Một số người chỉ ngủ 4-6 tiếng mỗi đêm mà vẫn tràn đầy năng lượng, không gặp vấn đề sức khỏe. Bí mật nằm ở gene đặc biệt giúp họ ngủ hiệu quả hơn người b́nh thường.
Có những người sinh ra đă ngủ ít, không cần phải ngủ đủ 8 tiếng/ngày.
Mọi người thường được khuyên rằng cần ngủ 7-9 tiếng/đêm để có sức khỏe tốt. Nếu ngủ ít hơn, bạn có nguy cơ gặp nhiều vấn đề như suy giảm trí nhớ, rối loạn chuyển hóa, trầm cảm, sa sút trí tuệ, bệnh tim và hệ miễn dịch suy yếu. Nhưng các nhà khoa học đă phát hiện ra một nhóm người đặc biệt có thể ngủ ít hơn b́nh thường mà vẫn khỏe mạnh.
Những người này, được gọi là "người ngủ ngắn tự nhiên", chỉ cần ngủ 4-6 tiếng/đêm mà không gặp bất kỳ vấn đề sức khỏe nào. Các nhà nghiên cứu tin rằng nếu có thể hiểu rơ cơ chế hoạt động của nhóm này, chúng ta có thể khám phá được nhiều điều về bản chất của giấc ngủ.
Ngủ ít nhưng sống thọ hơn
Louis Ptacek, nhà thần kinh học tại Đại học California (San Francisco, Mỹ), cho biết thực tế khoa học vẫn chưa hoàn toàn hiểu rơ giấc ngủ là ǵ và mục đích thực sự của nó.
Trước đây, người ta từng nghĩ rằng giấc ngủ chỉ đơn giản là thời gian cơ thể nghỉ ngơi, giống như việc tắt máy tính để chuẩn bị cho ngày hôm sau. Nhà phát minh Thomas Edison từng coi giấc ngủ là lăng phí thời gian và bản thân ông chỉ ngủ khoảng 4 tiếng/đêm. Nhờ sự phát minh ra bóng đèn, con người ngày càng ngủ ít hơn.
Tuy nhiên, nghiên cứu hiện đại đă cho thấy giấc ngủ là một quá tŕnh phức tạp và rất quan trọng. Trong khi ngủ, cơ thể và năo bộ thực hiện nhiều nhiệm vụ quan trọng như phục hồi năng lượng, đào thải độc tố, cắt bớt các kết nối thần kinh không cần thiết và củng cố trí nhớ. Do đó, thiếu ngủ kinh niên có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng.
Các nhà khoa học khuyến cáo rằng mỗi người có nhu cầu ngủ khác nhau, không nhất thiết phải là 8 tiếng/ngày.
Vào những năm 1970, nhà nghiên cứu Alexander Borbély đă đưa ra mô h́nh hai quá tŕnh của giấc ngủ. Theo mô h́nh này, giấc ngủ được điều chỉnh bởi hai yếu tố chính: nhịp sinh học và áp lực ngủ. Nhịp sinh học tuân theo chu kỳ 24 giờ, bị ảnh hưởng bởi ánh sáng và bóng tối. Áp lực ngủ tích tụ khi bạn thức và giảm dần khi bạn ngủ, giống như cảm giác đói và no.
Tuy nhiên, vẫn luôn có sự khác biệt giữa các cá nhân. Có người là "chim sớm", có người là "cú đêm". Có người cần ngủ nhiều, có người chỉ cần ngủ ít. Những người ngủ ngắn tự nhiên rất hiếm, nên họ thường không đến gặp bác sĩ và không được chú ư nhiều trong các nghiên cứu trước đây.
Mọi thứ thay đổi khi Ptacek và đồng nghiệp Ying-Hui Fu gặp một phụ nữ có kiểu ngủ khác thường. Người này luôn dậy rất sớm, và các cháu gái của bà cũng có thói quen tương tự. Họ phát hiện ra rằng đây là một đặc điểm di truyền và t́m thấy đột biến gene liên quan. Sau khi công bố nghiên cứu, hàng ngh́n người có kiểu ngủ tương tự đă liên hệ với nhóm nhà khoa học.
Nhưng trong số đó, có một gia đ́nh không hoàn toàn giống những người khác. Họ cũng dậy sớm, nhưng không đi ngủ sớm. Họ chỉ ngủ khoảng 6 tiếng/đêm mà vẫn thấy sảng khoái. Đây là những người đầu tiên được xác định có "giấc ngủ ngắn di truyền".
Nhóm nghiên cứu t́m ra nguyên nhân là đột biến gene DEC2. Khi đưa đột biến này vào chuột, họ nhận thấy chuột cũng ngủ ít hơn b́nh thường. Gene DEC2 giúp điều chỉnh orexin - hormone có vai tṛ thúc đẩy sự tỉnh táo. Thiếu orexin có thể gây ra chứng ngủ rũ, nhưng những người ngủ ngắn tự nhiên dường như có lượng orexin cao hơn b́nh thường.
Theo thời gian, nhóm nghiên cứu đă phát hiện ra 7 gene khác nhau liên quan đến giấc ngủ ngắn tự nhiên. Một trong số đó là ADRB1, có ảnh hưởng đến vùng năo kiểm soát giấc ngủ. Khi kích thích vùng năo này trên chuột, những con mang đột biến ADRB1 thức dậy nhanh hơn và ở trạng thái tỉnh táo lâu hơn.
Một gene khác, NPSR1, cũng có liên quan đến chu kỳ ngủ-thức. Khi tạo ra chuột mang đột biến NPSR1, các nhà khoa học phát hiện chúng ngủ ít hơn nhưng vẫn có trí nhớ tốt. Hai đột biến khác trong gene GRM1 cũng được t́m thấy ở hai gia đ́nh khác nhau có giấc ngủ ngắn tự nhiên.
Điều thú vị là những người có đặc điểm này dường như không gặp bất kỳ vấn đề sức khỏe nào do thiếu ngủ. Thậm chí, họ có xu hướng tràn đầy năng lượng, lạc quan, có khả năng chịu đựng căng thẳng và đau đớn cao hơn b́nh thường. Một số nghiên cứu c̣n cho thấy họ có thể sống lâu hơn.
Mô h́nh giấc ngủ mới
Trước những phát hiện này, một số nhà khoa học đề xuất cần cập nhật mô h́nh giấc ngủ. Ngoài nhịp sinh học và áp lực ngủ, họ cho rằng c̣n một yếu tố thứ ba: động lực hành vi. Yếu tố này thúc đẩy con người làm việc, t́m kiếm thức ăn, duy tŕ các mối quan hệ xă hội…
Những người ngủ ngắn có thể có động lực mạnh mẽ hơn, giúp họ vượt qua nhu cầu ngủ b́nh thường.
Một giả thuyết khác là bộ năo của những người này có thể ngủ hiệu quả hơn. Họ có thể có nhiều sóng ngủ chậm (slow-wave sleep), giúp phục hồi cơ thể tốt hơn. Hoặc hệ thống tuần hoàn dịch năo tủy của họ hoạt động nhanh hơn, giúp đào thải độc tố trong năo hiệu quả hơn.
Một số nhà khoa học đề xuất cần cập nhật mô h́nh giấc ngủ với yếu tố mới là động lực hành vi.
Nhóm nghiên cứu đă tiến hành thử nghiệm trên chuột mang gene ngủ ngắn và chuột có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Kết quả cho thấy chuột ngủ ngắn tự nhiên có ít mảng amyloid và đám rối tau - hai dấu hiệu đặc trưng của bệnh Alzheimer. Điều này cho thấy những gene giúp ngủ hiệu quả có thể bảo vệ năo khỏi bệnh thoái hóa thần kinh.
Fu tin rằng nếu thực hiện nghiên cứu tương tự trên các bệnh như tim mạch hay tiểu đường, họ cũng có thể thu được kết quả tương tự.
Hiện tại, nhóm nghiên cứu đang tiếp tục thu thập dữ liệu về giấc ngủ của những người ngủ ngắn tự nhiên, phân tích sóng năo khi họ ngủ để hiểu rơ hơn cơ chế này.
Dù giấc ngủ có yếu tố di truyền, nó cũng bị ảnh hưởng bởi môi trường sống. Nếu chúng ta hiểu rơ cách cải thiện chất lượng giấc ngủ, có thể phát triển các phương pháp giúp mọi người ngủ tốt hơn, sống lâu hơn. Một số nghiên cứu đang thử nghiệm cách kích thích giấc ngủ sâu bằng âm thanh hồng - một loại âm thanh nhẹ nhàng như tiếng mưa hoặc sóng biển.
Tuy nhiên, các nhà khoa học khuyến cáo rằng mỗi người có nhu cầu ngủ khác nhau. Điều quan trọng là ngủ đủ giấc theo nhu cầu của cơ thể. V́ vậy, quan điểm cho rằng mọi người đều phải ngủ 8 tiếng/đêm là không chính xác.
VietBF@sưu tập