Ở vùng Đông Á, Singapore và Hong Kong được xếp hạng là những nơi ít tham nhũng nhất, và dù cả hai từng là thuộc địa Anh, Singapore nay là nước độc lập, còn Hong Kong là lãnh thổ tự trị nhưng thuộc Trung Quốc.
Hong Kong có tiếng là ‘thành phố sạch’.
Trong bản xếp hạng của Minh bạch Quốc tế 2012, Hong Kong đứng thứ 14, trên cả Nhật, Anh và Hoa Kỳ, còn Trung Quốc xếp xa ở dưới, vào vị trí 80.
Nhưng kể từ khi Hong Kong được trao về cho Hoa lục năm 1997, giao lưu tăng mạnh với Trung Quốc tạo ra các cơ hội để kinh nghiệp chống tham nhũng từ Hong Kong lan tỏa sang lục địa, nhưng cũng có nguy cơ đe dọa hình ảnh ‘sạch sẽ’ của đặc khu hành chính.
Ủy ban chống tham nhũng Hong Kong (ICAC), đã phải điều tra chính cựu chủ tịch của họ sau khi kiểm toán phát hiện rằng ông ta chủ trì hai bữa tiệc sang trọng, dùng tiền tiếp khách của công quỹ quá mức cho phép là 450 đô la Hong Kong (58 USD), cho một đầu khách.
Tiệc tùng quá mức
Vụ việc xảy ra khi ông Thang Hiển Minh (Timothy Tong) làm chủ tịch và ông đã từ chức tháng 7/2012.
Nhưng nay có thêm chi tiết về việc ông Tong dùng tiền công để mở yến tiệc đãi khách từ Trung Quốc và tặng quà cho khách.
Mà trong số khách đó có ông Tào Kiến Minh (Cao Jianming), Viện trưởng Viện Kiểm sát Tối cao Trung Quốc.
Tồi tệ hơn nữa, ông Thang được bầu vào Hội nghị Hiệp thương Trung Quốc, cơ quan có chức năng tư vấn cao cấp cho chính quyền Bắc Kinh sau khi ông về hưu, thôi không làm Chủ tịch ICAC.
Những người chỉ trích nói ông Thang Hiển Minh đã dùng tiền công quỹ cho mục tiêu thúc đẩy công danh sự nghiệp riêng, điều ông hoàn toàn bác bỏ.
Nay ông tiếp tục bị ICAC điều tra hình sự và vụ bê bối này khiến nhiều người tự hỏi văn hóa tham nhũng từ Trung Quốc có phải đang lan sang Hong Kong.
Con đường còn xa
Cuộc cách mạng chống tham nhũng ở Hong Kong bắt đầu 40 năm trước, vào tháng 6/1973, khi quan chức cảnh sát Peter Fitzroy Godber, thoát khỏi cuộc điều tra về tài sản bằng cách bỏ chạy về Anh.
"ICAC đã áp dụng được các quy định của pháp luật, và đưa vào thực hiện các biện pháp phòng ngừa cụ thể cũng như giáo dục công chúng chống tham nhũng"
Vụ ông ta bỏ chạy làm bùng nổ cơn phẫn nộ.
Người dân xuống đường biểu tình đòi dẫn độ ông ta về lại Hong Kong và quan hệ giữa giới chức Hong Kong và Bắc Kinh bị xấu đi trông thấy.
Để cứu vãn danh tiếng cho tầng lớp cầm quyền, Thủ hiến Hong Kong, Sir Murray MacLehose tuyên bố lập ra Ủy ban ICAC.
Bắt đầu hoạt động từ 1974, ICAC đã buộc Anh trao nộp ông Godber và bắt ông ta chịu án tù bốn năm ở Hong Kong.
Từ đó trở đi, ICAC đóng một vai trò quan trọng.
Trạng sư Tra Tích Ngã (Stephen Char) từng làm việc cho cơ quan này 28 năm, nói rằng ICAC đạt thành tích là đã áp dụng được các quy định của pháp luật, và đưa vào thực hiện các biện pháp phòng ngừa cụ thể.
ICAC cũng mở các hoạt động giáo dục công chúng về chống tham nhũng.
Hiện đã có một số chính phủ nước ngoài, và cả thành viên chính phủ ở Bắc Kinh đến ICAC hỏi ý kiến tư vấn.
Số liệu của ICAC mà BBC đọc được cho thấy mỗi năm, có tới 4000 quan chức Trung Quốc sang thăm Hong Kong để học về kinh nghiệm chống tham nhũng của ICAC.
Nhưng một số vụ tiệc tùng như đã xảy ra với ông Thang Hiển Minh diễn ra ngay khi hai bên thảo luận chống tham nhũng, khiến có những người lo ngại thói quen xấu ở Hoa lục đã tác động đến hành vi của người Hong Kong.
Giáo sư Tào Cảnh Quân (Tsao King-kwun), từ Đại học Trung Hoa ở Hong Kong, một chuyên gia về chống tham nhũng, nói một trong các vấn đề là truyền thống văn hóa Trung Quốc.
“Theo thông lệ, quan chức Trung Quốc hay nghĩ rằng khi đón khách thì phải đón thật quý trọng, cho ăn thật ngon và để khách thấy thật thoải mái. Đấy chỉ là phép lịch sự thôi," ông giải thích.
"Họ không nghĩ như cách ở Phương Tây rằng làm ăn là làm ăn (business is business), và rằng dùng công quỹ để chi tiêu như thế là sai trái,"
Ông Tra Tích Ngã thì cho rằng dù xảy ra vụ việc với Thang Hiển Minh, ông vẫn tin vào hệ thống ở Hong Kong.
"Có nhiều chủ tịch uỷ ban chống tham nhũng đến rồi đi, mà chỉ có ông ta gặp chuyện này,"
"Như thế bạn có thể hỏi đây có phải là vấn đề văn hóa không, nhưng tôi thì cho rằng nếu ông ta có kỷ luật hơn một chút thì sẽ không để xảy ra chuyện quà cáp đó."
Ông cũng tin rằng Ủy ban Kiểm toán Hong Kong đóng vai trò giám sát và cân bằng quyền lực một cách hiệu quả, như đã thấy qua vụ Thang Hiển Minh.
Cũng có cả các vụ phá án tham nhũng bên ngoài cơ quan công quyền.
Năm 2006, có một giáo sư Đại học Thành phố Hong Kong City đã tố cáo lên ICAC khi ông được một sinh viên từ lục địa đề nghị nhận khoản tiền bằng 1285 USD để có câu hỏi cho một kỳ thi viết. Vị giáo sư này đã báo cho ICAC về cô sinh viên kia.
Hồi tháng 8/2012, một doanh nhân và ba chủ nhiệm siêu thị và cửa hàng mỹ phẩm ở Hong Kong bị bắt, phạt tù và phạt tiền.
Lý do là họ đã hối lộ nhân viên để giữ lại các hộp sữa bột trẻ em rồi đem về bán ở Trung Quốc.
Ngăn cơn gió lạnh
Giáo sư Tào nói tốc độ hợp nhất nhanh với lục địa là một vấn đề.
Ông đặt câu hỏi rằng liệu Hong Kong có "tường lửa" để ngăn cơn gió lạnh "tham nhũng" từ Trung Quốc không.
Tất nhiên, tham nhũng không chỉ là chuyện xảy ra trong quan hệ với Trung Quốc.
Luật sư Tra Tích Ngã tin rằng nền tảng để đưa quốc gia là chế độ pháp quyền, nơi ai cũng phải tuân thủ pháp luật
Vào tháng 7/2012, Bộ trưởng Xây dựng Hong Kong, ông Mạnh Tề Quang (Mak Chai-kwong) bị buộc phải ra đi sau khi lên nhậm chức chưa đầy hai tuần.
Ông ta bị bắt và sau đó nhận án tù vì một vụ tham nhũng tiền trợ cấp nhà ở.
Dù vậy, văn hóa 'bàn tay sạch' của Hong Kong và hoạt động của ICAC chắc chắn sẽ còn thu hút Hoa lục đến học hỏi trong nhiều năm tới.
Theo ông Tra Tích Ngã thì "Bắc Kinh cũng không muốn Ủy ban chống tham nhũng Hong Kong bị sụp đổ" sau vụ Thang Hiển Minh.
Bản thân là nhà hoạt động chính trị thuộc phe ủng hộ dân chủ ở Hong Kong, ông nói:
"Đất nước chúng ta quá lớn, có quá đông người và cần phải lập một nền tảng để đưa quốc gia tiến lên, và nền tảng đó là chế độ pháp quyền, nơi ai cũng phải tuân thủ pháp luật."
Tân lãnh đạo Tập Cận Bình của Trung Quốc tung ra một chiến dịch chống tham nhũng ngay sau khi lên cầm quyền.
Cả ông Tra Tích Ngã và giáo sư Tào Cảnh Quân đều tin rằng kinh nghiệm chống tham nhũng của Hong Kong có thể giúp Trung Quốc trong việc này.
Nguồn: BBC
Hong Kong chống tham nhũng ra sao?
