Hàng trăm người leo Everest mỗi năm đang đẩy ngọn núi vào nguy cơ khủng hoảng, với số người chết kỷ lục, tình trạng ô nhiễm và hàng dài người leo núi chờ đợi trong "vùng tử thần".
Bức ảnh hàng trăm nhà leo núi nối đuôi nhau thành một hàng dài trên sườn núi hẹp để lên đỉnh Everest vào năm 2019 đã phơi bày một thực tế. "Nóc nhà thế giới" không còn là nơi dành cho nhà thám hiểm ưu tú, mà đang trở thành một điểm đến bị quá tải, nơi ranh giới giữa chinh phục và tử thần ngày càng mong manh.
Mùa leo núi 2023 ghi nhận 18 người thiệt mạng, con số cao nhất trong lịch sử. Mùa xuân 2024 đã có 12 ca tử vong được xác nhận trên tổng số khoảng 900 giấy phép được cấp. Những con số này phản ánh mặt trái của việc thương mại hóa leo núi, khi nhiều người tham gia thiếu kinh nghiệm cần thiết để đối mặt với những điều kiện khắc nghiệt nhất hành tinh.
Đoàn người leo núi chinh phục Everest. Ảnh: BoNews
Trên 8.000 m, khu vực được mệnh danh là "vùng tử thần", lượng oxy trong không khí chỉ bằng 1/3 so với mực nước biển. Ở độ cao này, cơ thể con người bắt đầu chết dần. Não và phổi có thể bị phù (sưng lên do chất lỏng), dẫn đến suy giảm khả năng phán đoán, ảo giác và cuối cùng là tử vong. Dưới đây là những gì xảy ra khi du khách tiến dần lên đỉnh.
Trên 5.000 m: Có thể bắt đầu đau đầu, chóng mặt và cảm thấy khó chịu.
Trên 6.000 m: Mất nước, chảy máu cam và thậm chí ảo giác có thể xuất hiện.
Trên 7.000 m: Nguy cơ bị bỏng lạnh nghiêm trọng ở tay, chân, mũi, tai hoặc môi.
Trên 8.000 m: Du khách bước vào cái gọi là "vùng tử thần" - nơi thiếu oxy khiến não phù nghiêm trọng, cộng thêm toàn bộ rủi ro từ các mức độ thấp hơn.
"Mỗi bước chân là một nỗ lực khổng lồ. Bạn phải chiến đấu cho từng hơi thở", một nhà leo núi kỳ cựu chia sẻ trên BBC.
Ngoài nguy cơ thiếu oxy, người leo núi còn đối mặt với hàng loạt hiểm họa khác như tuyết lở, vực băng sâu, thời tiết thay đổi đột ngột với sức gió có thể lên tới hàng trăm km/h và nhiệt độ xuống dưới -40 độ C. Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng một trong những mối nguy lớn nhất hiện nay lại đến từ chính con người: sự tắc nghẽn. Việc phải chờ đợi quá lâu trong "vùng tử thần" làm cạn kiệt bình oxy dự trữ, tăng nguy cơ bị bỏng lạnh và kiệt sức, biến những sai sót nhỏ nhất thành thảm kịch.
Sự bùng nổ của các đoàn thám hiểm thương mại kéo theo một hệ lụy khác: ô nhiễm. Hàng tấn rác thải, bao gồm bình oxy đã qua sử dụng, lều rách, đồ hộp, và thậm chí cả chất thải của con người, bị bỏ lại trên núi mỗi mùa. Dù các chiến dịch dọn dẹp đã được thực hiện, Everest vẫn đang phải gánh chịu biệt danh không mong muốn là "bãi rác cao nhất thế giới".
Năm 2024, quân đội Nepal đã tiến hành một chiến dịch thu gom 11 tấn rác, 4 thi thể và một bộ xương từ các đỉnh Everest, Nuptse và Lhotse. Vấn đề xử lý thi thể người thiệt mạng cũng là một thách thức lớn về đạo đức và kỹ thuật ở độ cao khắc nghiệt.
Trước thực trạng đáng báo động, Tòa án Tối cao Nepal đã ra lệnh cho chính phủ giới hạn số lượng giấy phép leo núi. Bắt đầu từ năm 2024, mức phí giấy phép cho người nước ngoài trong mùa cao điểm (tháng 3-5) cũng được tăng 36%, lên 15.000 USD.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia hoài nghi về tính hiệu quả của biện pháp này. Với tổng chi phí cho một chuyến đi chinh phục Everest thường vượt quá 100.000 USD, việc tăng phí giấy phép vài nghìn USD không thể ngăn cản những người giàu có quyết tâm chinh phục.
"Vấn đề không chỉ nằm ở số lượng người leo, mà còn ở trình độ và kinh nghiệm của họ", một lãnh đạo của Hiệp hội Cứu hộ Himalaya cho biết. "Cần có những quy định chặt chẽ hơn về tiêu chuẩn kỹ năng cho những người muốn chinh phục Everest".
Giữa khát vọng chinh phục của con người và sức chịu đựng hữu hạn của tự nhiên, Everest đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng. Việc tìm ra một mô hình du lịch bền vững hơn không chỉ là để bảo vệ môi trường, mà còn là để bảo vệ chính mạng sống của những người đam mê "nóc nhà thế giới".
Những cột mốc trong lịch sử chinh phục Everest
Năm 1953: Edmund Hillary (New Zealand) và Tenzing Norgay (Sherpa, Nepal) trở thành những người đầu tiên lên tới đỉnh. Thành công này mở ra kỷ nguyên mới cho thể thao leo núi mạo hiểm.
Năm 1960: Đội leo núi Trung Quốc thực hiện thành công chuyến chinh phục đầu tiên từ sườn phía bắc Tây Tạng – mở ra tuyến đường mới lên đỉnh.
Năm 1975: Junko Tabei (Nhật Bản) là người phụ nữ đầu tiên chinh phục Everest.
Năm 1978: Reinhold Messner (Italy) và Peter Habeler (Áo) lần đầu tiên leo lên đỉnh mà không cần bình dưỡng khí.
Những năm 1990: Everest bước vào thời kỳ đại chúng hóa.
Năm 1996: Thảm họa bão tuyết khiến 8 nhà leo núi thiệt mạng trong một ngày, được ghi lại trong cuốn sách "Into Thin Air".
Năm 2014: Trận lở tuyết tại thác băng Khumbu làm 16 hướng dẫn viên người Sherpa thiệt mạng, một trong những tai nạn tồi tệ nhất lịch sử.
Năm 2015: Động đất lớn khiến mùa leo núi phải dừng.
Năm 2019: Hình ảnh "tắc đường" trên đỉnh núi lan truyền toàn cầu.
Năm 2023: Trở thành năm có số người chết cao nhất với 18 trường hợp được ghi nhận.
Năm 2024: Hướng dẫn viên Kami Rita Sherpa lập kỷ lục thế giới với lần thứ 30 lên đỉnh Everest.
