Độc đáo phong tục "thờ hồn sống", "treo quan tài lơ lửng"

Tục “thờ hồn sống” là một trong những phong tục của người Pa Kô được gìn giữ từ ngàn đời xưa đến nay. Người Pa Kô quan niệm rằng, thần Bổn mạng (Yang cơt) chính là vị thần tối cao sinh ra con người và trong mỗi người đều có linh hồn.
Pa Kô - tiếng Việt có nghĩa là "người bên núi", nhưng trong truyền thuyết về nguồn gốc dân tộc mà người Pa Kô lưu truyền cho con cháu từ đời này sang đời khác được ông Hồ Văn Hạnh - Bí thư Đảng ủy xã Hồng Trung kể lại, tổ tiên người Pa Kô lại không hề ở "bên núi" chút nào. Ông kể: "Ngày xưa, lâu lắm rồi, người Pa Kô làm ăn sinh sống ở một khu vực gần với biển, với ruộng đồng. Nơi đồng bào sinh sống còn có một đồng bào anh em khác nữa. Qua năm tháng, người Pa Kô và người anh em láng giềng vẫn sinh sống hòa thuận, rồi thì xuất hiện hai người nhà giàu - chủ thể của đất họp bàn để nhường phần đất đang sinh sống lại cho một trong hai người làm kinh đô - lập quốc. Một cuộc thi thố đã được thống nhất giữa hai "người láng giềng" - xây một tòa thành trong vòng một đêm, ai thua thì phải nhường lại "kinh đô" của mình cho "đối phương" đi tìm một vùng đất mới.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Cũng như bao tộc người của dân tộc Việt Nam, người Pa Kô cũng có những sinh hoạt văn hóa phong tục riêng. Trong đó những nghi lễ về tang ma là một nét độc đáo trong truyền thống phong tục của tộc người này.
Tục “thờ hồn sống” là một trong những phong tục của người Pa Kô được gìn giữ từ ngàn đời xưa đến nay. Người Pa Kô quan niệm rằng, thần Bổn mạng (Yang cơt) chính là vị thần tối cao sinh ra con người và trong mỗi người đều có linh hồn.
Tục “thờ hồn sống” được bắt đầu từ khi đứa trẻ chào đời được một tháng tuổi. Lúc đó, ba mẹ làm lễ cúng đặt tên cho đứa trẻ để báo với các vị thần, tổ tiên về sự hiện diện của đứa trẻ trên thế gian. Thầy cúng Côn Nam, thôn Pa Ling (A Vao, Đakrông), cho biết: “Có nhiều người phải "thờ hồn sống" ngay từ nhỏ, bởi vì hay ốm đau, mong muốn có được thần Bổn mạng che chở, cho sức khỏe tốt. Khi lớn lên, tùy theo từng hoàn cảnh, điều kiện và ước muốn của từng người mà lựa chọn hình thức thờ phụng "hồn sống”.
Trong phong tục "thờ hồn sống" của người Pa Kô, có một điều đặc biệt đó là người phụ nữ được thờ thần Bổn mạng qua nhiều giai đoạn hơn so với nam giới, từ hiện vật là cái áo, khăn tay…đến cái bát lên thành Ruông- Rốp, nâng tiếp thành Ruông- Cưa, Ruông- Pin, Hing và cao nhất là Luông (một vị trí thờ đặt ở nơi cao nhất, trang trọng nhất trong nhà). Đối với nam giới, từ cái bát bỏ qua ba giai đoạn của phụ nữ để lên thẳng Hing đến Luông. Tất nhiên, để đi đến tận cùng giai đoạn cao nhất trong "thờ hồn sống" cần phải có người thầy cúng tài cao, đức trọng mới đủ tư cách thu phục Bổn mạng, đưa "hồn sống" lên vị trí cao nhất.
Trong đời sống, người Pa Kô luôn đề cao, tôn trọng vai trò người phụ nữ. Vì thế, khi “thuyền theo lái, gái theo chồng” thì bố mẹ đẻ vẫn phải có trách nhiệm "thờ hồn sống" cho con gái mình. Khi bố mẹ đẻ qua đời thì trách nhiệm này chuyển sang cho chú, anh trai, em trai thờ phụng. Người Pa Kô luôn gìn giữ và lưu truyền tục "thờ hồn sống" để mọi người đi đâu, làm gì cũng đều nhớ về nguồn cội, có trách nhiệm yêu thương, đùm bọc lẫn nhau trong cuộc sống. Khi người phụ nữ về nhà chồng được 2- 3 năm và có ước nguyện chuyển "hồn sống" mình sang thờ tự ở nhà chồng thì phải làm lễ đón "hồn sống" từ nhà ba mẹ đẻ sang nhà chồng. Để hoàn thành ước nguyện, bên cạnh sự đồng ý hai gia đình, đòi hỏi cả hai nhà phải có kinh tế khá giả, bởi việc tổ chức lễ cúng đưa- đón "hồn sống" diễn ra với nhiều nghi thức cầu kỳ và lễ vật tốt kém.

Nghi lễ này diễn ra trong thời gian một ngày, một đêm, gồm có 3 phần. Phần thứ nhất làm lễ tiếp thầy, sau đó cả thầy và chủ nhà thực hiện nghi thức như nhau là trình tổ tiên, gia tiên. Tiếp đó, thầy cúng trình các thần che chở, niệm các bài tụng trong phép cúng. Trong quá trình cúng, thầy cúng thực hiện 28 bài tụng, kết hợp nhảy, múa thể hiện các động tác liên quan đến đời sống sinh hoạt và lao động của người Pa Kô. Phần thứ 2 là rước hồn vào nhà, phần 3 là dựng Luông. Cứ theo từng phần, đồ lễ vật nhiều hơn, to hơn và đa dạng hơn, cách cúng cũng cầu kỳ phức tạp hơn. Theo quan niệm người Pa Kô, khi đưa "hồn sống" lên vị trí cao nhất trong "thờ hồn sống" của mình là họ đã hoàn thành tâm nguyện, từ đó sẽ gặp nhiều may mắn trong cuộc sống, nhưng quan trọng hơn cả là họ sẽ luôn được các thành viên trong gia đình, họ tộc nhớ đến và bản thân họ cũng luôn nhớ về nguồn gốc của mình.

Một phong tục kì lạ khác của người Pa Kô là tục tang treo. Người Pa kô bao đời nay vẫn còn lưu giữ tục táng treo vô cùng kỳ lạ. Đến một chu kỳ nhất định, họ khai quật mả người chết lên, sau đó bỏ vào những cái A Pổ (cái tiếu) rồi đặt nằm rải rác trên mặt đất suốt năm tháng. Nhưng kỳ lạ, sau khi an táng treo, người dân trong làng sẽ bị cấm đến nghĩa địa để thăm viếng mộ người nhà. Nếu để người làng bắt được, họ sẽ bị bắt vạ. Xung quanh tục táng treo này, tồn tại rất nhiều câu chuyện kỳ bí đến rợn người.
Người chết được chôn xuống đất sau 3-5 năm, thậm chí đến 10 năm thì được cất lên làm lễ cải táng rồi đưa vào trong những cái Piêng (lăng mộ). Điều đặc biệt là trước đó, những chiếc quan tài sẽ được treo lơ lửng giữa không gian.
Mỗi Piêng có ít nhất 3 tiểu, bởi theo tập tục, mỗi lần cải táng phải từ 3 người trong họ trở lên. Được biết, để lễ cải táng diễn ra một cách thuận lợi, gia đình nhà có người đã khuất cử người con trai cả băng rừng vượt núi đi gọi họ hàng, anh chị em thân thích sống du canh du cư dọc dãy Trường Sơn về dự. Dù xa xôi đi mấy chăng nữa, người thân vẫn phải tề tựu đầy đủ, không thiếu sót một người. Lễ nghi này thể hiện lòng biết ơn, kính trọng của con cháu đối với đấng sinh thành.
TM