Nga-Ukraine: Vẫn nhiều bất đồng, chưa thấy hướng ra

[Romano]

Bất chấp hàng loạt cuộc đàm phán gần đây giữa Mỹ, Nga, Ukraine và châu Âu, đường đến hòa bình cho cuộc xung đột Ukraine vẫn còn rất gập ghềnh khi giữa các bên còn quá nhiều điểm khác biệt chưa thể dung hòa. Một bất đồng lớn, nghiêm trọng và dễ nhìn thấy là hai bên đều đặt điều kiện và yêu cầu riêng liên quan việc đảm bảo an ninh cho Kiev.

Khác biệt về đảm bảo an ninh

Ngày 21-8, hãng tin Reuters dẫn lời một số quan chức phương Tây rằng các lãnh đạo quân đội Mỹ và một số nước Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đã trình bày những phương án đảm bảo an ninh cho Ukraine với các cố vấn an ninh quốc gia.

Nguồn tin cho biết các chi tiết cuối cùng chưa thống nhất, song châu Âu sẽ đóng vai trò chính trong việc triển khai lực lượng bảo đảm an ninh cho Ukraine. Một phương án là triển khai lực lượng châu Âu đến Ukraine nhưng để Mỹ phụ trách chỉ huy và điều hành, các nguồn tin cho biết.

Theo Lầu Năm Góc, các phương án do giới hoạch định quân sự Mỹ và NATO phát triển để các cố vấn cân nhắc. Các lãnh đạo quốc phòng Mỹ, Phần Lan, Pháp, Đức, Ý, Anh và Ukraine đã có 3 ngày họp tại Washington, D.C. (từ ngày 19 đến 21-8) để bàn phương án đảm bảo an ninh cho Ukraine.Về vấn đề này, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov nhấn mạnh rằng Moscow phải có mặt trong mọi thỏa thuận an ninh, cho rằng an ninh châu Âu không thể bền vững nếu thiếu Nga. Ông Lavrov dẫn phát ngôn của ông Mikhail Podoliak, cố vấn tổng thống Ukraine, về khả năng Kiev công nhận trên thực tế một số vùng lãnh thổ do Nga kiểm soát nhưng vẫn giữ yêu sách chủ quyền. Theo ông Lavrov, điều này chứng tỏ Ukraine sẽ tìm cách giành lại các khu vực này sau khi được bảo đảm an ninh và kêu gọi phương Tây tiếp tục trừng phạt Nga.

Reuters ngày 21-8 cũng đưa tin rằng trong cuộc gặp với Tổng thống Mỹ Donald Trump tại bang Alaska (Mỹ) hôm 15-8, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đưa ra đề xuất để đạt thỏa thuận hoà bình với Ukraine.

Đề xuất gồm: Ukraine phải từ bỏ toàn bộ vùng Donbass ở phía đông, từ bỏ ý định gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), giữ thế trung lập và không cho lực lượng phương Tây hiện diện trong lãnh thổ. Đổi lại, Nga xem xét việc từ bỏ một số vùng đất đang kiểm soát, đặc biệt tại các tỉnh Kharkiv, Sumy và Dnipropetrovsk, dừng lại ở các vị trí đang kiểm soát hiện nay tại các tỉnh Zaporizhia và Kherson, không tiến sâu thêm.

Phía Ukraine chưa lên tiếng về đề xuất trên, song đã nhiều lần bác bỏ khả năng nhượng Donbass cho Nga. Về vấn đề đảm bảo an ninh, Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky nói rõ chỉ khi các đồng minh của Ukraine thống nhất các điều khoản cụ thể thì ông mới gặp ông Putin. Ông Zelensky nhấn mạnh rằng Kiev cần một khung thỏa thuận về bảo đảm an ninh trong vòng 7-10 ngày tới và rõ ràng về vai trò từng quốc gia.

Phần Mỹ, trong ngày 21-8, Tổng thống Trump cảnh báo rằng Mỹ "chuyến sang cách tiếp cận khác" nếu chưa thấy có hòa bình ở Ukraine trong 2 tuần tới.

Sắp tới thế nào?
Theo hai tay bút kỳ cựu Yaroslav Trofimov và Georgi Kantchev của tờ The Wall Street Journal, lời của ông Lavrov cho thấy Moscow vẫn giữ quan điểm cứng rắn, dù phía Nga gần đây có tham gia ngoại giao với phương Tây. Trong bối cảnh đó, các bảo đảm an ninh từ phương Tây vẫn được coi là yếu tố quan trọng để tạo điều kiện cho Ukraine cân nhắc tham gia vào một thỏa thuận hòa bình.

Ông Alexander Gabuev - Giám đốc Trung tâm Carnegie về Nga và Á-Âu - nhận định rằng Moscow đang gửi thông điệp rằng họ sẽ không chấp nhận bất cứ điều gì do Mỹ và các nước châu Âu soạn sẵn trong các cuộc đàm phán mà không có Nga tham gia.

“Hy vọng của Moscow là cuộc gặp giữa ông Putin và ông Trump đã thiết lập được mối quan hệ cá nhân giữa hai lãnh đạo, và rằng các cuộc đàm phán thực chất về Ukraine sẽ kéo dài, từ đó giúp Nga có thời gian tiếp tục gây áp lực lên Ukraine ở tuyến đầu” - ông Gabuev nói.

Cùng quan điểm, ông Samuel Charap - chuyên gia về Nga tại tổ chức tư vấn RAND Corporation - nhận định rằng có vẻ lập trường của Nga không thay đổi nhiều so với trước đây, theo tờ The New York Times.

“Nếu Nga đưa ra những gì họ từng đề xuất vào năm 2022, thật khó để thấy có tiến triển nào. Một cuộc gặp [với ông Trump hôm 15-8] có thể cho thấy ông [Putin] thực sự muốn đàm phán chấm dứt chiến sự, nhưng tôi nghĩ ông ấy chưa sẵn sàng” - ông Charap nói.

Các chuyên gia nhận định rằng dù ông Trump có kế hoạch thúc đẩy các cuộc đàm phán sớm giữa ông Putin và ông Zelensky, khoảng cách lớn giữa hai bên khiến việc hiện thực hóa điều này khó xảy ra. Ông Charap cũng cho rằng yêu cầu rút khỏi Donbass là điều Ukraine không thể chấp nhận.Một số nhà phân tích thì bình luận rằng các nước phương Tây có thể triển khai quân tới Ukraine sau khi chiến sự kết thúc mà không cần sự đồng ý của Nga. Tuy nhiên, những người khác lập luận rằng Nga sẽ không bao giờ chấp nhận một thỏa thuận hòa bình nếu khả năng này vẫn được xem xét, xét đến sự phản đối mạnh mẽ của ông Putin đối với việc quân đội NATO hiện diện tại Ukraine.

“Không có gì ngạc nhiên nếu viễn cảnh đó khiến Nga mất động lực đồng ý chấm dứt chiến sự” - ông Charap nhận định.

Bà Catherine Belton - phóng viên điều tra của tờ The Washington Post - nhận định tiến trình hòa bình giữa Nga và Ukraine vẫn còn kéo dài và phức tạp, khi các bên vẫn đang “quanh quẩn trong ván cờ hòa bình” này. Theo bà Belton, Moscow vẫn giữ quan điểm cứng rắn, coi ông Zelensky là lãnh đạo “không hợp pháp” và yêu cầu Ukraine tổ chức bầu cử.