Chip bán dẫn ngày nay là trái tim công nghệ của một quốc gia. Nhưng hơn 20 năm trước, Trung Quốc thậm chí không thể sản xuất được một con chip bởi chìa khóa công nghệ nằm trong tay người khác.
Viện sĩ Đặng Trung Hàn, người đặt nền móng cho ngành công nghiệp chip Trung Quốc. Ảnh: Toutiao.
Vào thời điểm đó, Tiến sĩ Đặng Trung Hàn (Deng Zhonghan) đã rời khỏi biệt thự xa hoa và mức lương cao ngất ở Thung lũng Silicon, vượt qua sự phong tỏa của Mỹ để trở về Trung Quốc. Ông không chỉ trở về mà còn mang theo con chip “Starlight-1” làm rung chuyển sự thống trị của Mỹ trên thị trường chip.
Vượt qua trở ngại về Trung Quốc làm chip
Sự trở về của ông không chỉ thay đổi số phận ngành công nghiệp chip của Trung Quốc mà còn khiến người Mỹ nếm trải cảm giác bị "lũng đoạn". Nhà khoa học 32 tuổi này đã dẫn dắt nhóm của mình công phá những khó khăn chính trong sản xuất chất bán dẫn, giúp Trung Quốc lần đầu tiên làm chủ được năng lực tự chủ sản xuất các loại chip cao cấp và chấm dứt thành công sự cấm vận công nghệ của phương Tây.
Với bước đột phá lớn này, Tiến sĩ Đặng Trung Hàn được giới công nghiệp Trung Quốc ca ngợi là "người đặt nền móng cho ngành công nghiệp bán dẫn Trung Quốc". Sau đó ông được bầu và là viện sĩ trẻ nhất của Viện Hàn lâm Công nghệ Trung Quốc (CAE).
Đặng Trung Hàn có thể ngồi một chỗ kiếm được rất nhiều tiền, nhưng tại lễ kỷ niệm Quốc khánh năm 1999, ông trùm chip của Thung lũng Silicon, thấy các máy tính, máy ảnh, điện thoại di động trên đường phố Trung Quốc đều dùng chip Mỹ nên không cam lòng.
Ông Đặng Trung Hàn từng là Viện sĩ trẻ nhất Viện Hàn lâm Khoa học Công nghệ
Trung Quốc. Ảnh: Toutiao.
Vì vậy, ông đã kiên quyết dẫn nhóm của mình trở về và dùng số tiền thế chấp nhà để sản xuất con chip tự chủ đầu tiên của Trung Quốc. 20 năm sau, 60% camera máy tính trên thế giới đang chạy bằng "chip Trung Quốc" và hệ thống an ninh Thế vận hội mùa đông dựa vào công nghệ của ông để chạy mà không có bất kỳ lỗi nào.
Một tia sáng trong những năm tháng khó khăn
Năm ngoái, chiếc điện thoại mới Mate XT Ultimate của Huawei tung ra đã gây nên những cơn sóng lớn và chip nội địa Trung Quốc đã trở thành tâm điểm bàn tán. Dường như chỉ sau một đêm công nghệ của Trung Quốc đã phát triển vượt bậc.
Vào thời điểm này, người ta luôn nhắc đến một cái tên - Đặng Trung Hàn, người được tôn vinh là "Cha đẻ của chip Trung Quốc". Chính ông là người đã từ bỏ vinh quang ở Mỹ, trở về Trung Quốc và đích thân xóa bỏ những năm tháng “không có chip” khiến người dân Trung Quốc cảm thấy muối mặt.
Giới truyền thông phương Tây thậm chí nói rằng Đặng Trung Hàn "đáng sợ hơn cả vũ khí hạt nhân". Nhưng làm sao một nhà khoa học có thể có vai trò lớn lao như vậy? Chuyện này bắt đầu từ những năm 1990.
Vào thời điểm đó, ngành công nghiệp chip của Trung Quốc vẫn đang loay hoay dưới cái bóng của công nghệ phương Tây, thận trọng bắt chước và đuổi theo. Tuy nhiên, Mỹ thống trị lĩnh vực bán dẫn và đặt luật chơi theo ý muốn. Trung Quốc bị bóp nghẹt và rơi vào một "cuộc khủng hoảng chip" chưa từng có.
Cảm giác đó chính là nỗi đau thực sự của việc bị “nghẹt thở”. Trong hoàn cảnh u ám và khốn khổ này, sự xuất hiện của Đặng Trung Hàn dường như báo hiệu một bước ngoặt.
Từ "thiếu niên có vấn đề" đến huyền thoại Berkeley
Đặng Trung Hàn sinh năm 1968 trong một gia đình bình thường ở Nam Kinh, ngay từ nhỏ đã khác biệt với những đứa trẻ khác. Trong đầu luôn đầy những câu hỏi "tại sao", mỗi khi đặt câu hỏi cho giáo viên, cậu đều hỏi cho đến khi họ bối rối, nên có biệt danh là "cậu bé có vấn đề".
Nỗ lực đi đến tận cùng sự việc, cùng với trí thông minh của mình, đã giúp Đặng Trung Hàn được nhận vào Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Quốc khi 19 tuổi. Nhưng đây không phải là đỉnh cao trong sự nghiệp "sinh viên xuất sắc" của ông.
Sau khi vào đại học, Đặng Trung Hàn càng coi trọng kiến thức hơn. Trong giờ vật lý, cảm thấy ý tưởng của giáo viên khó hiểu nên sau giờ học, anh đã viết 8 trang, đề xuất 5 phương pháp giải quyết. Điều này đã gây sốc cho một vị giáo sư có uy tín, người đã khen ngợi anh là một tài năng tương lai.
Được giáo sư giới thiệu vào nhóm nghiên cứu hàng đầu của trường, như cá gặp nước, ở tuổi 20, anh đã công bố bài báo về cơ học lượng tử và giành giải nhất trong một cuộc thi khoa học và công nghệ dành cho sinh viên đại học.
Sau khi tốt nghiệp đại học, nhận thấy lĩnh vực kỹ thuật điện tử đang phát triển nhanh chóng, Đặng Trung Hàn quyết định đi Mỹ học tiếp tại Đại học Berkeley, California.
Tại đó, ông không chỉ lấy được bằng Tiến sĩ về kỹ thuật điện tử, mà học tiếp ngành kinh tế và tốt nghiệp loại xuất sắc. Đặng Trung Hàn đã trở thành sinh viên đầu tiên trong lịch sử Berkeley lấy được 3 bằng khoa học, công nghệ và kinh doanh, một kỷ lục cho đến nay vẫn chưa bị phá vỡ.
Sau khi ra trường, ông làm việc tại công ty IBM trong một năm và giành được "Giải thưởng phát minh của IBM" cho mấy bằng sáng chế kỹ thuật. Nhưng không hài lòng với tình trạng hiện tại, ông quay lại và tham gia vào làn sóng khởi nghiệp ở Thung lũng Silicon. Ông đồng sáng lập Pixim, công ty chuyên sản xuất chip cảm biến hình ảnh cao cấp.
Pixim phát triển mạnh, sản phẩm nhanh chóng được tung ra thị trường, giá trị thị trường đã có lúc đạt tới 150 triệu USD. Với mức lương cao và nguồn lực dồi dào, Đặng Trung Hàn đã trở thành hình mẫu thành công trong cộng đồng người Hoa tại Thung lũng Silicon.
Nhưng chuyến trở về Trung Quốc mùa thu năm 1999 đã thay đổi hoàn toàn cuộc đời ông. Khi được mời tham dự lễ kỷ niệm 50 năm Quốc khánh, đứng trên lầu thành Thiên An Môn, nhận thấy sự tương phản lớn giữa bối cảnh thịnh vượng và tình trạng khó khăn của ngành sản xuất chip Trung Quốc, ông nảy sinh ý muốn trở về phục vụ đất nước.
Quay lại Mỹ, ông đã đưa ra một quyết định khiến mọi người sửng sốt: từ chức và trở về nước. Phía Mỹ đã cố gắng hết sức, đưa ra những điều kiện tốt hơn để giữ ông lại, nhưng ông đã quyết. Trước khi lên đường, ông bị phía Mỹ kiểm tra nghiêm ngặt không chút thương xót, điều này khiến ông càng quyết tâm hơn.
Một nhóm trụ cột công nghệ như Trương Huy từ Bell Labs, Dương Hiểu Đông từ Intel...đã được ông truyền cảm hứng, từ bỏ mọi thứ ở Mỹ và theo chân ông về nước.
"Starlight-1" mở ra con đường phát triển chip
Nhóm tinh hoa này quay về Trung Quốc với bầu nhiệt huyết và ngay lập tức lao vào ngành công nghiệp bán dẫn, khi đó vẫn còn là một vùng đất cằn cỗi. Họ thành lập Vimicro trong một tầng hầm đơn sơ ở Trung Quan Thôn. Chính phủ giao cho họ nhiệm vụ quan trọng là phát triển chip cốt lõi và hứa sẽ hỗ trợ toàn diện. Vì vậy, "Dự án chip Starlight Trung Quốc" đã được khởi động với Đặng Trung Hàn là tổng tư lệnh.
Khởi nghiệp không hề dễ dàng. Tình trạng thiếu hụt kinh phí diễn ra thường xuyên, thiết bị phòng thí nghiệm phải mượn từ các nơi, thậm chí dây nguồn cũng phải kéo tạm thời. Vào thời điểm khó khăn nhất, chuỗi tài trợ đã đứng bên bờ vực đổ vỡ. Một số người phải thế chấp nhà, bán xe và gần như đánh cược toàn bộ tài sản. Nhưng Đặng Trung Hàn và nhóm của ông vẫn nghiến răng làm việc.
Cuối cùng, vào năm 2001, chip mạch tích hợp quy mô siêu lớn đầu tiên của Trung Quốc, hoàn toàn tự chủ phát triển, mang tên "Starlight-1" đã ra đời, đánh dấu sự kết thúc lịch sử "không chip" của Trung Quốc.
Công nghệ đã được đột phá, nhưng thị trường không chấp nhận. Đặng Trung Hàn mang "Starlight-1" đi khắp nơi để chào hàng. Những gã khổng lồ quốc tế như Sony, HP, Apple và Samsung đều tỏ ra hoài nghi hoặc không tin Trung Quốc có thể làm được con chip tốt. Sự lạnh lùng và khinh thường đã gây áp lực rất lớn cho cả đội. Đặng Trung Hàn thề rằng sẽ có ngày họ đều phải sử dụng chip Trung Quốc.
Năm 2005, Vimicro đã lên sàn NASDAQ, trở thành công ty thiết kế chip đầu tiên của Trung Quốc được niêm yết tại Mỹ. Tiếng cồng đã đánh thức những gã khổng lồ quốc tế kiêu ngạo một thời. Apple, Samsung và Sony đều quay lại, chủ động tìm kiếm sự hợp tác và mua số lượng lớn chip của Vimicro.
Không chỉ là "cha đẻ của chip"
Đến năm 2009, chip nhập hình ảnh của Vimicro đã chiếm hơn 60% thị phần toàn cầu. “Starlight-2” và “Starlight-3” liên tiếp ra đời, liên tục phá vỡ các kỷ lục.
Nhưng tầm nhìn của Đặng Trung Hàn đã vượt khỏi lĩnh vực điện tử tiêu dùng. Năm 2016, ông lãnh đạo nhóm của mình ra mắt chip xử lý mạng nơ-ron trí tuệ nhân tạo đầu tiên của Trung Quốc - "Starlight Smart-1". "Bộ não số" có khả năng học hỏi và suy nghĩ này đã mở ra cánh cửa mới cho các lĩnh vực thông minh như an ninh và chăm sóc y tế.
Quan trọng hơn, chip của Vimicro đã trở thành công cụ đắc lực để bảo vệ an ninh quốc gia. Khi Bộ Công an Trung Quốc triển khai "Dự án Skynet" năm 2013, Vimicro là đơn vị thiết kế cốt lõi.
Đặng Trung Hàn và doanh nghiệp do ông sáng lập đã gieo mầm cho ngành công nghiệp chip của Trung Quốc và truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ tài năng khoa học và công nghệ. Được ông truyền cảm hứng, ngày càng nhiều du học sinh trở về đóng góp cho sự phát triển khoa học và công nghệ của Trung Quốc.
Ngày nay, chip Kirin của Huawei có thể cạnh tranh với những chip tốt nhất thế giới. Trung Quốc đang bắt kịp các nước trong các lĩnh vực quan trọng như phần mềm thiết kế chip, thiết bị sản xuất và máy in thạch bản. Thế hệ chip mới dựa trên cấu trúc RISC-V và sử dụng công nghệ 14nm của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc là một bước tiến vững chắc trên con đường tự chủ hóa.
Với những cống hiến xuất sắc, Đặng Trung Hàn được vinh danh Anh hùng Lao động, được bầu làm đại biểu Quốc hội các khóa 12, 13 và hiện là Ủy viên Hội nghị Chính Hiệp khóa 14.
VietBF@ sưu tập
