Các cuộc biểu t́nh do giới trẻ Nepal dẫn dắt chống tham nhũng, gia đ́nh trị và lệnh cấm mạng xă hội đă biến thành bạo loạn nghiêm trọng, khiến nhiều chính trị gia cấp cao trở thành mục tiêu tấn công.
Chia sẻ lên Facebook
H́nh ảnh Ngoại trưởng Arzu Rana Deuba bị tấn công. Ảnh: NDTV.
Các chính trị gia bị tấn công tàn bạo
Một đoạn video gây sốc cho thấy Ngoại trưởng Nepal Arzu Rana Deuba lau máu trên mặt, xung quanh là người biểu t́nh quay phim. Ngay sau đó, bà Ngoại trưởng 63 tuổi bị đá từ phía sau và đấm vào mặt bởi đám đông giận dữ, sau khi họ xông vào tư dinh của gia đ́nh bà ở Kathmandu.
Một video khác cho thấy chồng của bà - cựu Thủ tướng Sher Bahadur Deuba ngồi ngoài cánh đồng đầy bất lực, máu me bê bết trên mặt. Trước khi quân đội đến hiện trường để giải cứu ông Deuba và bà Arzu Deuba, dinh thự của họ đă bị phá hoại.
Các quan chức cấp cao khác cũng bị tấn công tàn bạo. Một đoạn video khác ghi lại cảnh Bộ trưởng Tài chính Bishnu Prasad Paudel, 65 tuổi, bị đám đông truy đuổi trên đường phố thủ đô, rồi bị đá và đánh đập dă man.
Nhà của cựu Thủ tướng Jhalanath Khanal ở thủ đô bị những người biểu t́nh vây kín và phóng hỏa. vợ ông là bà Rajyalaxmi Chitrakar bị bỏng nặng. Bà được đưa đi cấp cứu nhưng không qua khỏi.
Thủ tướng đương nhiệm KP Sharma Oli hôm thứ Ba cũng tuyên bố từ chức sau khi nhà riêng của ông bị phóng hỏa. Quyết định này được đưa ra trong bối cảnh phong trào phản đối lệnh cấm mạng xă hội ngắn ngủi lan rộng thành làn sóng chỉ trích chính phủ và cáo buộc tham nhũng giới tinh hoa chính trị.
Người phát ngôn cảnh sát Kathmandu, Shekhar Khanal, cho biết một số nhóm đă từ chối tuân thủ lệnh giới nghiêm vào thứ Ba.
Cuộc nổi dậy của thế hệ Z
Theo các chuyên gia, nguyên nhân trực tiếp dẫn đến t́nh trạng bất ổn ở Nepal là quyết định vội vàng cấm mạng xă hội. Khi các cuộc biểu t́nh nổ ra, quân đội đă được huy động để trấn áp, khiến hàng chục người thiệt mạng và hàng trăm người bị thương.
Phong trào phản đối trở nên cực đoan hơn và người biểu t́nh mở rộng các yêu sách. Ban đầu, sự tức giận đối với các hạn chế trên mạng xă hội nhanh chóng phát triển thành những bất b́nh về tham nhũng, sự bất lực của chính phủ, t́nh trạng thiếu năng động xă hội và t́nh trạng thất nghiệp lan rộng trong giới trẻ. Một cuộc biểu t́nh bắt đầu từ một vấn đề nhỏ đă biến thành một cuộc nổi loạn xă hội rộng lớn chống lại những người nắm quyền.
Alexey Makarkin, nhà phân tích chính trị người Nga, cho rằng những sự kiện ở Nepal hiện đang được gọi là "Cách mạng Thế hệ Z". "Zoomer" là những người sinh ra trong thời đại internet - khoảng từ giữa những năm 1990 đến đầu những năm 2010. Đối với họ, cuộc sống trực tuyến là bản năng thứ hai, không chỉ là phương tiện giao tiếp mà c̣n là cách kiếm tiền. Thế hệ trước thường không hiểu được điều này, coi thanh thiếu niên và người trẻ kiếm tiền từ sự hiện diện trên mạng xă hội là "thu nhập không xứng đáng".
Nepal là một quốc gia trẻ của thế hệ Z. Dân số đă tăng từ 26,5 triệu người năm 2011 lên 29 triệu người theo điều tra dân số năm 2021, và hiện nay ước tính đă đạt hơn 31 triệu người. Tỷ lệ thanh niên trong dân số cực kỳ cao, và mỗi năm trôi qua, ngày càng có nhiều người trong số họ kiếm sống trực tuyến.
Về mặt chính trị, Nepal chịu sự chi phối của ba thế lực chính là 3 đảng cánh tả kể từ khi chế độ quân chủ bị băi bỏ vào năm 2008. Nhưng đối với thế hệ Z, tất cả họ đều giống nhau: một tầng lớp tinh hoa cố hữu mắc tội kém hiệu quả, giao dịch ngầm và tham nhũng. Bạo lực đường phố bùng phát vào ngày 9/9 nhắm vào các chính trị gia của cả ba đảng.
Hy vọng vào chính trị gia trẻ
Sự bất măn đă âm ỉ từ lâu. Trong cuộc bầu cử năm 2022, ba đảng lớn vẫn nắm giữ 199/275 ghế, nhưng đă giảm so với 237 ghế trước đó. Đảng Rastriya Swatantra (Đảng Độc lập Quốc gia) mới thành lập, do người dẫn chương tŕnh truyền h́nh nổi tiếng Rabi Lamichhane lănh đạo, đă tăng vọt lên gần 11% số phiếu bầu. Đảng Rastriya Prajatantra theo đường lối bảo hoàng cũng giành được thêm nhiều thắng lợi, tăng gấp đôi số phiếu bầu lên 5,5%.
Tuy nhiên, dấu hiệu rơ ràng nhất cho thấy tâm trạng thay đổi đă xuất hiện trong cuộc đua giành chức thị trưởng Kathmandu. Người chiến thắng là Balen Shah, một rapper sinh năm 1990 – thường được biết đến với nghệ danh Balen và cũng có bằng thạc sĩ kỹ thuật xây dựng. Ông tranh cử vào các vấn đề đô thị thiết yếu: thu gom rác thải, ùn tắc giao thông, xây dựng trái phép và quy hoạch đô thị kém.
Khi nhậm chức, Balen chủ trương phát trực tiếp các cuộc họp hội đồng, phá dỡ các công tŕnh xây dựng trái phép và buộc các quan chức thành phố phải chịu trách nhiệm về sự tắc trách.
Không giống như các lănh đạo đảng cũ, vốn chỉ biết đến sự tŕ trệ và thỏa hiệp, ông thể hiện h́nh ảnh một nhà lănh đạo quyết đoán - ngay cả khi một số động thái của ông, chẳng hạn như trấn áp người bán hàng rong, đă gây ra tranh căi. Khi các đảng phái truyền thống cố gắng dùng điều đó để chống lại ông, Balen phản bác rằng ông chỉ đơn giản là đang thực thi chính những luật mà quốc hội đă thông qua.
Năm nay, các cuộc biểu t́nh nhỏ của phe bảo hoàng không gây ra nhiều mối đe dọa cho giới cầm quyền. Điều thực sự khiến giới tinh hoa cầm quyền lo ngại là sự phẫn nộ của giới trẻ.
Trong bối cảnh đó, quyết định cấm các nền tảng mạng xă hội nước ngoài lớn của Thủ tướng Sharma Oli vào ngày 5/9 như châm ng̣i cho một cuộc chiến mới. Chỉ trong vài ngày, các cuộc biểu t́nh đă trở nên đẫm máu: khoảng 20 người đă thiệt mạng trong các cuộc đụng độ ban đầu, nhanh chóng khiến phong trào trở nên cực đoan.
Người biểu t́nh bắt đầu đốt phá các ṭa nhà chính phủ, tấn công các chính trị gia mà họ bắt gặp trên đường phố, và thậm chí đốt cả hồ sơ ṭa án.
Balen ủng hộ nhóm Zoomers, trong khi quân đội từ chối ủng hộ chính phủ. Chính vị chỉ huy đă gây sức ép buộc thủ tướng từ chức. Giờ đây, nhóm Zoomers đang yêu cầu Balen lên nắm quyền và tổ chức các cuộc bầu cử mới.
Alexey Makarkin cho rằng, vẫn chưa rơ mọi chuyện sẽ đi về đâu. Điều có vẻ khả dĩ nhất là sự hỗn loạn cuối cùng sẽ thúc đẩy nhu cầu về trật tự. Nhưng ai có thể thực hiện được điều đó? Giới tinh hoa chính trị cũ đă mất uy tín. Điều này khiến nhu cầu về một "bàn tay mạnh" có thể sẽ gia tăng.
Sự can thiệp từ bên ngoài
Trong khi đó, theo Andrey Kortunov, chuyên gia tại Câu lạc bộ Thảo luận Quốc tế Valdai, cho đến nay, chưa ai có thể định hướng phong trào này theo một hướng chính trị rơ ràng.
Nepal vẫn là một quốc gia nghèo. Có thể các thế lực bên ngoài, thông qua mạng xă hội, đang cố gắng khơi dậy sự bất măn và phá hoại sự ổn định. Nhưng khó có thể thành công nếu t́nh h́nh bên trong Nepal không quá bấp bênh.
Phó Giáo sư Olga Kharina, nghiên cứu viên tại Khoa Nghiên cứu Châu Á, Đại học HSE th́ cho rằng, sự bất đồng giữa chính quyền và thế hệ trẻ đă quá rơ ràng. Đó là lư do tại sao một số chuyên gia hiện nay gọi những ǵ đang diễn ra ở Nepal là "Cuộc cách mạng Thế hệ Z". Sự bất măn đă tích tụ trong nhiều năm, và lệnh cấm mạng xă hội chỉ đơn giản đóng vai tṛ như một chất xúc tác.
Bà cũng cho biết, các quan chức Nepal hiện tuyên bố rằng t́nh trạng bất ổn không phải không có sự can thiệp từ bên ngoài. Các công ty phương Tây, với nền tảng bị cấm, rất có thể đă khuyến khích giới trẻ hành động. Một số công ty này đă công khai ủng hộ các cuộc biểu t́nh khi khơi gợi nhu cầu "đấu tranh cho quyền lợi của ḿnh bằng mọi giá".
Đối với những người trẻ vẫn đang h́nh thành quan điểm, những câu chuyện như vậy có thể rất thuyết phục. Bà Kharina cho rằng đây là mô h́nh đă thấy trong các cuộc cách mạng khác, nơi được cho là có sự can thiệp của phương Tây. Ở đây, nó cũng có thể đă mang h́nh thức "quyền lực mềm" - sự lan truyền của một số câu chuyện nhất định.
Kirill Kotkov, chuyên gia về châu Á, những ǵ xảy ra ở Nepal về cơ bản là một nồi áp suất chứa đầy những mâu thuẫn xă hội và kinh tế cuối cùng đă sôi sục. Đó chính là nguyên nhân sâu xa. Nguyên nhân trực tiếp là quyết định chặn mạng xă hội của chính phủ. "Theo nghĩa đó, tôi cho rằng chúng ta đang chứng kiến một sự chuyển ḿnh: những ǵ từng được gọi là "cách mạng màu" đang ngày càng biến thành các cuộc cách mạng internet" - ông nói.
"Rất có thể các cuộc nổi dậy trong tương lai trên khắp thế giới sẽ thường mang tính chất trực tuyến này".
Tuy nhiên, vẫn c̣n quá sớm để xác định bản chất chính xác của cuộc cách mạng ở Nepal. Chính phủ mới vẫn chưa được thành lập, và chúng ta không biết các nhà lănh đạo biểu t́nh sẽ thực sự mang lại điều ǵ cho công chúng nói chung - Kotkov cho biết.
VietBF@ sưu tập
