Ngày 14 tháng 7 năm 1965, sân bay Tân Sơn Nhất – cửa ngõ hàng không lớn nhất miền Nam Việt Nam – trở nên nhộn nhịp lạ thường. Hành khách từ nhiều vùng miền, trong đó có cả quân nhân, tu sĩ, phụ nữ và trẻ em, lần đầu tiên bước vào trải nghiệm bay dân sự.
Phóng viên ảnh Bill Eppridge của tạp chí LIFE đã có mặt để ghi lại từng khoảnh khắc, từ quầy vé, phòng chờ, đến những bước chân trên đường băng dẫn lên chiếc máy bay Douglas DC-6 của Air Viet Nam. Bộ ảnh của ông không chỉ là tư liệu quý giá về hàng không Việt Nam Cộng Hòa, mà còn là một lát cắt chân thực về đời sống xã hội Sài Gòn thời chiến.
Về Air Viet Nam và Tân Sơn Nhất thập niên 1960
Air Viet Nam (Hãng Hàng không Việt Nam) thành lập năm 1951, là hãng hàng không quốc gia của Quốc gia Việt Nam và sau này là Việt Nam Cộng Hòa. Đến giữa thập niên 1960, Air Viet Nam khai thác mạng lưới đường bay nội địa dày đặc: Sài Gòn – Huế, Đà Nẵng, Pleiku, Ban Mê Thuột, Cần Thơ…, và một số tuyến quốc tế như Hồng Kông, Manila, Bangkok.
Đội bay thời kỳ này gồm các loại máy bay cánh quạt Douglas DC-3, DC-4, DC-6, Convair 440, và dần đưa vào khai thác phản lực Caravelle SE-210.
Sân bay Tân Sơn Nhất lúc đó là trung tâm hàng không lớn nhất miền Nam, với nhà ga hành khách 2 tầng, kiến trúc hiện đại kiểu quốc tế, có khu đón khách, phòng chờ phân chia hạng vé, quầy bán vé gỗ, và đường băng dài phục vụ cả máy bay dân sự lẫn quân sự.
Mô tả chi tiết từng bức ảnh của Bill Eppridge
Ảnh 1 – Qua cổng soát vé
Hành khách xếp hàng tại khu kiểm tra vé. Nữ nhân viên Air Viet Nam trong áo dài và mũ lưỡi trai kiểu hàng không hướng dẫn khách. Cánh cổng gỗ mở ra dẫn vào phòng chờ, nơi phía sau là hàng ghế gỗ và những sĩ quan quân đội Việt Nam Cộng Hòa đang trò chuyện. Không khí vừa kỷ luật vừa mang màu sắc dân sự, khác hẳn cảnh ga xe lửa hay bến xe lúc bấy giờ.
Ảnh 2 – Tại quầy vé
Một gia đình gồm người đàn ông mặc quân phục, phụ nữ và trẻ nhỏ đứng trước quầy gỗ chia ô. Trên mặt bàn là những tấm vé máy bay in trên bìa cứng, kèm con dấu. Người đàn ông đang kiểm tra giấy tờ với nữ nhân viên. Ánh mắt của cậu bé hé lên sự tò mò và một chút bỡ ngỡ – lần đầu tiên thấy “vé máy bay” là một thứ thật sự tồn tại, chứ không chỉ là hình ảnh trên báo.
Ảnh 3 – Quân nhân làm thủ tục
Một nhóm lính trẻ chen quanh quầy, đưa giấy tờ cho nhân viên mặc quân phục làm thủ tục bay. Phía sau là khu vực ghế chờ, nơi hành khách dân sự và quân nhân ngồi lẫn lộn. Sự kết hợp giữa không khí quân sự và dân sự phản ánh rõ bối cảnh chiến tranh: máy bay không chỉ chở khách mà còn phục vụ việc luân chuyển binh sĩ.
Ảnh 4 – Ra cửa lên máy bay
Nữ tiếp viên dẫn một nhóm hành khách ra cửa. Trong nhóm có phụ nữ, trẻ em, và cả người mang kính đen, đội mũ, xách túi vải. Cậu bé bên phải ôm chiếc ô lớn hơn cả người mình, vừa đi vừa ngước nhìn.
Ảnh 5 – Bước ra sân đỗ
Một đoàn hành khách đi ra sân đỗ, dẫn đầu là tiếp viên trong áo dài xanh nhạt, găng tay trắng. Đi ngay sau là một người đàn ông ngoại quốc, rồi tới các hành khách Việt Nam: nhà sư, phụ nữ mặc áo dài, quân nhân. Tòa nhà ga với dòng chữ “ĐẾN” hiện phía sau.
Ảnh 6 – Người lính chống nạng
Trên đường ra máy bay, một người lính bị thương, chống nạng, vai đeo túi vải in dòng chữ US Army Hospitals. Anh vừa quay lại nhìn, phía trước là hàng hành khách nối dài. Khung cảnh này gợi cảm giác xúc động: chuyến bay có thể là để anh trở về nhà, hoặc đi điều trị.
Ảnh 7 – Hàng người tiến về DC-6
Chiếc Douglas DC-6 của Air Viet Nam hiện rõ, với dòng chữ HÀNG KHÔNG VIỆT NAM trên thân. Hành khách nối nhau đi bộ trên đường băng, tay xách túi da, giỏ mây, bao bố. Một số phụ nữ đội nón lá, trẻ em lon ton theo sau.
Ảnh 8 – Tiếp viên dẫn đường
Tiếp viên tươi cười vẫy tay dẫn khách. Sau lưng cô là những hành khách với nhiều loại hành lý giản dị – túi vải, bao gói, giỏ tre. Đằng xa, hàng lính gác đứng dọc cửa ra vào nhà ga.
Ảnh 9 – Quân nhân lên máy bay
Một nhóm lính đội mũ bê-rê, mũ lưỡi trai, tay xách túi quân trang, nối đuôi nhau tiến về phía máy bay. Bên trái khung hình, các động cơ cánh quạt xếp hàng chờ sẵn. Đây là hình ảnh quen thuộc của Tân Sơn Nhất trong thời chiến, khi đường băng phục vụ song song cả máy bay dân sự lẫn quân sự.
Ảnh 10 – Nhóm hành khách đặc biệt
Nhà sư khoác áo nâu, quàng khăn đen, bước cùng một nhóm thanh niên và hai bé trai song sinh mặc đồ trắng. Đằng sau là sĩ quan quân đội trò chuyện. Không khí vừa bình thản, vừa trang trọng, như thể ai cũng ý thức đây là một trải nghiệm không thường xuyên có trong đời.
Ảnh 11 – Kiểm tra an ninh trên đường vào sân bay
Trước khi tới nhà ga, hành khách phải đi qua chốt kiểm soát an ninh của Quân cảnh Việt Nam Cộng Hòa. Trong ảnh, một sĩ quan mặc quân phục trắng đang kiểm tra giấy tờ của người đi xe đạp, xung quanh là hàng dài người chờ. Phía sau có xe Jeep của U.S. Army đậu bên đường.
Thời điểm 1965, do chiến sự leo thang, mọi tuyến đường ra vào sân bay Tân Sơn Nhất đều có chốt kiểm tra quân sự. Ngay cả dân thường cũng phải trình giấy tờ và lý do di chuyển. Điều này khiến hành trình bay mang màu sắc vừa dân sự vừa quân sự.
Ảnh 12 – Lên xe buýt vào nhà ga
Sau khi qua chốt kiểm soát, hành khách được tập trung lên những chiếc xe buýt chở vào khu vực nhà ga. Trong ảnh là xe buýt sơn màu sáng, bên hông in logo Air Viet Nam với hình rồng uốn lượn.
Người phụ nữ lớn tuổi mặc áo dài nhung và khăn vấn bước lên xe, bên cạnh là các cô gái trẻ ăn mặc hiện đại với áo caro, quần đen. Các nhân viên an ninh và tiếp viên mặc quân phục trắng đứng hỗ trợ, kiểm soát hành khách và hành lý.
Đây là giai đoạn hiếm hoi mà Air Viet Nam phải áp dụng quy trình vận chuyển hành khách từ chốt ngoài vào tận nhà ga để đảm bảo an ninh tuyệt đối.
Vai trò của an ninh hàng không thập niên 1960
Khác với hàng không hiện đại – nơi quy trình an ninh diễn ra bên trong nhà ga – thời kỳ này ở Tân Sơn Nhất, việc kiểm tra bắt đầu từ xa, thậm chí ngay trên đường vào sân bay.
Nguyên nhân chính là:
Sân bay Tân Sơn Nhất đồng thời là căn cứ không quân chiến lược.
Nguy cơ phá hoại, khủng bố hoặc xâm nhập của lực lượng đối phương rất cao.
Lượng quân nhân di chuyển bằng máy bay lớn, nên an ninh phải tách biệt giữa khu vực công cộng và khu vực quân sự.
Chính vì thế, hình ảnh hành khách – từ người nông dân đi xe đạp, bà lão áo dài, tới các cô gái thành phố – phải xếp hàng kiểm tra giữa trời nắng là một phần rất thật của hàng không miền Nam thời chiến.
Bộ ảnh của Bill Eppridge đã vượt ra ngoài phạm vi ghi chép một chuyến bay. Nó tái hiện một lát cắt hiếm hoi của xã hội miền Nam giữa thập niên 1960: sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại, giữa đời sống thường nhật và bối cảnh chiến tranh.
Đối với nhiều người dân Sài Gòn xưa, chuyến bay đầu tiên không chỉ là một sự kiện cá nhân, mà còn là bước chạm vào nhịp sống mới – nơi khoảng cách địa lý rút ngắn, và bầu trời trở thành một phần của đời sống.
Chuyến bay ngày 14/7/1965 ấy, với những bước chân rụt rè trên đường băng Tân Sơn Nhất, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng những người từng tham dự – và giờ đây, qua ống kính của một phóng viên, nó trở thành ký ức chung của cả một thời kỳ.
https://photos.app.goo.gl/PZ6ZTBhb5HG9aKcm8
