E-mail “tin buồn” và một cái tên hiện lên ngay lập tức
Nhận được e-mail của Trần Huy Bích với subject vỏn vẹn hai chữ “tin buồn”, tôi lập tức nghĩ đến Bùi Quyền. Vài ngày trước, Phạm Văn Quảng từ Toronto đã gọi cho tôi, báo Quyền mệt, nóng sốt, ho nhiều. Trong thời buổi dịch bệnh, cả hai anh em đều cầu mong đó chỉ là cơn cảm cúm thất thường. Nhưng lần này không phải con virus bé xíu nào cả. Bích hầu như không nói được gì, chỉ chuyển tiếp thư của Trần Minh Công: Bùi Quyền đã rời anh em lúc 3 giờ 23 phút chiều ngày 30-5-2020. Tôi hiểu, hẳn Bích đang còn bàng hoàng. Quyền ở San Jose, mỗi lần xuống Orange County thường ở nhà Bích; hai ông thầy đồ này hợp nhau lạ thường ở chuyện tử vi bói toán và kho sách Hán Nôm mà Bích dày công sưu tầm.
Gặp lại bạn cũ sau 60 năm tưởng dài mà hóa ra rất ngắn
Từ ngày rời Chu Văn An, lớp Đệ Tam ban C đầu tiên khi trường di cư vào Nam, chúng tôi tản mác bốn phương, không dịp gặp lại. Vậy mà cái “nôi” học trò năm nào vẫn êm ái đến mức bọn tôi khó lòng lạc mất nhau. Xuân Kỷ Hợi 2019, tôi qua Cali ăn Tết, Bích rủ đến dự họp mặt tân niên của Hội Chu Văn An Nam Cali. Quyền từ San Jose lên và đang ở nhà Bích. Bích chạy xe sang đón tôi, bảo Quyền bận tiếp khách, lát nữa cả hai sẽ quay lại. Và rồi, sau 60 năm, chúng tôi gặp nhau. Thời gian hóa ra không dài như tôi tưởng. Bùi Quyền vẫn rom rom, khuôn mặt bơ bơ ít xúc cảm y như ngày nào, cái nhìn cương nghị của một cậu học trò Chu Văn An hơn nửa thế kỷ trước gần như không thay đổi, dù anh đã đi qua một cuộc chiến dữ dội hơn nhiều người trong lớp.
Hậu duệ của một dòng văn học và cậu học trò “rom rom” ngày trước
Ít người biết Bùi Quyền xuất thân trong một gia đình văn học nổi tiếng. Anh là con cụ Bùi Nam, em cùng cha khác mẹ với cụ Bùi Kỷ. Một người chị của cụ Bùi Nam – bác ruột của Quyền – kết hôn với học giả Trần Trọng Kim. Không có con trai, cụ Kim coi Quyền như con nuôi. Trong buổi ra mắt lần tái bản “Một Cơn Gió Bụi” tại báo quán Việt Báo năm 2015, Quyền đã thẳng thắn nói về “ông bác”: ông là nhà giáo dục, nhà văn hóa, nhưng bảo là chính trị gia thì anh không tin; người làm chính trị phải đọc được thời cuộc, mua chuộc, thuyết phục, khuất phục bằng mọi thủ đoạn – điều mà cụ Kim và nội các của ông không bao giờ làm được. Hôm ấy, trong hàng diễn giả còn có cựu Đại sứ Bùi Diễm, con cụ Bùi Kỷ, anh họ của Bùi Quyền – một liên hệ gia tộc cho thấy cái nền văn hóa mà anh được sinh ra.
Thủ khoa khóa 16 Võ Bị – “West Point Việt Nam”
Quyền nhập ngũ lúc nào, tôi cũng chỉ nghe loáng thoáng. Thời chiến, khoác áo lính là chuyện thường như cơm bữa. Đến khi đọc báo thấy tên Bùi Quyền là thủ khoa khóa 16 Trường Võ Bị Quốc Gia Việt Nam, tôi mừng mà không ngạc nhiên. Con người khắc khổ, điềm đạm, lì lì như cục đá ấy, nếu không đứng đầu bảng mới là lạ. Khóa 16 là khóa đầu tiên sau khi Tổng thống Ngô Đình Diệm ký sắc lệnh đổi tên thành Võ Bị Quốc Gia Việt Nam – một thứ West Point Việt Nam, đào tạo ba năm vừa văn hóa vừa quân sự. 326 khóa sinh nhập trường, chỉ 226 sĩ quan tốt nghiệp ngày 22-12-1962. Hôm lễ mãn khóa, chính Tổng thống Diệm đến chủ tọa và gắn lon cho thủ khoa Bùi Quyền. Nhìn tấm hình bạn mình quỳ giữa Tổng thống và Trung tá Trần Ngọc Huyến, tay giương cung bắn bốn mũi tên ra bốn phương, tôi thấy hãnh diện đến nghẹn ngào. Với những câu “chí làm trai dặm nghìn da ngựa, gieo Thái Sơn nhẹ tựa hồng mao” trong Chinh Phụ Ngâm còn ấm trên môi, tôi hiểu Quyền đã thực sự “thỏa chí làm trai”.
Người sĩ quan Nhảy Dù luôn chọn tuyến đầu
Trong 15 suất lưu dụng ở trường dành cho khóa 16, Quyền không chọn con đường tương đối yên ổn ấy. Anh là một trong ba tân sĩ quan tình nguyện về Nhảy Dù – binh chủng “có cánh” chỉ dành cho những ai yêu thích gian khổ. Từ đó, bước chân Bùi Quyền hầu như in dấu trên khắp chiến trường miền Nam. Tên anh xuất hiện nhiều nhất trên báo chí vào mùa hè đỏ lửa, khi Tiểu đoàn 5 Nhảy Dù, với Quyền trong vai trò Tiểu đoàn phó rồi Tiểu đoàn trưởng, được tung ra Quảng Trị trong trận tái chiếm cổ thành Đinh Công Tráng. Những đợt xung phong “tapi” giữa bom pháo, những chiến sĩ Dù gục ngã trước bờ tường loang lổ, và rồi cú “lầm lẫn” oan nghiệt của phi cơ bạn trút bom xuống ngay đầu hai Đại đội 51, 52 – trong đó có đơn vị của Quyền – đã khiến Tiểu đoàn 5 gần như cạn máu. Đó là nỗi uất hận mà anh sau này nhắc lại vẫn như còn nhìn thấy bụi đất mịt trời trên chiến địa Quảng Trị.
Những ngày cuối Sài Gòn và 13 năm lao tù “không cải tạo nổi”
Tháng 8-1972, Bùi Quyền chính thức chỉ huy Tiểu đoàn 5 Nhảy Dù, sau đó giữ chức Lữ đoàn phó Lữ đoàn 3. Những ngày cuối cùng của Sài Gòn, Lữ đoàn 3 từ Phan Rang rút về trấn giữ khu Hoàng Hoa Thám, đánh những trận chót ngay trong lòng thủ đô. Tướng Lê Quang Lưỡng viết, anh em Dù “giữ vững từng tấc đất được giao phó, làm nút chặn để đồng bào ra đi bình yên, để được ngã gục trên thân thể Quê Mẹ”. Bùi Quyền chiến đấu đến phút cuối và bị kẹt lại, đi “học tập cải tạo” suốt 13 năm. Cải tạo làm sao được một người như anh. Ở Vĩnh Phú, người cháu từ Nam ra thăm, ôm bao đồ tiếp tế mà không được gặp vì Quyền đang bị biệt giam. Thuốc lá xa xỉ, anh quay sang thuốc lào, cái điếu cầy trở thành bạn đường, “bắn một bi” thay cho những phát đạn năm nào. Nhưng cái chất ngang tàng của một sĩ quan Dù thì không có trại nào uốn nổi.
Người lính Dù nghênh ngang và cú “bị ép đi Mỹ” hiếm có
Ra tù, vợ con đã sang nước ngoài, Bùi Quyền ở lại, sống bằng những ván mạt chược và sân võ nhu đạo trong sân nhà Phạm Văn Quảng ở Hàng Keo, Gia Định. Tới lúc chương trình HO rộ lên, người ta rủ nhau làm đơn; riêng Quyền vẫn… tỉnh bơ, chẳng nộp gì hết. Cho tới một hôm công an tới nhà, ra lệnh làm giấy tờ đi Mỹ cho gấp. Anh nghi bị gài bẫy nên làm lơ. Hai ngày sau, họ trở lại, đe: “Không làm thì đi… tù!”. Quyền mới hốt hoảng nộp hồ sơ. Một tuần sau đã ngồi trên máy bay. Đến Mỹ, anh được đưa thẳng đến một căn cứ Không quân ở Colorado, mời vào phòng Khánh tiết đầy tướng tá Mỹ, chờ Tổng thống Bush đến gắn lại những huân chương mà quân đội Mỹ từng trao cho anh, rồi lên khán đài dự lễ mãn khóa. Hóa ra đó là ngày tốt nghiệp của con trai anh – sinh viên phi công tại United States Air Force Academy. Cậu á khoa ấy đã xin với vị Chỉ huy trưởng học viện một “đặc ân”: được thấy cha mình, người tị nạn đã trải qua chiến tranh và lao tù, ngồi trên khán đài hôm lễ gắn lon. Những tấm lòng ở hai bờ Thái Bình Dương đã gặp nhau trong câu chuyện đẹp đến khó tin ấy.
Chiếc ghế tưởng sẽ có thêm trên bàn cà phê Chu Văn An
Ngày gặp lại ở Cali, Quyền hầu như không nhắc gì đến chặng đường binh nghiệp, tù đày hay lễ tốt nghiệp rực rỡ của các con. Anh nói nhiều hơn về sách vở, về những kỷ niệm Chu Văn An, về thơ văn Hán Nôm và tử vi tướng số. Dường như những dọc ngang chinh chiến anh đã gửi lại hết cho quá khứ. Tôi đã nghĩ rằng từ nay, mỗi lần qua Cali, bàn cà phê của lũ học trò Đệ Tam C năm nào sẽ có thêm một chiếc ghế, một giọng cười khàn khàn, một điếu thuốc lào bập lửa. Nhưng tưởng có mà vẫn không. Tin e-mail “tin buồn” của Trần Huy Bích đã khép lại tất cả.
Sắc sắc không không
Trong những giờ cuối ở bệnh viện, bác sĩ phải chích thuốc giảm đau cho anh. Khi con cháu tạm biệt ra về, Quyền đã rất mệt nhưng vẫn cố giữ tỉnh táo để vẫy tay chào. Đó là cái cương nghị mà tôi thấy trên mặt anh từ thuở học trò, dưới Vũ Đình Trường Đà Lạt ngày bắn bốn mũi tên tang bồng, giữa bờ tường loang lổ Quảng Trị, trong buồng giam Vĩnh Phú và trên khán đài Không quân Hoa Kỳ. Gặp lại Bùi Quyền sau sáu mươi năm, qua ngần ấy dâu bể, tôi cứ tưởng từ đây ký ức của lớp Đệ Tam C sẽ bớt cô đơn hơn. Nhưng đời vốn vậy: tưởng là có mà rốt cuộc chỉ là một khoảng trống. Nhìn lại, tất cả như câu kinh quen thuộc của nhà Phật: sắc sắc không không. Chỉ có tên Bùi Quyền, thủ khoa Võ Bị, Trung tá Nhảy Dù, người lính ngang tàng và hiền lành của Chu Văn An, là còn ở lại rất lâu trong ký ức bạn bè.
