Một trong những bằng chứng đáng chú ý là nghiên cứu cho thấy các sản phẩm protein chế biến kỹ chẳng hạn như gà viên có chứa vi nhựa nhiều hơn gấp 30 lần so với thịt gà ít chế biến như ức gà. Lý do được cho là quá trình chế biến công nghiệp bao gồm tiếp xúc với máy móc, băng chuyền và bao bì nhựa đã góp phần đưa các hạt vi nhựa có kích thước dưới 5 mm vào thực phẩm.
Trong những năm gần đây, mối quan tâm về thực phẩm siêu chế biến (UPF) và vi nhựa ngày càng gia tăng. Đây là hai chủ đề nổi bật trong các cuộc thảo luận về sức khỏe cộng đồng, nhưng liệu chúng có liên quan đến nhau không đặc biệt là trong bối cảnh sức khỏe tâm thần? Một giả thuyết táo bạo đang được đặt ra: vi nhựa có thể là cầu nối giữa việc tiêu thụ UPF và các rối loạn tâm thần như trầm cảm và lo âu.
Theo Nicholas Fabiano tại Đại học Ottawa (Canada), có ba yếu tố chính đang tạo nên giả thuyết này. Thứ nhất, UPF chứa hàm lượng vi nhựa cao. Thứ hai, UPF có liên quan đến các triệu chứng trầm cảm và lo âu. Thứ ba, vi nhựa có thể là yếu tố trung gian chất làm trầm trọng thêm tác động tiêu cực của UPF lên sức khỏe tâm thần.
Vi nhựa trong thực phẩm siêu chế biến: có thật không?
Một trong những bằng chứng đáng chú ý là nghiên cứu cho thấy các sản phẩm protein chế biến kỹ chẳng hạn như gà viên có chứa vi nhựa nhiều hơn gấp 30 lần so với thịt gà ít chế biến như ức gà. Lý do được cho là quá trình chế biến công nghiệp bao gồm tiếp xúc với máy móc, băng chuyền và bao bì nhựa đã góp phần đưa các hạt vi nhựa có kích thước dưới 5 mm vào thực phẩm.
Tiến sĩ Jane Muncke từ Diễn đàn Bao bì Thực phẩm (Thụy Sĩ) đồng tình với nhận định rằng “thực phẩm càng được chế biến nhiều thì càng có nguy cơ chứa nhiều chất gây ô nhiễm hóa học và vi nhựa”. Tuy nhiên, bà nhấn mạnh rằng số lượng nghiên cứu hiện tại vẫn còn hạn chế. Chẳng hạn, nghiên cứu của nhóm Fabiano chỉ khảo sát 16 loại thực phẩm một con số quá nhỏ để đưa ra kết luận chắc chắn.
Bên cạnh đó, không thể mặc định rằng mọi loại UPF đều giàu vi nhựa, hay thực phẩm chưa qua chế biến hoàn toàn không có vi nhựa. Điều này càng cho thấy tính phức tạp và cần thận trọng khi xem xét mối liên hệ giữa các yếu tố.
UPF và sức khỏe tâm thần: mối liên hệ đã rõ?
Một đánh giá tổng hợp các nghiên cứu quan sát với dữ liệu từ 10 triệu người cho thấy: người tiêu thụ UPF ở mức cao có nguy cơ mắc các triệu chứng trầm cảm cao hơn khoảng 20% và khả năng bị lo âu cao hơn khoảng 50% so với người ăn ít UPF.
Tuy nhiên, như nhiều nghiên cứu quan sát khác, câu hỏi then chốt vẫn là: đâu là nguyên nhân, đâu là hệ quả? Liệu việc ăn nhiều UPF gây ra rối loạn tâm thần, hay những người đang gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần có xu hướng chọn loại thực phẩm dễ chế biến và tiện lợi hơn?
Michael Berk từ Đại học Deakin (Úc) lưu ý rằng có quá nhiều yếu tố khó kiểm soát trong các nghiên cứu dạng này từ lối sống, thói quen vận động đến yếu tố xã hội khiến việc xác lập mối quan hệ nhân quả trở nên phức tạp.
Tuy nhiên, có một số thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng đã cung cấp thêm bằng chứng mạnh mẽ hơn. Trong các nghiên cứu này, những người bị trầm cảm được chỉ định chuyển sang chế độ ăn Địa Trung Hải ít UPF hoặc tiếp tục chế độ ăn cũ. Kết quả cho thấy nhóm ăn ít UPF có cải thiện rõ rệt về triệu chứng trầm cảm. Dù vậy, những nghiên cứu này còn nhỏ và chủ yếu tập trung vào trầm cảm, chưa bao quát toàn bộ các rối loạn tâm thần khác.
Vi nhựa thủ phạm tiềm năng hay chỉ là yếu tố bên lề?
Nếu UPF thực sự có ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần, thì câu hỏi tiếp theo là: vai trò của vi nhựa trong mối quan hệ này là gì? Tới thời điểm hiện tại, vẫn chưa có bằng chứng xác thực nào chỉ ra mối liên hệ trực tiếp giữa vi nhựa và các vấn đề sức khỏe tâm thần.
Joe Yates từ Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới London cho biết, việc đo lường chính xác vi nhựa trong thực phẩm là một thách thức rất lớn. Chỉ cần sai sót nhỏ trong thiết bị phòng thí nghiệm cũng có thể làm nhiễm bẩn mẫu, ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu.
Một lời giải thích phổ biến hơn về việc UPF gây hại cho sức khỏe tâm thần là vì chúng chứa nhiều chất béo bão hòa, muối, đường, trong khi lại thiếu chất xơ những yếu tố có thể gây viêm và ảnh hưởng xấu đến chức năng não. Theo Fabiano, chính cơ chế viêm mới là nguyên nhân chính, chứ không hẳn là vi nhựa.
Tuy vậy, cả Yates và Muncke đều cho rằng việc tiếp tục nghiên cứu vai trò của vi nhựa là rất cần thiết. Một ý tưởng được đề xuất là phát triển thang điểm đánh giá mức độ vi nhựa trong thực phẩm từ đó phân tích nhật ký ăn uống của người tiêu dùng và mối liên hệ với triệu chứng tâm thần của họ.
Dù còn nhiều ẩn số, giả thuyết về mối liên hệ giữa vi nhựa trong UPF và sức khỏe tâm thần đã mở ra một hướng nghiên cứu mới mẻ và đáng quan tâm. Sự thận trọng là cần thiết, nhưng cũng không nên bỏ qua tiềm năng của những phát hiện bước đầu. Với các nghiên cứu sâu rộng và chính xác hơn trong tương lai, hy vọng chúng ta sẽ có được câu trả lời rõ ràng hơn cho một trong những câu hỏi sức khỏe hiện đại đáng chú ý nhất hiện nay.
