Người dân “thắt lưng buộc bụng” sau khi Nhật Bản thay đổi chính sách lãi suất

[Romano]

Một năm sau quyết định lịch sử tăng lãi suất của Nhật Bản, lợi nhuận tại các ngân hàng lớn nhất nước này tăng vọt lên mức kỷ lục, nhưng giá cả leo thang khiến người tiêu dùng phải "thắt lưng buộc bụng".
Tăng lãi suất sau 17 năm
Thống đốc Ngân hàng Nhật Bản (BOJ) Kazuo Ueda đã xóa bỏ lãi suất âm cuối cùng trên thế giới và chương trình kích thích kinh tế quy mô lớn diễn ra cách đây một năm, được khích lệ bởi mức tăng kỷ lục trong các thỏa thuận lương hàng năm. Những đợt tăng lương cho thấy người tiêu dùng có thể góp phần thúc đẩy giá cả và tăng trưởng, hỗ trợ xu hướng lạm phát.Lần tăng lãi suất đầu tiên sau 17 năm của BOJ tiếp nối bởi hai lần tăng khác chỉ trong vài tháng, đánh dấu tốc độ nhanh nhất kể từ năm 1989 - thời kỳ đỉnh cao của "nền kinh tế bong bóng" trước khi nó sụp đổ ngay sau đó. Các nhà kinh tế dự đoán BOJ sẽ tạm dừng trong tuần này trước lúc tăng lãi suất tiếp theo, có thể vào tháng 7.

BOJ từ lâu đã lập luận rằng việc tạo ra một chu kỳ bền vững của lương tăng, tiêu dùng và tăng trưởng là đáng giá, dù phải chịu đựng khó khăn khi thích nghi với cuộc sống với giá cả cao hơn. Các nhà kinh tế và nhà hoạch định chính sách nhận thấy ngày càng nhiều dấu hiệu thể hiện chu kỳ này đang hình thành, nhưng người tiêu dùng đang vật lộn với hóa đơn thực phẩm đắt đỏ lại không mấy tin tưởng.

"Giá cả vẫn đang tăng nhanh hơn nhiều so với lương của tôi, trong khi tác động của lãi suất cao hơn đối với khoản tiết kiệm của tôi lại không đáng kể", Masashi Fujii, một nhân viên văn phòng 50 tuổi, đã kết hôn và có hai con cho biết.

Lạm phát dai dẳng đang thúc đẩy sự thay đổi tại Nhật Bản. Các công ty sẵn sàng hơn trong việc chuyển chi phí tăng cao sang khách hàng. Dự báo về một tương lai đắt đỏ hơn khuyến khích một nhóm nhà đầu tư bán lẻ tìm kiếm phương án thúc đẩy tài chính khi nghỉ hưu, thay vì dựa vào các khoản lương hưu ngày càng ít ỏi. Quản trị doanh nghiệp thân thiện hơn với cổ đông cũng đang tập trung hơn vào lợi nhuận ở những lĩnh vực kinh tế vốn quen với sự trì trệ.

Hiện tại, những người hưởng lợi lớn nhất là các ngân hàng. Lãi suất cho vay được dự báo sẽ giúp cả ba ngân hàng lớn đạt lợi nhuận kỷ lục trong năm tài chính kết thúc vào tháng ba, sau khi họ đã cắt giảm chi phí trong những thời kỳ khó khăn.

Lợi nhuận ngân hàng tăng vọt, người dân "thắt lưng buộc bụng"
Tập đoàn Tài chính Sumitomo Mitsui ước tính các đợt tăng lãi suất của BOJ sẽ mang lại thêm 603 triệu USD thu nhập trong năm kết thúc vào tháng này. Mỗi lần tăng lãi suất 0,25 điểm phần trăm sẽ tạo ra thêm 670 triệu USD. Đồng thời, họ vẫn chỉ trả lãi suất 0,2% cho người gửi tiền.Cổ phiếu ngân hàng đã tăng khoảng 29% kể từ đầu tháng ba năm ngoái, ngay cả khi chỉ số Topix tổng thể gần như không thay đổi. Tuy nhiên, đối với các ngân hàng nhỏ hơn với danh mục đầu tư kém đa dạng, tình hình ngắn hạn không mấy khả quan, vì giá trị giảm của các khoản nắm giữ trái phiếu có thể vượt xa lợi ích từ lãi suất cao hơn.

Đồng tiền yếu, vốn được kỳ vọng sẽ tăng giá nhờ các hành động của BOJ, ban đầu tiếp tục suy yếu do khoảng cách lớn giữa lãi suất Mỹ và Nhật Bản - hiện chỉ ở mức 0,5%. Chính phủ Nhật Bản đã phải chi 100 tỷ USD trong năm 2024 để hỗ trợ đồng yên.

Giờ đây, khi nhiều nhà đầu tư tin vào khả năng lãi suất tại Nhật Bản sẽ tiếp tục tăng và tìm kiếm sự an toàn trước những lo ngại về chiến thuật áp thuế của Tổng thống Mỹ Donald Trump, đồng yên đã quay trở lại mức trước lần tăng lãi suất đầu tiên, ngay dưới ngưỡng 150 so với đồng USD.

Dẫu vậy, sự yếu kém kéo dài của đồng tiền này, hiện chỉ bằng khoảng một nửa giá trị cách đây 13 năm, đã mở ra cánh cửa cho du khách nước ngoài, thúc đẩy các ngành khách sạn, nhà hàng và bán lẻ. Đồng thời, nó cũng làm gia tăng lạm phát, bởi Nhật Bản phụ thuộc vào nhập khẩu phần lớn thực phẩm và nhiên liệu.

Các hộ gia đình buộc phải tiết kiệm và săn lùng giá rẻ khi sức mua của họ giảm sút. BOJ tập trung vào lạm phát cơ bản khi cân nhắc chính sách, nhưng người tiêu dùng lại cảm nhận rõ rệt tác động của mức lạm phát tổng thể 4%, bao gồm cả giá thực phẩm tươi sống. Dữ liệu lương tháng 1 cho thấy, dù lương có tăng, thu nhập thực tế vẫn giảm 1,8% so với một năm trước. Giá thực phẩm được dự báo sẽ tăng thêm vào tháng 4.

Số liệu tăng trưởng kinh tế quý cuối năm 2024 cho thấy tiêu dùng thực tế đi ngang, dấu hiệu cho thấy chu kỳ mở rộng tích cực vẫn chưa thực sự hình thành."Các đợt tăng lãi suất của BOJ đang như xát muối vào vết thương", cựu giám đốc điều hành BOJ, Kazuo Momma nhận định, ám chỉ những người thu nhập thấp với các khoản vay tiêu dùng và thế chấp đang chật vật với lạm phát.

"Người giàu không bị ảnh hưởng nhiều bởi giá cả tăng và tài sản của họ đang tăng lên nhờ lợi suất tốt hơn từ lãi suất cao. Khoảng cách này ngày càng rộng sẽ dẫn đến bất ổn chính trị", cựu quan chức này thêm vào.

Lãi suất tăng cao, nhiều doanh nghiệp phải đóng cửa
Tỷ lệ ủng hộ Nội các của Thủ tướng Shigeru Ishiba đã giảm 8 điểm phần trăm xuống 36% trong cuộc thăm dò mới nhất của đài NHK, với các khảo sát cho thấy lạm phát là một trong những vấn đề hàng đầu mà cử tri muốn ông giải quyết.Đó không phải là vị trí thuận lợi cho ông Ishiba trước cuộc bầu cử mùa hè. Ông sẽ cần chứng minh chính phủ thiểu số của mình có thể làm nhiều hơn cho cử tri trước đó nếu muốn cải thiện kết quả yếu kém của đảng cầm quyền trong cuộc tổng tuyển cử tháng 10 năm ngoái.

Khi chính phủ thiểu số đấu tranh với các nhóm đối lập về đề xuất cắt giảm chi tiêu cho các lĩnh vực như điều trị ung thư tiên tiến, một trong những tác dụng phụ đau đớn nhất của chính sách BOJ có thể là giới hạn nó đặt ra cho chi tiêu công.

Lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm đã tăng vọt lên mức cao nhất trong 17 năm khi BOJ tăng lãi suất và rút khỏi chương trình mua trái phiếu quy mô lớn. Điều đó có nghĩa chính phủ sẽ phải trả lãi suất cao hơn cho nợ mới và các trái phiếu hiện tại được gia hạn.

Chi phí phục vụ nợ, vốn đã chiếm gần 1/4 ngân sách hàng năm, được dự báo sẽ tăng 25% lên gần 230 tỷ USD trong 4 năm tới khi lãi suất tăng.

"Chúng ta cần nhắc nhở bản thân rằng điều này có thể tạo ra hiệu ứng quả cầu tuyết, nơi nợ tiếp tục phình to chỉ từ các khoản thanh toán lãi suất tăng cao", chiến lược gia tín dụng tại BNP Paribas Securities và cũng là cố vấn cho chính phủ, Mana Nakazora nhận định.

Hiện tại, các chủ nhà chưa cảm nhận được áp lực từ lãi suất thế chấp cao hơn do sự cạnh tranh giữa các ngân hàng trì hoãn việc tăng lãi. Khoảng 75% khoản vay mua nhà tại Nhật Bản có lãi suất thả nổi liên kết với lãi suất ngắn hạn của ngân hàng trung ương. Nhưng các ngân hàng lớn nhất Nhật Bản vẫn quảng cáo lãi suất thế chấp thấp tới 0,345%, dưới mức lãi suất qua đêm của BOJ.

Dẫu vậy, giá trung bình của một căn hộ chung cư mới rao bán tại thủ đô Nhật Bản và các khu vực lân cận đã giảm 3,5% trong năm 2024, sau khi tăng gần 40% trong sáu năm trước đó. Đó là dấu hiệu cho thấy thị trường đã bắt đầu hạ nhiệt trước viễn cảnh lãi suất cao hơn.

Theo khảo sát của ngân hàng trung ương, nhiều người nói lãi suất vẫn còn thấp. Tuy nhiên, nhóm thiểu số cho rằng chúng quá cao và hiện chiếm khoảng 1/5 số người được hỏi. Nợ tiêu dùng và phá sản doanh nghiệp cũng đang gia tăng khi lãi suất dần tăng - với hơn 5.000 công ty đóng cửa từ tháng 4 đến tháng 9, mức cao nhất trong một thập kỷ.