Bản ghi nhớ Nga gửi Ukraine cho thấy Moskva đặt ra những "yêu cầu tối đa", quyết không thỏa hiệp trong đàm phán hòa bình.
Sau cuộc đàm phán trực tiếp tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ ngày 2/6, phái đoàn Nga đã trao cho Ukraine bản ghi nhớ, trong đó nêu các điều khoản nhằm đạt lệnh ngừng bắn hoàn toàn. Phái đoàn Ukraine xác nhận thông tin và cho biết Kiev "cần một tuần" để xem xét tài liệu.
Truyền thông Nga sau đó công bố nội dung bản ghi nhớ, gồm 12 điều khoản. "Tài liệu nhằm loại bỏ các căn nguyên của cuộc xung đột, hướng đến giải quyết vấn đề một cách ổn thỏa và lâu dài", phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết.
Theo giới quan sát, Nga đã "tối đa hóa các điều kiện" trong bản ghi nhớ.
"Danh sách điều khoản cho thấy Nga quyết không nhượng bộ, và muốn đối phương phải chấp nhận các yêu cầu của mình", James Nixey, chuyên gia về Nga và các nước thuộc Liên Xô cũ ở London, Anh nói.
Trưởng đoàn đàm phán Nga Vladimir Medinsky (trái) trả lời báo giới sau cuộc đàm phán với Ukraine ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ ngày 2/6. Ảnh: Reuters
Nga yêu cầu Ukraine công nhận bán đảo Crimea và 4 tỉnh Lugansk, Donetsk, Zaporizhzhia và Kherson là lãnh thổ thuộc Nga, Kiev cần duy trì trạng thái trung lập, từ chối tham gia các liên minh quân sự và cấm nước khác tiến hành hoạt động quân sự trên lãnh thổ.
Ukraine cũng phải duy trì tình trạng phi hạt nhân, giới hạn quy mô lực lượng vũ trang, đảm bảo quyền và tự do cho cộng đồng nói tiếng Nga, công nhận tiếng Nga là một trong các ngôn ngữ chính thức và ban hành lệnh cấm "ca ngợi chủ nghĩa phát xít".
Các điều kiện tiếp theo là dỡ bỏ lệnh trừng phạt kinh tế nhằm vào Nga, dần khôi phục quan hệ ngoại giao và thương mại giữa Moskva và Kiev, hai bên cùng từ bỏ yêu cầu bồi thường tổn thất do xung đột, giải quyết các vấn đề liên quan đến đoàn tụ gia đình và người mất nhà cửa vì chiến sự.
"Các điều khoản mà phái đoàn Nga công bố tại Istanbul không gây bất ngờ và phản ánh gần như toàn bộ những gì mà Tổng thống Vladimir Putin cùng giới chức Nga nêu trước đó", Peter Dickinson, nhà phân tích tại Trung tâm Âu - Á, viện chính sách Hội đồng Đại Tây Dương, trụ sở Mỹ, bình luận.
Theo ông Dickinson, trong lúc Tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy tiến trình hòa bình cho chiến sự Ukraine, việc Nga đưa ra một bản ghi nhớ "tối đa hóa các điều kiện" như vậy cũng gửi đi thông điệp không nhượng bộ đến Washington.
"Vòng đàm phán ở Istanbul không phải nhằm đạt thỏa hiệp hòa bình theo những điều khoản hão huyền của ai đó", lãnh đạo Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev bình luận sáng 3/6. Ông nhấn mạnh mục tiêu của Nga là đảm bảo chiến thắng và "loại bỏ hoàn toàn chế độ 'tân phát xít'", cụm từ Moskva thường dùng để ám chỉ chính quyền Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.
Trong bản ghi nhớ, Nga còn nêu hai phương án cho Ukraine lựa chọn để đạt lệnh ngừng bắn, hướng tới giải pháp hòa bình. Phương án một là lực lượng vũ trang Ukraine phải rút hoàn toàn khỏi các tỉnh Lugansk, Donetsk, Zaporizhzhia và Kherson.
Phương án hai có nhiều điều kiện, gồm cấm quân đội Ukraine tái triển khai lực lượng, ngừng tổng động viên và bắt đầu giải ngũ cho quân nhân, loại trừ khả năng hiện diện quân sự của nước thứ ba trên lãnh thổ Ukraine, chấm dứt viện trợ quân sự từ nước ngoài cho Kiev.
Một số chuyên gia nói bản ghi nhớ là cách để Nga chính thức hóa lập trường đàm phán. "Một bản dự thảo cũng có thể mang lại vị thế ngoại giao vững chắc hơn cho Điện Kremlin", nhà phân tích quốc phòng Sergey Poletaev ở Moskva, Nga nói.
Các chuyên gia phương Tây mô tả bản ghi nhớ của Nga gần như là lộ trình để đưa Ukraine trở lại phạm vi ảnh hưởng của Moskva, như dưới thời tổng thống Viktor Yanukovych, người bị lật đổ trong cuộc đảo chính năm 2014.
Tatiana Stanovaya, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Carnegie về Nga và Âu - Á, Đức, nhận định bản ghi nhớ phản ánh mục tiêu chính của Tổng thống Putin là một Ukraine "thân thiện", không có quân đội chính quy hay bất kỳ mối liên hệ nào với phương Tây.
Bà Stanovaya lưu ý Nga đưa ra hai lựa chọn vì biết việc Ukraine rút quân khỏi 4 khu vực "là không khả thi và muốn đẩy Kiev về phía lựa chọn thứ hai". Đồng thời, bản ghi nhớ dường như cho thấy "Moskva sẵn sàng cân nhắc việc để Kiev giữ những phần lãnh thổ mà Nga chưa kiểm soát tại 4 tỉnh mà họ đã tuyên bố sáp nhập".
Phái đoàn Ukraine cũng đưa ra bản ghi nhớ về các điều khoản của Kiev. Bản ghi nhớ này gồm 5 phần, trong đó Ukraine muốn có một lệnh ngừng bắn toàn diện, vô điều kiện, hai bên cùng xây dựng lại lòng tin, giải quyết vấn đề nhân đạo, bác bỏ các yêu cầu của Nga liên quan lãnh thổ.
Ukraine tuyên bố nước này có quyền chọn liên minh mong muốn gia nhập và để ngỏ khả năng dỡ lệnh trừng phạt Nga theo từng giai đoạn, nếu Moskva tôn trọng thỏa thuận.
Nga trước đó đã bác bỏ những ý tưởng này từ Ukraine. Mâu thuẫn giữa yêu cầu của hai bên khiến đàm phán hòa bình Moskva - Kiev khó sớm có tiến triển.
Giới học giả cho rằng Ukraine khó chấp thuận các điều kiện của Nga và Moskva dường như cũng biết Kiev sẽ lựa chọn như vậy. Nhiều người tin các cuộc đàm phán hòa bình Nga - Ukraine là nỗ lực mà cả hai bên đều biết khó có kết quả, chỉ kéo dài để tránh sự phẫn nộ từ Tổng thống Trump.
