Ăn sao để khỏe – không phải chuyện “mốt” mà là chuyện hiểu ḿnh
Đi qua bao năm tháng làm nghề, em nhận ra một điều rất giản dị: thứ giúp con người khỏe mạnh không phải là thuốc bổ đắt tiền, cũng không phải những thực đơn “healthy” thời thượng, mà là sự hiểu biết hiền ḥa về chính cơ thể ḿnh. Biết lúc nào nên ăn ǵ, ăn bao nhiêu, và nhất là ăn thế nào cho đúng với khí chất, với tuổi tác, với nếp sống của ḿnh.
Đông y gom hết những điều ấy lại và đặt cho nó một cái tên rất mộc mà rất sâu: ăn uống thuận theo quy luật âm dương – thuận trời, thuận đất, thuận thân.
Buổi sáng khởi dương – buổi tối an âm
Buổi sáng là lúc dương khí trong người bắt đầu bùng lên. Tỳ vị như cái bếp ḷ chuẩn bị nhóm lửa, cần được đánh thức bằng những món ấm nóng, dễ tiêu, giàu dưỡng chất. Một chén cháo nóng, vài lát gừng, chút muối mè, củ sen hầm nhừ… nh́n th́ đơn sơ nhưng lại là cách nhóm lại bếp lửa bên trong, cho cả ngày vững vàng.
Đến chiều tối, âm khí quy tụ, cơ thể cần yên tĩnh và thanh lọc hơn là “tiệc tùng linh đ́nh”. Lúc ấy nên để dạ dày nghỉ ngơi bằng những món thanh đạm, ít béo, nhiều rau củ, cháo loăng, canh ngọt. Ăn vừa phải, ăn chậm, để gan thận nhẹ gánh, giấc ngủ yên, thần khí có chỗ hồi phục. Cả ngày chạy theo cơm áo đă đủ rồi, tối là lúc trả lại cho thân ḿnh một chút hiền hậu.
Thực vật cũng có tính khí – nấu cho đúng th́ mới hóa thành thuốc
Trong mắt Đông y, mỗi loại rau, mỗi củ quả đều có tính nết riêng: nóng – lạnh, ôn – lương, tán – thu. Một nắm rau má xay sống uống vội giữa trưa hè có thể làm lạnh bụng, tiêu chảy, nhưng nếu biết nấu chung với củ sen, chút gừng tươi, gia giảm thêm chút muối, nó lại trở thành món mát gan, an thần, dưỡng huyết.
Ngược lại, gừng, tỏi vốn là dược liệu quư, nhưng nếu ăn sai lúc, nhất là về khuya, khi gan cần nghỉ ngơi, thần cần yên tĩnh, chúng lại làm tim đập nhanh, khó ngủ, gan thêm nhiệt. Mỗi thực phẩm là một vị thuốc – nhưng chỉ khi dùng đúng thời, đúng cách, mới thực sự là thuốc; c̣n dùng sai lúc, sai người, đôi khi lại thành… gánh nặng cho tạng phủ.
Đừng ăn theo phong trào – hăy ăn theo khí chất của ḿnh
Có người bẩm sinh đă hàn: tay chân lạnh, bụng hay sôi, dễ đau khi ăn rau sống, uống nước đá. Người như vậy mà cố ép ḿnh theo phong trào “detox”, uống cả lít nước ép rau củ sống mỗi ngày th́ chẳng khác nào đổ thêm nước lạnh vào bếp ḷ đang tắt. Họ cần đồ ấm: món nấu kỹ, canh hầm, thêm chút gừng, hành, hạt – ít phô trương nhưng nuôi thân rất sâu.
Lại có người tính nhiệt: dễ bốc hỏa, nổi mụn, mặt đỏ, cáu gắt vô cớ. Người ấy cần bớt cay, giảm rượu bia, ngủ sớm hơn, ăn thêm những món mát nhưng vẫn chín mềm như đậu xanh, củ sen, trà hoa cúc, rau quả luộc. Không ai giống ai, nên không có một “mẫu ăn uống” chung cho tất cả. Hiểu cơ địa ḿnh rồi ăn thuận theo nó – đó mới là con đường dưỡng sinh dài lâu.
Đủ ngũ vị – mới nuôi đủ ngũ tạng
Đông y nh́n bữa ăn qua lăng kính ngũ vị: cay – đắng – ngọt – chua – mặn, mỗi vị lại quy về một tạng. Ăn đủ vị, đủ sắc, tức là nuôi đủ ngũ tạng, đủ gốc rễ của sự sống. Một bữa cơm chỉ toàn ngọt béo là một bữa cơm thiếu thốn. Nhưng một chế độ ăn chỉ nhăm nhăm “eat clean” một màu, một kiểu, cũng là một dạng thiên lệch khác.
Dưỡng sinh không đồng nghĩa với “ăn thật sạch – uống thật xanh” theo lời quảng cáo. Dưỡng sinh là bữa cơm có hạt gạo lành, dĩa rau theo mùa, miếng cá, miếng đậu, chút chua, chút mặn, chút đắng nhẹ để gan tỉnh, chút cay ấm để khí huyết lưu thông. Ăn thuận lẽ trời, thuận mùa, thuận cơ thể – ăn để sống khỏe, chứ không ăn để thêm lo sợ.
Lắng nghe thân thể – bài học giản dị nhưng khó nhất
Thân thể, nếu ta chịu lắng nghe, luôn nhắn nhủ rất chân thành. Đầy bụng, ợ chua, khó tiêu – là tỳ vị đang yếu, cần được nương tay. Mắt đỏ, dễ cáu, đầu nặng – là can khí uất, gan đang mệt mỏi. Chân lạnh, lưng mỏi, tiểu đêm – là thận th́ thầm xin được nghỉ ngơi. Ngủ kém, mộng nhiều – là tâm chưa an, cần bớt kích thích, bớt lo nghĩ, bớt điện thoại trước giờ ngủ.
Không cần những lư thuyết cao siêu. Chỉ cần biết nghe, rồi biết thương. Nấu cho ḿnh một bát cháo ấm lúc bụng lạnh. Ngâm chân với nồi nước gừng khi gió mùa về. Bớt lại vài món cay nóng khi người đang bốc hỏa. Những hành động nhỏ ấy, nh́n qua tưởng chừng tầm thường, nhưng chính là những nhát kim khâu lại tấm áo sức khỏe đă sờn.
Dưỡng sinh – không phải để sống lâu hơn ai, mà để sống trọn vẹn từng ngày
Dưỡng sinh theo âm dương không phải cuộc đua xem ai sống thọ hơn, da đẹp hơn, vóc dáng chuẩn hơn. Đó là hành tŕnh rất riêng, rất chậm, để mỗi ngày thức dậy ḿnh thấy thân nhẹ hơn một chút, tâm yên hơn một chút, hơi thở sâu hơn một chút. Để c̣n đủ sức yêu người ḿnh thương, làm việc ḿnh thích, chăm sóc cha mẹ, chơi đùa với con cháu mà không bị cơn đau, cơn mệt kéo tuột lại phía sau.
Nếu những ḍng này khiến cô bác cảm thấy thân thể ḿnh được lắng nghe hơn một chút, em xin cúi đầu cảm ơn. Nếu cô bác đang bối rối với sức khỏe, chưa biết bắt đầu từ đâu, em vẫn ở đây – không hứa hẹn phép màu, chỉ có chút kiên nhẫn, chút t́nh thương, và một hành tŕnh nhỏ, đi cùng nhau, từng bữa cơm, từng ly nước ấm, từng giấc ngủ an lành.
