Trong bối cảnh cuộc xung đột Nga - Ukraine bước sang năm thứ ba với những diễn biến phức tạp, một đề xuất từ Mỹ đang làm dấy lên những lo ngại toàn cầu về khả năng leo thang.
Tổng thống Mỹ Donald Trump (Ảnh: Reuters).
Đó là việc khả năng cung cấp tên lửa hành trình Tomahawk - loại vũ khí tầm xa nổi tiếng với độ chính xác cao và khả năng tấn công sâu, cho Kiev.
Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 6/10 cho biết ông đã đưa ra quyết định về việc cung cấp tên lửa tầm xa Tomahawk cho Ukraine, song từ chối tiết lộ cụ thể quyết định đó là gì.
Tổng thống Nga Vladimir Putin nhiều lần cảnh báo động thái này không chỉ thay đổi cục diện chiến trường mà còn phá hủy hoàn toàn mối quan hệ Nga - Mỹ, vốn đang có dấu hiệu cải thiện dưới thời Tổng thống Donald Trump.
Đề xuất này được Phó Tổng thống JD Vance công khai đề cập hồi cuối tháng 9 khi ông cho hay chính quyền Trump đang “xem xét” yêu cầu của Ukraine về việc mua hoặc nhận viện trợ các tên lửa Tomahawk.
Với tầm bắn lên đến 2.500km, loại tên lửa này có thể cho phép Kiev tấn công các mục tiêu chiến lược sâu trong lãnh thổ Nga, từ các nhà máy dầu mỏ đến căn cứ quân sự gần Moscow. Tuy nhiên, đến nay, quyết định cuối cùng vẫn chưa được công bố, các nguồn tin từ Lầu Năm Góc cho thấy khả năng thực hiện là “rất thấp” do hạn chế về kho dự trữ.
Từ Himars đến Atacms: Hành trình hỗ trợ vũ khí của Mỹ
Kể từ khi Nga phát động “chiến dịch quân sự đặc biệt” vào tháng 2/2022, Mỹ và các đồng minh NATO cung cấp cho Ukraine hơn 60 tỷ USD viện trợ quân sự, theo Bộ Quốc phòng Mỹ.
Ban đầu, Mỹ tập trung vào các hệ thống phòng thủ như tên lửa Javelin chống tăng và pháo M777, giúp Kiev cầm cự trong những tháng đầu. Đến năm 2023, dưới thời Tổng thống Joe Biden, Mỹ bắt đầu chuyển giao các vũ khí tầm xa hơn, đánh dấu sự chuyển dịch chiến lược từ phòng thủ sang phản công.
Một trong những bước ngoặt sớm là hệ thống pháo phản lực Himars, được cung cấp từ tháng 6/2022. Với tầm bắn 80km, Himars giúp Ukraine phá hủy hàng trăm kho đạn, cầu nối của Nga ở Donbass, theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW).
Đến tháng 10/2023, Mỹ phê duyệt tên lửa Atacms với tầm bắn 300km, cho phép Kiev tấn công các mục tiêu ở Crimea, vùng biên giới. Tuy nhiên, số lượng Atacms hạn chế (khoảng 100 quả), Ukraine chỉ sử dụng chúng một cách tiết kiệm, chủ yếu nhắm vào các mục tiêu quân sự để tránh leo thang.
Dưới thời Tổng thống Trump, chính sách hỗ trợ Ukraine dường như linh hoạt hơn. Hồi tháng 8/2024, Mỹ thông qua thương vụ bán 3.350 tên lửa ERAM với tầm bắn 450km cho Ukraine. Đây là loại tên lửa chống tăng và pháo binh, giúp Kiev đối phó các đợt tiến công của Nga ở Kharkov. Nhưng tên lửa Tomahawk đại diện cho một cấp độ khác, không chỉ tầm xa mà còn khả năng tấn công chính xác từ xa, có thể thay đổi cách Ukraine tiến hành chiến tranh bất đối xứng.
Theo chuyên gia Michael Kofman từ Viện Carnegie, việc cung cấp vũ khí tầm xa của Mỹ phản ánh sự thay đổi trong nhận thức: từ “hỗ trợ tồn tại” sang “hỗ trợ chiến thắng”. Trong bài phân tích trên Foreign Affairs ngày 4/10, ông Kofman lưu ý rằng Atacms buộc Nga phải phân tán lực lượng nhưng Tomahawk có thể “đẩy Moscow vào thế phòng thủ toàn diện”. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo rằng số lượng hạn chế, Mỹ chỉ sản xuất 500 quả Tomahawk/năm, có thể khiến tác động ban đầu không lớn bằng kỳ vọng.
Tomahawk - “sát thủ thầm lặng” của Mỹ
Theo TASS, tên lửa Tomahawk, được phát triển từ những năm 1970 bởi hãng Raytheon, là một trong những vũ khí hành trình tiên tiến nhất thế giới. Phiên bản Block V mới nhất, được sử dụng rộng rãi từ năm 2020, có tầm bắn 2.500km, trọng lượng 1.500 kg và đầu đạn nổ 450 kg - đủ để phá hủy một nhà máy dầu hoặc căn cứ không quân. Điểm mạnh nổi bật là khả năng bay thấp (30-50m trên mặt đất), sử dụng hệ thống dẫn đường Tercom để “ôm địa hình” và tránh radar của Nga.
So với các vũ khí Ukraine đang có, Tomahawk vượt trội về độ chính xác và linh hoạt. Atacms chỉ đạt 300km và phụ thuộc vào GPS dễ bị nhiễu, trong khi tên lửa Neptune của Ukraine (tầm 1.000km) thiếu độ tin cậy ở khoảng cách xa. Theo Kyiv Post, Tomahawk có thể tấn công 80% cơ sở hạ tầng năng lượng Nga từ biên giới Ukraine, bao gồm các nhà máy lọc dầu ở Ryazan cách Kiev 600km.
Giá thành mỗi quả xấp xỉ 1,3 triệu USD, Mỹ hiện có kho dự trữ khoảng 4.000 quả, nhưng phần lớn dành cho Hạm đội Thái Bình Dương chống Trung Quốc. Nếu cung cấp cho Ukraine, Washington có thể chọn hình thức bán qua NATO, như Phó Tổng thống Vance đề xuất, để tránh gánh nặng ngân sách.
Chuyên gia quân sự Philip Ingram, cựu đại tá Anh, nhận định: “Tomahawk không phải là vũ khí kỳ diệu nhưng nó cho phép Ukraine thực hiện các đòn đánh "phẫu thuật" vào hậu phương Nga, làm gián đoạn chuỗi cung ứng mà không cần không quân mạnh”; đồng thời nhấn mạnh “với đầu đạn không nổ nhưng làm ngắn mạch điện, Tomahawk có thể vô hiệu hóa lưới điện Nga mà không gây thương vong lớn, giảm nguy cơ trả đũa nhân đạo”.
Phản ứng từ Moscow: Cảnh báo “leo thang chất lượng mới”
Phản ứng của Nga trước đề xuất Tomahawk là mạnh mẽ và nhất quán. Ngày 2/10, tại Diễn đàn Valdai, Tổng thống Putin tuyên bố: “Việc sử dụng Tomahawk mà không có sự tham gia trực tiếp của quân nhân Mỹ là không thể. Điều này sẽ đánh dấu một giai đoạn leo thang hoàn toàn mới, cả về chất lẫn quan hệ Nga - Mỹ”.
Ông Putin nhấn mạnh, Moscow sẽ “bắn hạ chúng và nâng cấp hệ thống phòng không”, ám chỉ S-400, S-500 có khả năng chặn 70-80% tên lửa hành trình, theo TASS.
Người phát ngôn Kremlin Dmitry Peskov lặp lại cảnh báo này ngày 3/10, gọi việc Mỹ chuyển giao Tomahawk cho Ukraine là “vòng căng thẳng mới, đòi hỏi phản ứng thích đáng”. Ngoại trưởng Sergey Lavrov, trong cuộc họp báo tại Liên hợp quốc, khẳng định Tomahawk “sẽ không thay đổi cục diện chiến sự”, nhưng có thể dẫn đến “hậu quả không lường trước”. Phái viên Nga Vasily Nebenzya cũng cảnh báo Moscow “sẽ tìm cách đáp trả cứng rắn, kịp thời” nếu Washington hành động.
Theo ISW, Kremlin đang sử dụng các tuyên bố để duy trì vùng cấm bay trên lãnh thổ Nga, ngăn chặn Mỹ vượt “lằn ranh đỏ”. Chuyên gia Nga Alexei Arbatov từ Viện Thế giới - Viện Hàn lâm Khoa học Nga nhận định: “Tomahawk sẽ buộc chúng tôi phải phân bổ thêm nguồn lực phòng không”.
Bước ngoặt hay chỉ là “gợn sóng”?
Liệu Tomahawk có thực sự tạo ra “bước ngoặt chiến trường”? Theo phân tích của CEPA ngày 3/10, loại tên lửa này có thể giúp Ukraine nhắm vào 20 nhà máy lọc dầu Nga, chiếm 40% sản lượng dầu thô, dẫn đến thiệt hại kinh tế lên đến 5 tỷ USD/tháng.
Đại tá Mick Ryan, cựu chỉ huy lực lượng Australia, nhận định, các vụ tấn công sâu bằng Tomahawk sẽ làm tê liệt hậu cần Nga, buộc ông Nga phải ngồi vào bàn đàm phán. Chuyên gia Ryan trích dẫn dữ liệu từ OSINT cho thấy Ukraine đến nay đã phá hủy 15% công suất lọc dầu Nga bằng UAV và Tomahawk sẽ giúp nhân đôi hiệu quả đó.
Tuy nhiên, không phải ai cũng lạc quan. Một quan chức Mỹ giấu tên nói với Guardian: “Số lượng hạn chế, có lẽ chỉ 50-100 quả, sẽ không thể đảo ngược được cục diện vì Nga có thể đáp trả bằng tên lửa Kinzhal”. Một chuyên gia từ báo Al Jazeera lưu ý rằng tên lửa Tomahawk khó vận hành nếu không có sự hỗ trợ của tình báo Mỹ, có thể kéo Washington sâu hơn vào xung đột. Hơn nữa, Nga đã tăng cường phòng không, bắn hạ 90% tên lửa hành trình Ukraine trong quý III/2025, theo ISW.
Về mặt chiến lược, Tomahawk có thể mở rộng “vùng chết” của Nga, buộc họ rút lực lượng khỏi các khu vực dễ bị tấn công. Nhưng rủi ro leo thang là rõ rệt: Ông Putin đã ám chỉ “phản ứng hạt nhân” nếu NATO can thiệp trực tiếp.
Từ chính quyền Joe Biden đến Donald Trump - Thay đổi lập trường
Dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden, Mỹ kiêng dè với vũ khí tầm xa để tránh “leo thang không kiểm soát”. Nhưng trong chính quyền Trump 2.0, dường như quan điểm đã có sự thay đổi. Trong bài phát biểu ngày 28/9, ông ám chỉ Ukraine có thể “giành lại toàn bộ lãnh thổ”, trái ngược lập trường trước đây. Phó Tổng thống Vance, trong chuyến thăm Kiev ngày 28/9, xác nhận Washington đang “xem xét yêu cầu mua Tomahawk”, nhấn mạnh đây là thương vụ thương mại để châu Âu tham gia.
Tuy nhiên, đến nay triển vọng trên khá mờ nhạt. Reuters dẫn nguồn Lầu Năm Góc ngày 2/10 cho biết kho Tomahawk “đã cam kết cho các sứ mệnh khác”, Tổng thống Trump có thể ưu tiên bán cho đồng minh châu Âu như Anh hoặc Hà Lan để chuyển tiếp cho Ukraine. Tướng Keith Kellogg, cố vấn an ninh quốc gia, khẳng định: “Quyết định cuối cùng thuộc về ông Trump, nhưng chúng tôi đang cân nhắc các lựa chọn khác như Storm Shadow của Anh”.
Chuyên gia Daniel Fried từ Atlantic Council nhận định trên Foreign Policy: “Tổng thống Trump muốn thể hiện sức mạnh trước người đồng cấp Putin nhưng ông ấy cũng tránh các cam kết dài hạn với Ukraine. Tên lửa Tomahawk có thể là "củ cà rốt" để gây sức ép Nga ngồi vào bàn đàm phán, không phải "cây gậy" để chiến đấu”.
Việc Mỹ cung cấp Tomahawk cho Ukraine có thể là bước ngoặt, không phải bằng sức mạnh hủy diệt mà bằng khả năng thay đổi tính toán chiến lược của ông Putin. Nó sẽ mở rộng lựa chọn cho Kiev, làm suy yếu hậu phương Nga, nhưng cũng đẩy thế giới đến bờ vực đối đầu trực tiếp.
Vietbf @ Sưu tầm
