những mùa Noel không muốn nhớ mà suốt đời vẫn không quên.
Năm 1978, tôi nằm ém quân ở Đồng Nai chờ taxi ra ghe lớn vượt biên. Ngoài trời gió lạnh, trong lòng thì nhớ nhà, nhớ một “cô bé mới quen” mà không dám cho ai biết chuyện mình đi. Đêm nào tôi cũng mở cái radio 3 băng nhỏ xíu, nghe chương trình hải ngoại phát đi, và không hiểu sao, tối nào cũng vang Bài Thánh Ca Buồn với tiếng hát trầm buồn của Elvis Phương. “Bao nhiêu đêm Chúa xuống dương trần, bấy nhiêu lần anh nhớ người yêu…” – câu hát cứa vào lòng, làm tôi mềm nhũn.
Chờ mãi không thấy động tĩnh, lại gần Noel, tôi liều về Sài Gòn một đêm chơi Giáng Sinh với em cho… đỡ nhớ, tính sáng hôm sau lên lại cũng không muộn. Ai ngờ vừa về thì tối đó ghe đi. Chuyến tàu định mệnh rời bến không có tôi. Sau này nghe tin chuyến ấy đến nơi bình an, lòng vừa tiếc vừa ngậm ngùi: chỉ vì một đêm Noel mà lỡ một bước rẽ của cả cuộc đời.
Hai năm sau, gần Giáng Sinh 1980, tôi chia tay một mối tình 4 năm vì gia đình em không chấp nhận. Lần cuối gặp nhau bên ly cà phê, em rụt rè hỏi tôi có muốn đi vượt biên cùng em và anh trai không. Chỉ nghe tới tên ông anh là tôi cự tuyệt ngay vì tự ái. Chúng tôi ngồi lặng, nghe một bản nhạc chia tay buồn đến nghẹt thở, rồi vĩnh viễn mất nhau từ đó. Một tháng sau, tôi tình cờ gặp bạn của em, mới biết: con tàu chở em và gia đình đã chìm trên biển Đông đúng vào đêm Giáng Sinh. Từ đó, mỗi lần nghe lại bản nhạc ấy, tôi không chỉ nhớ một cuộc tình, mà còn nghĩ thầm: nếu hôm ấy tôi đi cùng, có lẽ giờ này hai đứa đã… cùng đón Giáng Sinh trên một nơi nào khác, ngoài đời này.
BẠN BÈ XỨ NGƯỜI VÀ NHỮNG MÙA NOEL TUYẾT TRẮNG
Bạn bè tôi, đứa ở lại, đứa ra đi. Nhiều năm sau, từ các trại tị nạn Mã Lai, Phi Luật Tân, Indonesia… họ gửi về cho tôi những lá thư run run kể chuyện Noel xứ lạ. Có thằng bảo đêm Giáng Sinh trong trại, nó chui vào góc, trùm mền mà khóc như con nít. Khóc vì quê nhà không biết bao giờ mới gặp lại, vì nhớ người yêu cũ không biết đang trôi dạt phương nào, vì tương lai mịt mùng chẳng biết mình trôi về bến bờ nào.
Khi đã định cư, có nhà, có xe, có tuyết trắng, cứ đến mùa đông là chúng lại nhớ Sài Gòn. Thấy tuyết rơi mà hình dung ra mưa đêm Noel 1974 trên đường Lê Lợi; nghe thánh ca trong nhà thờ Tây mà tai vẫn như còn vang tiếng chuông Nhà Thờ Đức Bà. Giáng Sinh xứ người đẹp, trang trọng, nhưng thiếu cái ồn ào bụi bặm, cái “tưng bừng mà buồn” rất riêng của Sài Gòn cũ.
Còn những người không bao giờ có dịp đón thêm một mùa Giáng Sinh nào nữa – họ nằm lại mãi mãi trên biển Đông, hòa vào những cơn sóng dữ của một thời dân mình liều chết đi tìm tự do. Càng lớn tuổi, người ta càng hay quay đầu nhìn lại. Lúc trẻ, ai cũng hướng về phía trước; đến khi tóc pha sương, bỗng thấy quá khứ mới là nơi mình ghé về nhiều nhất.
DƯ ÂM MỘT THỜI ĐỂ NHỚ
Những năm 80, 81, 82, người Sài Gòn đón Giáng Sinh trong cảnh thiếu thốn đủ đường: cơm độn, cúp điện, tem phiếu, bạn bè lần lượt đi nghĩa vụ, vượt biên, xuất cảnh. Đêm Noel trên đường phố vơi bớt, nhưng tiếng chuông nhà thờ vẫn vang, ít nhất nhắc chúng tôi rằng dẫu đời sống có tơi tả, thì đêm Hồng Ân vẫn là đêm hứa hẹn An Bình cho nhân loại.
Đời tôi cũng có những Giáng Sinh trắng toát màu bệnh viện: nằm co ro trên hành lang chăm đứa con bệnh nặng rồi vĩnh viễn ra đi; hay lần tỉnh dậy sau một cơn đột quỵ vào đúng mùa Noel, bỗng thấy đời người mỏng manh hơn sương khuya. Từ những giây phút đó, Giáng Sinh đối với tôi không chỉ là ký ức, mà còn là cái mốc để tự hỏi mình đã sống ra sao, đã yêu thế nào, đã giữ lại được gì sau bao nhiêu mất mát.
Rồi tôi cũng trở thành một gã trung niên “muối tiêu”, ngồi trong nhà chờ lũ con xách xe đi chơi Noel như ngày xưa cha mẹ từng chờ tôi. Mỗi thế hệ lại có một Giáng Sinh của riêng mình: tụi nhỏ với điện thoại thông minh, phố đi bộ, trung tâm thương mại lấp lánh; còn tôi với café vỉa hè, thiệp giấy thơm mùi mực in, những bản nhạc cũ và một trời hoài niệm.
Ngày nay Sài Gòn rực rỡ hơn xưa nhiều: cao ốc chọc trời, đèn màu từ nóc nhà đổ xuống, phố xá sáng trưng cả đêm. Noel bây giờ hoành tráng, hiện đại, không thua kém bất kỳ thành phố nào. Ấy vậy mà, không hiểu sao, tôi vẫn thấy nhớ quay quắt một Sài Gòn đầy khói lửa nhưng ấm áp tình người, nhớ những tháng 12 gió se lạnh đổ về cùng giọng hát Giao Linh trên làn sóng radio, nhớ tiếng chuông Nhà Thờ Đức Bà ngân dài, nhớ hình ảnh những cặp tình nhân tay trong tay lang thang trên Lê Lợi dưới mưa Noel năm nào.
Và cũng trong một đêm Giáng Sinh khác, tôi lại ngồi nghe Khánh Ly hát khẽ: “và cũng đêm nay một người ôm kỷ niệm…”, nhìn lên bầu trời tháng 12 trong vắt. Ngôi sao Mai ngoài kia vẫn lặng lẽ sáng như hơn nửa thế kỷ trước. Chỉ có điều, thay vì hẹn hò, tôi ngồi đây chép lại cho xong những vần chữ về một thời Giáng Sinh Sài Gòn xưa – một thời để nhớ, một dư âm mà tôi biết mình sẽ mang theo đến tận cuối đời.
Vũ Văn Chính (chỉnh sửa GIBBS VIETBF)
