Cuộc đời Trần Hữu Lượng - vị hoàng đế sáng lập nước Đại Hán, giống như một chương thâm cung bí sử bậc nhất trong lịch sử phong kiến Trung Hoa – chương sách mà mỗi lần lật giở, hậu thế lại phải thở dài cho một vì sao từng rực sáng nhưng vụt tắt quá sớm giữa bầu trời biến động.
Nhân vật họ Trần, sáng lập nước Đại Hán, xưng làm hoàng đế Trung Hoa là ai?
Trần Hữu Lượng sinh năm 1316 tại Miện Dương, Hồ Bắc, xuất thân trong một gia đình nghèo, từng làm nghề chài lướibên sông Trường Giang. Chính sự cơ cực ấy đã hun đúc ở ông ý chí vươn lên và lòng căm ghét triều đình Nguyên đang áp bức nhân dân. Khi phong trào Hồng Cân do Từ Thọ Huy phát động bùng lên khắp miền trung và nam Trung Quốc, Trần Hữu Lượng gia nhập nghĩa quân, ban đầu dưới quyền tướng Nghê Văn Tuấn. Đây là bước ngoặt lớn, biến một người dân chài vô danh trở thành nhân vật then chốt của một cuộc khởi nghĩa quy mô đế quốc.
Trong cuộc đời binh biến ấy, Trần Hữu Lượng sớm bộc lộ dã tâm và sự sắc sảo chính trị. Năm 1357, ông giết chết Nghê Văn Tuấn, cáo buộc người này phản bội Từ Thọ Huy, rồi tự mình nắm quyền, xưng là Tuyên úy sứ kiêm Bình chương chính sự. Chỉ trong vài năm, ông chỉ huy quân đội chiếm lĩnh nhiều vùng rộng lớn ở Giang Tây, An Huy, Phúc Kiến, đặt nền móng cho thế lực riêng. Không dừng ở đó, năm 1359, ông tiếp tục giết chết tướng Triệu Phổ Thắng và ép Từ Thọ Huy dời kinh đô về Giang Châu (nay là Cửu Giang). Tại đây, ông tự lập làm Hán vương, rồi năm sau giết luôn Từ Thọ Huy, chính thức xưng hoàng đế, đặt quốc hiệu là Đại Hán, niên hiệu Đại Nghĩa.
Ảnh minh hoạ nhân vật Trần Hữu Lượng. Ảnh: Chat GPT.
Chính quyền Đại Hán dưới tay Trần Hữu Lượng nhanh chóng trở thành một trong những thế lực lớn nhất ở phía nam Trung Hoa. Sử cũ chép rằng ông “dụng Trâu Phổ Thắng làm thái sư, Trương Tất Tiên làm thừa tướng, Trương Định Biên làm thái úy” – một bộ máy triều đình hoàn chỉnh, đủ sức đối đầu cả nhà Nguyên lẫn lực lượng của Chu Nguyên Chương. Trong con mắt nhiều người đương thời, Trần Hữu Lượng không phải kẻ phiến loạn mà là một “Thiên tử tương lai”, có đủ chí khí, quân đội và thế lực để tranh đoạt thiên hạ.
Một chi tiết ít được nhắc tới nhưng lại hé lộ mưu lược sâu xa của Trần Hữu Lượng là âm mưu liên minh với Đại Việt. Sách Đại Việt sử ký toàn thư ghi lại rõ ràng:
“Giáp Ngọ, [Thiệu Phong] năm thứ 14 [1354], mùa xuân, tháng 2, quan trấn giữ biên giới phía Bắc cho chạy trạm tâu việc Trần Hữu Lượng nước Nguyên dấy binh, sai sứ sang xin hòa thân (Trần Hữu Lượng là con Trần Ích Tắc)”.
Theo các nhà sử học Việt Nam, lời tự nhận mình là con của Trần Ích Tắc – vị hoàng thân nhà Trần từng đầu hàng quân Nguyên – có lẽ chỉ là một thủ đoạn chính trị. Bởi Trần Ích Tắc sinh năm 1254 và mất năm 1329, hơn Trần Hữu Lượng tới 62 tuổi. Sự chênh lệch này khiến việc ông ta là cha ruột của Trần Hữu Lượng gần như không thể. Tuy nhiên, việc khoác lên mình dòng máu Trần chính thống có thể giúp Trần Hữu Lượng mượn danh nghĩa chính trị, đánh vào lòng tự tôn của triều Trần, nhằm lôi kéo quân đội Đại Việt vào cuộc chiến chống Nguyên.
Song nước cờ ấy không thành công. Nhà Trần xem Trần Ích Tắc là kẻ phản quốc, và mọi toan tính hòa thân đều bị từ chối. Dẫu vậy, nỗ lực này cho thấy Trần Hữu Lượng không chỉ là một tướng khởi nghĩa mà còn là một chính trị gia biết nhìn xa trông rộng, hiểu rõ sức mạnh ngoại giao trong cuộc tranh bá đồ vương.
Khi thế lực của Đại Hán lớn mạnh, xung đột với Chu Nguyên Chương – một thủ lĩnh nông dân khác cũng đang trỗi dậy ở vùng Giang Nam – là điều không thể tránh khỏi. Năm 1360, Trần Hữu Lượng dẫn đại thủy quân từ Thái Thạch theo Trường Giang xuôi đông, tiến đánh Ứng Thiên phủ (Nam Kinh ngày nay), tổng hành dinh của Chu Nguyên Chương. Lúc ấy, quân Đại Hán đông gấp nhiều lần quân Minh, khiến nhiều tướng Chu nản chí, muốn đầu hàng. Chỉ có Lưu Bá Ôn – vị quân sư lỗi lạc sau này của nhà Minh – dâng kế đối phó, bày mưu giả hàng để nhử quân Đại Hán vào bẫy.
Chu Nguyên Chương nghe theo, bố trí mai phục ở Lư Long Sơn, sai Từ Đạt, Thường Ngộ Xuân ẩn binh chờ thời. Khi Trần Hữu Lượng kéo quân đến cầu Giang Đông, ông trúng kế, lọt vào trận địa phục kích. Hơn hai vạn quân và hơn 100 chiến thuyền bị bắt sống, bản thân Hữu Lượng nhờ có tướng hộ vệ mới thoát chết, chạy về Giang Châu rồi Vũ Xươngđể chỉnh đốn lực lượng. Trận thua này không chỉ khiến Đại Hán thiệt hại nặng nề mà còn làm lung lay uy tín của ông, vốn được xây dựng từ hàng loạt chiến thắng trước đó.
Ba năm sau, Trần Hữu Lượng quyết tâm phục thù. Ông huy động 60 vạn đại quân cùng một đội chiến thuyền khổng lồ, tấn công Hồng Đô (Nam Xương). Chu Nguyên Chương đích thân dẫn 20 vạn quân tới cứu, buộc Trần Hữu Lượng phải rút về hồ Bà Dương, nơi xảy ra một trong những trận thủy chiến khốc liệt nhất lịch sử Trung Hoa.
Ngày 26 tháng 8 năm Chí Chính thứ 23 (3/10/1363), hai bên giao chiến dữ dội. Quân Đại Hán có lợi thế rõ rệt: thuyền to, cao, hàng ngũ chỉnh tề, dài hàng chục dặm. Ngược lại, quân Chu chủ yếu là thuyền nhỏ, yếu thế về vật lực. Ba ngày đầu, Chu Nguyên Chương liên tiếp thất bại. Nhưng rồi mưu kế đã xoay chuyển cục diện. Tướng Quách Hưng hiến kế: “Không thể lấy sức mạnh mà thắng, phải dùng hỏa công”. Chu Nguyên Chương lập tức điều 7 chiến thuyền cảm tử chở đầy dầu cháy, đợi gió đông bắc nổi lên trong đêm, phóng thẳng vào đội hình chiến thuyền Đại Hán.
Kết quả là cả đội hình khổng lồ của Trần Hữu Lượng biến thành biển lửa. Nhiều binh sĩ chết cháy, kẻ sống sót bị bắt làm tù binh. Khi ông cố gắng phá vòng vây để thoát ra khỏi hồ, quân Minh đã chờ sẵn và trút mưa tên xuống. Một mũi tên xuyên trúng người, Trần Hữu Lượng ngã xuống, kết thúc cuộc đời vào chính ngày định mệnh ấy.
Sau khi Trần Hữu Lượng chết, con trai là Trần Lý được lập lên kế vị ở Vũ Xương, đổi niên hiệu thành Đức Thọ. Nhưng chỉ một năm sau, Chu Nguyên Chương đem quân đánh chiếm thành, buộc Trần Lý phải đầu hàng. Tàn dư nhà Đại Hán tan rã, chấm dứt giấc mộng đế vương của dòng họ Trần.
Minh sử (quyển 123, liệt truyện 11) chép rằng:
“Trần Hữu Lượng vận số đã hết. Lòng người lìa tan vì xa xỉ và tàn bạo. Quân thần chia rẽ, nội bộ lắm kẻ phản bội. Thất bại ấy là do chính mình chuốc lấy”.
Câu nhận xét ấy, dù khắc nghiệt, phần nào lý giải nguyên nhân thất bại của Trần Hữu Lượng. Ông có tài năng quân sự, có chí lớn và từng thống lĩnh một thế lực không nhỏ, nhưng chính sự tàn nhẫn và hoang phí, cùng việc giết hại nhiều tướng lĩnh thân cận, đã khiến lòng người xa rời. Sự nghiệp của ông sụp đổ không chỉ vì tài trí của Chu Nguyên Chương mà còn vì chính những vết nứt trong nội bộ Đại Hán.
Cuộc đời của Trần Hữu Lượng khép lại bằng một mũi tên giữa hồ Bà Dương, nhưng cái bóng của ông vẫn còn ám ảnh lịch sử. Ông xuất thân từ đáy xã hội, vươn lên đỉnh cao quyền lực, rồi lại ngã xuống từ chính đỉnh cao ấy. Từ một người dân chài vô danh thành một “Hoàng đế Đại Hán”, từ một kẻ khởi nghĩa thành đối thủ đáng gờm nhất của Chu Nguyên Chương – con đường ấy chứa đựng đủ mọi yếu tố của một bi kịch lịch sử: tài năng, dã tâm, mưu lược, phản bội, cô độc và diệt vong.
Nhà văn Kim Dung, khi tái hiện thời “Nguyên mạt – Minh sơ” trong tiểu thuyết Ỷ Thiên Đồ Long ký, đã khắc họa Trần Hữu Lượng như một nhân vật có trí nhớ siêu phàm, “nghe qua một lần khẩu quyết võ công đã thuộc lòng, đọc lại không sai chữ nào”. Dù chỉ là hư cấu, chi tiết ấy lại phản ánh đúng một phần con người thật của ông – thông minh, mưu trí và đầy khát vọng.
Vietbf @ Sưu tầm
