Sự mơ hồ chiến lược vốn là vũ khí ngoại giao lợi hại của Việt Nam trong nhiều thập niên. Nhưng trong một thế giới nơi các cường quốc ngày càng đòi hỏi rõ ràng lập trường, sự do dự rất dễ bị hiểu lầm thành yếu đuối — và cái giá phải trả có thể rất đắt.
Khi hạn chót 9 tháng 7 đang đến gần, chính quyền Tổng thống Donald Trump đã vạch ra một lằn ranh đỏ rõ ràng: Nếu Việt Nam không giảm phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu Trung Quốc, không chặn đứng hiện tượng “đội lốt xuất xứ” để lách thuế và không chấp nhận các nhượng bộ mang tính “có đi có lại”, Mỹ sẽ áp mức thuế quan toàn diện 46% lên toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam.
Đây sẽ là cú sốc lớn đánh thẳng vào một trong những nền kinh tế xuất khẩu năng động nhất châu Á — đồng thời gây chấn động các chuỗi cung ứng toàn cầu từ chip bán dẫn cho đến giày thể thao.
Nhưng đối với ông Trump, vấn đề không chỉ nằm ở thương mại.
Đây là một bài trắc nghiệm lòng trung thành trong trật tự thế giới kiểu Chiến tranh Lạnh mới: “Hoặc theo Mỹ, hoặc theo Trung Quốc.”
Thế tiến thoái lưỡng nan của Hà Nội
Việt Nam hiện đối mặt với lựa chọn chính sách đối ngoại quan trọng nhất kể từ khi bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ năm 1995.
Suốt nhiều năm qua, Hà Nội đã hưởng lợi từ chiến lược “đu dây” — vừa thu hút FDI kỷ lục từ phương Tây, vừa duy trì quan hệ ý thức hệ và kinh tế với Bắc Kinh.
Tuy nhiên, học thuyết thương mại của Trump đang buộc Việt Nam phải chấm dứt lối chơi hai mặt đó.
Thông điệp từ Washington rất rõ: Không còn chỗ cho sự ba phải.
Cuộc đàm phán tại Paris sắp tới là vòng thương lượng thứ ba — và nhiều khả năng là cuối cùng — trước khi Mỹ ra tay.
Các quan chức Mỹ đang hành động theo chỉ đạo từ Nhà Trắng: ép Việt Nam phải chọn phe, tưởng thưởng người theo Mỹ và trừng phạt kẻ lợi dụng.
Kịch bản 1: “Win-Win” có điều kiện — Thỏa thuận giữ thể diện
Kịch bản khả thi nhất là hai bên sẽ công bố mức thuế đối ứng 35% đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường Mỹ nhưng tạm thời chỉ áp dụng ở mức 15% như một thỏa thuận chính trị mang tính thỏa hiệp để cả hai bên cùng giữ thể diện.
Trong kịch bản này, Việt Nam đồng ý trên giấy tờ sẽ:
1. Siết chặt kiểm tra nguồn gốc hàng hóa có xuất xứ từ Trung Quốc
2. Từng bước giảm nhập nguyên liệu từ các nhà cung cấp liên quan đến Trung Quốc
3. Tăng nhập khẩu các mặt hàng chiến lược từ Mỹ (đậu nành, LNG, máy bay dân dụng…)
4. Ký biên bản ghi nhớ cho phép Mỹ tiếp cận hạn chế một số vùng khai thác đất hiếm
5. Mở rộng hợp tác quốc phòng, bao gồm cho phép tàu hải quân Mỹ ghé cảng luân phiên, và mua các loại vũ khí hiện đại như F-16, radar biển, hoặc hệ thống phòng không NASAMS.
Đổi lại, chính quyền Trump sẽ hoãn triển khai thuế ở mức 35% trong 90 đến 270 ngày, tùy theo tiến độ thực hiện các cam kết, và biên độ dao động sau 270 ngày sẽ là 15% đến 35%.
Kết quả:
1. Trump có thể tuyên bố một thắng lợi địa chính trị trước cánh diều hâu trong Đảng Cộng hòa và nhóm cử tri MAGA trước thềm bầu cử giữa kỳ 2026,
2. Việt Nam tránh được cú sốc kinh tế mà vẫn bảo vệ thể diện chính trị.
Tuy nhiên, trong nội bộ, Hà Nội sẽ phải chạy đôn chạy đáo để đạt được ngay cả những chỉ tiêu thấp nhất.
Việc “thoát Trung” trong chuỗi sản xuất không phải chuyện một sớm một chiều.
Nhưng thỏa thuận này — dù chỉ mang tính biểu tượng — cũng mua thêm thời gian quý giá trong bối cảnh hiện tại.
Kịch bản 2: Rút lui chiến thuật — Thuế một phần, nhượng bộ sâu hơn
Nếu Việt Nam không chấp nhận thay đổi chiến lược hoàn toàn, hai bên có thể thỏa hiệp ở mức trung gian: áp thuế từ 25% đến 35% có chọn lọc lên một số ngành như gỗ, dệt may, trong khi tạm miễn thuế cho nhóm hàng công nghệ cao hoặc y tế.
Đổi lại, Việt Nam sẽ:
1. Cho phép Mỹ đầu tư hạn chế vào ngành đất hiếm
2. Chia sẻ dữ liệu hải quan để xác minh nguồn gốc xuất khẩu
3.Tăng dần mua các sản phẩm công nghệ và năng lượng chiến lược từ Mỹ.
Trump sẽ tuyên bố: “Nước Mỹ đang chiến thắng trở lại.”
Việt Nam chịu tổn thất ở mức có thể kiểm soát, đồng thời cố gắng bảo vệ những ngành then chốt.
Nhưng cái giá phải trả vẫn lớn: Hà Nội sẽ đối mặt với sức ép từ Bắc Kinh, phản ứng trong nước, và phơi bày giới hạn của chính sách “ngoại giao cây tre.”
Kịch bản 3: Đổ vỡ chiến lược — Mỹ đánh thuế toàn diện 46%
Nếu đàm phán thất bại — do Việt Nam cứng rắn hoặc Trump toan tính chính trị — Mỹ sẽ thực hiện lời đe dọa và áp thuế 46% trên toàn bộ hàng nhập từ Việt Nam.
Phản ứng của Việt Nam có thể mạnh mẽ về lời nói, nhưng sẽ tránh trả đũa kinh tế trực tiếp, nhằm tránh leo thang.
Tuyên bố có thể đối đầu:
– Trump: “Việt Nam tiếp tay cho Trung Quốc gian lận. Nước Mỹ không phải kẻ ngốc.”
– Tô Lâm: “Việt Nam kiên định với đa phương và chủ quyền. Không khuất phục trước áp lực.”
Tác động tức thì: Thu hẹp kim ngạch xuất khẩu, sa thải lao động và làn sóng lo ngại trong giới đầu tư nước ngoài.
Tuy vậy, Hà Nội có thể đặt cược rằng Trump chỉ là hiện tượng nhất thời, và các doanh nghiệp toàn cầu sẽ sớm vận động nối lại đàm phán.
Ngừng bắn mong manh hay bước ngoặt chiến lược?
Dấu hiệu hiện tại cho thấy Kịch bản 1 nhiều khả năng xảy ra — một thỏa thuận kiểu “win-win” chỉ mang tính biểu tượng.
Trump và Tô Lâm đều cần “vỏ bọc” chính trị.
Nhưng đằng sau những cái bắt tay là sự đối đầu chiến lược ngày càng gay gắt: Washington muốn Việt Nam chọn phe; Hà Nội vẫn chưa muốn từ bỏ trò chơi cân bằng.
Nếu muốn sống sót qua cơn bão này, Việt Nam không thể chỉ cam kết suông.
Một sự tái định vị thực sự sẽ đòi hỏi:
– Mở rộng hợp tác quốc phòng với Mỹ — từ radar, vệ tinh đến tên lửa,
– Cho phép tàu chiến Mỹ ghé cảng định kỳ, củng cố an ninh hàng hải,
– Thực hiện truy xuất nguồn gốc minh bạch và cải cách hải quan,
– Mua thêm hàng hóa và công nghệ Mỹ trong dài hạn.
Không còn chỗ cho đu dây
Một khung thỏa thuận kết hợp giữa thương mại và an ninh có thể là lối thoát khả thi nhất cho Việt Nam để tránh thuế quan toàn diện, duy trì tăng trưởng công nghiệp, và phát tín hiệu rõ ràng với cả Washington lẫn Bắc Kinh: Hà Nội sẵn sàng điều chỉnh — nhưng theo cách của riêng mình.
Tuy nhiên, cánh cửa đang dần khép lại. Trump sẽ không chờ. Các thị trường toàn cầu cũng không chấp nhận sự mập mờ trong thời đại chuỗi cung ứng phân mảnh và cạnh tranh địa chính trị gay gắt.
Sự mơ hồ chiến lược của Việt Nam từng là tài sản. Nhưng trong thế giới hôm nay, nơi các siêu cường đòi hỏi lựa chọn rõ ràng, đu dây trông chẳng khác gì chần chừ — và cái giá của sự chần chừ là rất thật.
