Trận Bạch Đằng giang không chỉ là chiến thắng cao cả, mà còn xứng với lời "Việt sử đại toàn" ghi: “Trận đánh làm nền gốc cho sự khôi phục quốc thống về sau”. Trước một đứa trẻ như Lưu Hoằng Tháo, Ngô Quyền đã không gặp nhiều khó khăn để tạo ra một chiến thắng bước ngoặt...
Cuối năm 938, trên dòng sông Bạch Đằng cuộn sóng, một trận quyết chiến đã định hình vận mệnh cả dân tộc Việt Nam. Trận chiến ấy đã đưa tên tuổi Ngô Quyền lên tầm vóc của một vị anh hùng khai quốc và đồng thời chấm dứt một cách bi thảm cuộc đời ngắn ngủi của Lưu Hoằng Tháo – hoàng tử nước Nam Hán, người được gửi gắm cả tham vọng bá quyền của triều đình phương Bắc. Đằng sau thất bại ấy không chỉ là câu chuyện về một cuộc viễn chinh bất thành, mà còn là bi kịch của một hoàng tử trẻ tuổi bị đẩy ra chiến trường để thực hiện giấc mộng xâm lăng của cha mình.
Lưu Hoằng Tháo (劉弘操 hay 劉洪操), con trai thứ chín của Nam Hán Cao Tổ Lưu Cung (劉龑), là một nhân vật mà sử sách cả Trung Hoa lẫn Việt Nam đều ghi chép ít ỏi. Theo Tân Ngũ Đại sử, năm 932, khi mới hơn mười tuổi, ông được phong tước Vạn vương (萬王). Đến năm 937, thời cuộc biến động ở phương Nam mở ra cho Nam Hán một cơ hội mới: nha tướng Kiều Công Tiễn giết Tiết độ sứ Dương Đình Nghệ ở Tĩnh Hải quân, tiếm quyền và cầu cứu triều đình Nam Hán để chống lại Ngô Quyền – con rể và là tướng của Dương Đình Nghệ – đang kéo quân “hỏi tội” kẻ phản nghịch.
Lưu Cung, vốn ôm mộng khôi phục quyền kiểm soát vùng Giao Châu từng rơi vào tay mình trong những năm 930–931, lập tức nắm lấy cơ hội. Ông cải phong cho con trai là Hoằng Tháo làm Giao vương (交王), phong làm Tiết độ sứ Tĩnh Hải quân, đồng thời trao cho hoàng tử trẻ tuổi trọng trách chỉ huy đại quân thủy tiến xuống phương Nam. Bản thân Lưu Cung thân chinh đem quân đóng ở Hải Môn để làm “thanh viện”, sẵn sàng theo sau khi Hoằng Tháo mở đường.
Tranh dân gian thể hiện "Ngô Vương Quyền đánh Nam Hán".
Sách Tân Ngũ Đại sử, quyển 65, chép lại sự kiện ấy một cách giản lược nhưng đầy đủ ý nghĩa: “Giao Châu nha tướng Kiều Công Tiễn giết Dương Đình Nghệ tự lập, tướng cũ là Ngô Quyền đánh Giao Châu, Kiều Công Tiễn xin cứu viện. Nghiễm phong Hồng Thao tước Giao vương, xuất binh theo hướng Bạch Đằng tấn công. Còn Nghiễm thì đóng binh tại Hải Môn.”
Nhưng khi quân Nam Hán còn chưa vượt biên, Kiều Công Tiễn đã bị Ngô Quyền tiêu diệt. Tình thế thay đổi nhanh chóng, và chính trong bối cảnh đó, lời khuyên của Sùng Văn sứ Tiêu Ích càng trở nên giá trị: “Nay mưa dầm đã mấy tuần, đường biển xa xôi nguy hiểm, Ngô Quyền lại là người kiệt hiệt, không thể khinh suất được. Đại quân phải nên thận trọng chắc chắn, dùng nhiều người hướng đạo rồi sau mới nên tiến.” Lời can gián ấy, tuy chí lý, đã bị Lưu Cung bỏ ngoài tai. Dã tâm bá quyền lấn át sự thận trọng, và quân Nam Hán tiếp tục tiến xuống Bạch Đằng.
Ngô Quyền, trái lại, đã nhìn thấu điểm yếu chết người của đối phương. Trong Đại Việt sử ký toàn thư, lời ông nói với tướng sĩ trước trận đánh là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược hiếm có: “Lưu Hoằng Tháo là đứa trẻ khờ dại, đem quân từ xa đến, quân lính còn mỏi mệt, lại nghe Kiều Công Tiễn đã chết, không có người làm nội ứng, đã mất vía trước rồi. Quân ta lấy sức còn khỏe địch với quân mỏi mệt, tất phá được. Nhưng bọn chúng có lợi ở chiến thuyền, ta không phòng bị trước thì thế được thua chưa biết ra sao. Nếu sai người đem cọc lớn vạt nhọn đầu bịt sắt đóng ngầm ở trước cửa biển, thuyền của bọn chúng theo nước triều lên vào trong hàng cọc thì sau đó ta dễ bề chế ngự, không cho chiếc nào ra thoát.”
Chiến thuật thiên tài ấy đã tạo nên một bẫy sắt đúng nghĩa. Theo sử Trung Hoa, hai người anh của Lưu Hoằng Tháo là Lưu Hồng Độ và Lưu Hồng Hi đều sinh năm 920, nên có thể suy đoán Lưu Hoằng Tháo khi ấy chưa đầy 18 tuổi – một hoàng tử thiếu kinh nghiệm trận mạc, nhưng lại được giao chỉ huy đạo quân xâm lược chủ lực của Nam Hán. Lưu Cung, khi đó đã ngoài 50 tuổi và là người từng dày dạn chiến trường, đã phạm một sai lầm chí tử: gửi quân vào tay một chàng trai non nớt để đối đầu với một tướng lĩnh lão luyện như Ngô Quyền – người đã từng đánh bại cả hai cuộc xâm lược của Nam Hán trước đó.
Trên thực địa, mọi việc diễn ra đúng như Ngô Quyền dự tính. Quân Nam Hán thắng vài trận nhỏ, trở nên chủ quan, và dễ dàng mắc vào bẫy khi Ngô Quyền giả thua rút lui để nhử địch. Khi thủy triều rút xuống, hàng loạt chiến thuyền Nam Hán mắc vào cọc sắt ngầm, lật úp, rối loạn. Quân sĩ chết đuối quá nửa, đội hình tan vỡ. Ngô Quyền lập tức phản công, đánh tan quân địch và bắt được Lưu Hoằng Tháo. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, ông đã “thừa thắng đuổi đánh, bắt được Hoằng Tháo giết đi”.
Cùng thời, Tân Ngũ Đại sử của Trung Hoa cũng xác nhận thất bại này, dù giọng điệu khiêm tốn hơn: “Quyền cho đóng cọc sắt dưới biển, quân của Quyền nhân nước triều mà tiến, Hồng Tháo đuổi theo, nước triều rút, thuyền trở lại, đâm phải cọc đều lật chìm. Hồng Tháo chiến tử. Nghiễm thu thập tàn quân mà quay về.”Còn Thập quốc xuân thu – bộ sử đồ sộ đời Thanh – ghi ngắn gọn hơn: Hoằng Tháo tử trận, chết đuối.
Cái chết của Hoằng Tháo, dù theo cách nào, đều đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của dã tâm Nam Hán ở phương Nam. Lưu Cung, đau đớn vì mất con và thất bại quân sự thảm hại, chỉ còn biết “thương khóc, thu nhặt tàn quân bỏ về nước” như Việt sử tiêu án mô tả. Giấc mộng bá quyền tan thành mây khói, và bốn năm sau ông cũng qua đời, khép lại một chương đen tối trong lịch sử xâm lược phương Nam của Nam Hán.
Thân thế của Lưu Hoằng Tháo còn được soi chiếu rõ hơn nếu đặt vào bối cảnh bi kịch chung của hoàng tộc Nam Hán. Các hoàng tử trong nhà đều đoản mệnh, nhiều người bị chính anh em ruột sát hại trong các cuộc tranh ngôi đẫm máu. Sau cái chết của Lưu Cung năm 942, con trai thứ ba là Lưu Hồng Độ lên ngôi, đổi tên thành Lưu Phần. Nhưng chỉ ít lâu sau, các hoàng tử khác như Hồng Hi, Hồng Cảo, Hồng Xương, Hồng Trạch… lần lượt bị sát hại trong những cuộc thanh trừng nội bộ kéo dài suốt thập niên 940–950. Đến năm 955, hoàng tử cuối cùng là Hồng Chính bị giết, và ba năm sau chính Lưu Thịnh – người từng ra tay giết hầu hết các em mình – cũng chết khi mới 38 tuổi. Trong bối cảnh đó, cái chết của Hoằng Tháo trên chiến trường, dù bi thảm, vẫn còn “vinh quang” hơn nhiều so với số phận bị huynh đệ tàn sát của những người anh em khác.
Chiến thắng Bạch Đằng không chỉ là một trận đánh. Đó là bước ngoặt chấm dứt hơn một nghìn năm Bắc thuộc, khôi phục nền độc lập dân tộc. Sử thần Lê Văn Hưu đã viết với niềm tự hào: “Tiền Ngô vương có thể lấy quân mới họp của đất Việt ta mà phá được trăm vạn quân của Lưu Hoằng Tháo, mở nước xưng vương, làm cho người phương Bắc không dám sang lại nữa. Có thể bảo là một cơn giận mà yên được dân, mưu giỏi mà đánh cũng giỏi vậy”. Phan Bội Châu sau này đã tôn Ngô Quyền là “Tổ trung hưng thứ nhất” của dân tộc Việt Nam.
Lưu Hoằng Tháo – dù chỉ là “đứa trẻ khờ dại” như lời Ngô Quyền – đã bước vào lịch sử như một biểu tượng bi kịch: biểu tượng cho sự ngạo mạn và sai lầm chiến lược của triều đình Nam Hán, và cũng là minh chứng cho sức mạnh quân sự, mưu lược và ý chí độc lập của người Việt. Cái chết của ông không chỉ chôn vùi một cuộc viễn chinh mà còn chôn vùi cả giấc mộng bá quyền phương Nam của Nam Hán.
Từ thế kỷ XXI, một tranh luận bất ngờ nổi lên xung quanh cái chết của Hoằng Tháo. Trong bộ Lịch sử Việt Nam phổ thông (tập 3, 2022), PGS.TS Nguyễn Minh Tường cho rằng chính Dương Tam Kha mới là người giết Hoằng Tháo, dựa trên thơ của Lê Tung, câu đối ở đền Cổ Lễ và thần tích – gia phả họ Dương. Câu thơ “Trảm Hán Hoằng Tháo tuyết phụ cừu” được xem là bằng chứng. Tuy nhiên, hầu hết giới sử học đều bác bỏ nhận định này. PGS.TS Trần Đức Cường khẳng định “chính sử không chép ai chém Hoằng Tháo”, còn PGS.TS Nguyễn Đức Nhuệ cũng cho rằng “không có tư liệu nào xác định được điều đó”. Ông Lê Đồng Sơn – người nghiên cứu nhiều năm về Bạch Đằng – nhấn mạnh: “Thần tích và câu đối là truyền thuyết, không thể thay thế chính sử”.
GS Đào Duy Anh trong Lịch sử Việt Nam (1957) còn nhận định rõ hơn: Hoằng Tháo “chết đuối” trong lúc rút lui khi thuyền mắc vào cọc bịt sắt. Nhận định này phù hợp với nhiều nguồn sử liệu Trung Hoa, như Thập quốc xuân thu, vốn ghi nhận Hoằng Tháo “chiến tử” mà không đề cập đến việc bị chém.
Vietbf @ Sưu tầm
