Có một nơi thật kỳ lạ. Người dân sống chung nhà với người chết nhiều năm trời. Ai cũng hảng hồn vì việc này nhưng người dân lại thấy rất đỗi bình thường?
Tổ chức tang lễ cho người chết ở Sumba (Indonesia) tốn kém nhiều chi phí, vì vậy người dân tận dụng ngay cả phòng khách hay bếp làm nơi an nghỉ cho người thân đã khuất.
Ngôi nhà của ông Umbu Mbora ở làng Lewa thuộc phía đông Sumba có bề ngoài như một căn nhà điển hình ở Indonesia với mái lợp, tường gỗ và bày trí đơn sơ. Ngôi nhà này khiến mọi người không khỏi ngạc nhiên bởi đây chính là nơi an nghỉ của người anh họ (qua đời năm 2010) và chị kế (qua đời năm 2008) của ông Umbu Mbora.
Ông Umbu Mbora.
Một chiếc quan tài được đặt tại một căn phòng nhỏ, tối và sát ngay gần bếp. Quan tài còn lại nằm trong phòng khách của căn nhà. Hai chiếc quan tài đều được bảo quản sạch sẽ và phủ kín bằng vải của người Sumba.
Trong khi người ngoài cảm thấy sợ hãi vì phải sống chung với những xác chết trong nhà nhưng Mbora và gia đình ông không cảm thấy có điều gì đáng ngại.
Bà Rambu Herlina - vợ của ông Mbora chia sẻ: “Tôi rất thân với hai người khi họ còn sống do đó dù có những chiếc quan tài của họ trong nhà thì tôi cũng không thấy sợ. Tôi nhìn họ trông giống như đang ngủ trong phòng vậy. Vào mỗi dịp Tết hay Giáng sinh, khi tôi dọn dẹp nhà cửa, tôi sẽ đặt vài điếu thuốc lá bên cạnh quan tài. Tôi cũng hỏi xin phép mỗi lần muốn vào phòng để quét dọn”.
Ông Mbora cho hay việc để quan tài trong nhà sẽ không bốc mùi khó chịu nếu như biết cách bảo quản. Đó là phải phủ lên cơ thể bằng vải chất lượng, trải thuốc lá và canxi bên dưới cơ thể. Nếu làm được như vậy thì xác chết có thể được bảo quản tốt trong nhiều năm.
Đảo Sumba cách đảo Bali khoảng một tiếng di chuyển bằng máy bay. Nơi đây hiện vẫn có thói quen giữ thi thể người thân trong nhà vài năm thậm chí là cả thập kỷ. Có khoảng hơn 18.000 người vẫn tin vào tín ngưỡng tôn giáo Marapu, tôn thờ một vị thần vô danh sở hữu một cặp mắt và đôi tai lớn. Người dân tin rằng vị thần này có thể nghe và thấy mọi thứ. Họ tin rằng những người thân đã khuất sẽ là cầu nối giữa người dân với vị thần này.
Nghi thức tổ chức tang lễ nơi đây rất phức tạp và tốn kém đặc biệt là những gia đình thuộc dòng dõi Hoàng gia như Mbora. Tổ tiên của ông là vua cai trị Vương quốc Lewa Kambera (bao gồm Lewa và Prailiu), nằm ở phía đông Sumba.
Trong nhiều thế kỷ, các vị vua cùng dòng dõi với Mbora phân tán ở nhiều nơi, sở hữu nhiều mẫu đất và gia súc. Những ông vua này thường có nhiều vợ, nô lệ và người thân bên cạnh. Các cuộc hôn nhân giữa anh em họ với nhau như Mbora và Herlina vẫn trở nên phổ biến ở Sumba cho đến ngày nay.
Ông Mbora cho biết: “Hồi đó nếu nhà vua không thể có con với vợ mình, ông ấy có thể cưới thêm nhiều vợ khác. Vua là người có quyền nên không ai có thể cấm đoán hay hạn chế”.
Khi vua qua đời, họ sẽ chôn cất cùng những trang sức bằng vàng, đôi khi cả những người nô lệ còn sống với ý nghĩ sẽ có người hầu hạ ở thế giới bên kia. Những tang lễ như vậy có thể kéo dài đến hàng tháng trời. Gia đình người mất sẽ cần chỗ chứa tới hàng ngàn khách và phải phục vụ mỗi đoàn tùy tùng ít nhất vài con lợn béo.
Ngày nay, tuy tục lệ người hầu không còn chôn cùng chủ nữa nhưng nghi lễ đám tang vẫn không có gì thay đổi. Nếu người cha qua đời, con gái sẽ cần phải chuẩn bị trâu, ngựa hoặc bò để cúng tại tang lễ của cha. Mỗi con vật có giá trị lên tới 30 triệu rupiah (tương đương 2.200 đô la Mỹ). Trong khi đó, chi phí mỗi con lợn phục vụ khách tốn thêm 3,5 triệu rupiah (khoảng 240 đô la Mỹ). Ngoài ra, cò có chi phí nhà ở cho khách đến tham dự lễ tang.
Ông Mbora nói: “Chúng tôi vẫn chưa đủ tiền để xây dựng một ngôi nhà tổ chức đám tang. Nếu mời 50 khách, mỗi khách có thể đi cùng tới 50 người trong đoàn tùy tùng của họ. Vì vậy chúng tôi sẽ cần hàng trăm con lợn, con trâu để phục vụ”.
Bên cạnh đó, việc xây dựng các ngôi mộ mang tính biểu tượng của Sumba cũng tốn nhiều thời gian. Theo tín ngưỡng Marapu, các ngôi mộ phải được làm bằng một viên đá hình vuông, to và bốn viên đá nhỏ hơn làm trụ cột, đồng thời chúng phải được lấy từ cùng một mỏ đá. Kích thước của chúng tùy ý nhưng với những gia đình như Mbora thì kích thước càng lớn càng tốt.
Để lấy được các hòn đá từ mỏ phải cần hàng trăm người đàn ông và ít nhất bốn nghi lễ để triệu hồi sức mạnh huyền diệu của tổ tiên, giúp những người đàn ông này hoàn thành nhiệm vụ.
Ngày nay người dân Sumba có thể lựa chọn những ngôi mộ được thiết kế theo truyền thống được làm từ xi măng và gạch cùng hình ảnh trang trí của thánh giá, chúa Giêsu hoặc Đức Mẹ Maria. Những ngôi mộ này được đặt trước nhà, lau dọn thường xuyên và có cửa để cho phép người qua đời có thể an nghỉ bên những người thân của họ.
Ngôi mộ được xây dựng bằng xi măng.
Những gia đình trên đảo ngoài cúng gia súc cho đám tang còn dùng cho đám cưới. Ngay cả những gia đình nghèo cũng phải tuân theo khiến họ sẽ phải sống những ngày còn lại chỉ với ngô, gạo và rau củ.
Reverend Debora Wuri Wuryaningrum chuyển từ phía đông Java đến Sumba vào năm 2004 cho biết: “Tôi rất bất ngờ khi thấy người dân Sumba không có tiền cho con đi học nhưng vẫn phải cúng ngựa, trâu hoặc lợn trong đám tang. Nếu tính chi phí một ngày tang lễ của họ có thể tương đương với 1 chiếc xe máy hoặc thậm chí là một chiếc xe tải hay xe hơi mới tinh”.
Cha Robert Ramone.
Cha Robert Ramone, người sáng lập Viện nghiên cứu và bảo tồn văn hóa Sumba chia sẻ: “Tang lễ là sự kiện tốn kém cả sức người và tiền bạc. Với Sumba thì cả ở sự hy sinh của những con vật. Đó là truyền thống. Nếu gia đình nào không cúng trâu sẽ cảm thấy xấu hổ với dân làng. Nghi lễ này khiến những người nghèo lại càng nghèo hơn. Chúng tôi đang cố gắng để giảm bớt chi phí nhưng cần sự hỗ trợ của chính phủ trong việc ban hành các luật lệ”.
Việc thay đổi tín ngưỡng và truyền thống hàng thế kỷ có lẽ là một thách thức đặc biệt là tại Sumba. Các nhà phê bình cho rằng nhiều nghi lễ truyền thống là thừa tuy nhiên những nỗ lực để giảm chi phí cho đám tang là vô nghĩa nếu như chính phủ không hạn chế việc cúng tế bằng động vật.
