“Át chủ bài” trị giá 218 tỷ USD mà châu Âu nắm giữ có được tung ra để giúp Ukraine?

[Romano]

Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng giữa Washington và Kiev, ngày càng có nhiều lời kêu gọi châu Âu thực hiện một bước đi chưa từng có có thể mở khóa hàng tỷ USD tiền tài trợ cho Ukraine.
Một số nhà lãnh đạo và chính trị gia thế giới, bao gồm cựu Thủ tướng Anh Rishi Sunak, đang thúc giục các nước châu Âu tịch thu khoảng 218 tỷ USD tài sản bị đóng băng của ngân hàng trung ương Nga - hiện phần lớn được nắm giữ tại Brussels, Bỉ - và trao chúng cho Ukraine.

"Thật công bằng khi Nga phải trả giá cho thiệt hại mà cuộc chiến của họ gây ra", ông Sunak viết trong một bài bình luận cho tờ The Economist vào cuối tuần trước.

Nhưng một động thái như vậy sẽ đi kèm với rủi ro lớn.

Vấn đề tài trợ là một chủ đề nóng trong hôm 2/3 khi các nhà lãnh đạo EU và Anh gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky để đàm phán khẩn cấp tại London, nhằm thảo luận về việc hỗ trợ cho Kiev - chỉ vài ngày sau khi ông Zelensky có cuộc cãi vã nảy lửa với Tổng thống Mỹ Donald Trump và Phó Tổng thống J.D. Vance tại Phòng Bầu dục.

Ông Trump và ông Vance đã chỉ trích nhà lãnh đạo Ukraine trong hôm 28/2 trước các phóng viên và máy quay. Ông Zelensky cuối cùng phải rời Nhà Trắng mà không hoàn tất thỏa thuận khoáng sản sẽ cho phép Mỹ tiếp cận nguồn tài nguyên khoáng sản của Kiev để đổi lấy viện trợ và sự đảm bảo an ninh – như ông Zelensky kỳ vọng.

Trong sáng 4/3, chính quyền Trump đưa ra tuyên đình chỉ “toàn bộ viện trợ” cho Ukraine, làm dấy lên câu hỏi về cách mà châu Âu có thể thực hiện để tăng cường nỗ lực quốc phòng của Ukraine.Việc châu Âu bù đắp lỗ hổng mà Mỹ để lại sẽ khiến họ tiêu tốn rất nhiều tiền và có thể đi kèm với những hậu quả chính trị – điều này khiến khả năng giải phóng 218 tỷ USD tiền của Nga, không phải của người nộp thuế ở châu Âu, càng trở nên hấp dẫn hơn.

"Mọi quốc gia đều có những cuộc chiến chính trị nội bộ của riêng họ và ngân sách của riêng họ, tất cả đều cố gắng tìm kiếm thêm tiền mặt – và chúng ta đang ngồi trên một khoản tiền tài trợ có thể làm thay đổi cuộc chơi", Heather Buchanan, Chủ tịch của Athena Foundation, một tổ chức phi lợi nhuận tư vấn chính sách kinh tế ủng hộ động thái này, nói với Business Insider.

“Át chủ bài” của châu Âu
EU nắm giữ phần lớn trong khoảng 300 tỷ USD tiền quỹ của Nga bị Mỹ và các đồng minh quốc tế đóng băng sau khi Moscow tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt vào tháng 2/2022. Các khoản tiền này dự kiến được dành riêng để tái thiết Ukraine trong thời bình.

Một số khoản tiền lãi kiếm được từ các khoản tiền đó đã được chuyển cho Ukraine dưới dạng các khoản vay. Bộ trưởng Tài chính Anh Rachel Reeves và Bộ trưởng Tài chính Ukraine Sergii Marchenko đã ký một thỏa thuận trong hôm 2/3 để chuyển thêm 2,26 tỷ bảng Anh (khoảng 2,8 tỷ USD) cho Ukraine từ số tiền lãi tích lũy, cũng dưới dạng một khoản vay.Nhưng hiện nay có sự ủng hộ ngày càng tăng đối với một lựa chọn đã được cân nhắc từ lâu: Tịch thu các khoản tiền bị đóng băng đó, điều này sẽ cho phép khoản tiền được chuyển trực tiếp đến Ukraine để sử dụng cho mục đích quốc phòng.

Vào tháng 12/2024, Kaja Kallas, nhà ngoại giao hàng đầu của EU, đã kêu gọi thực hiện biện pháp này – và tuần qua nó đã nhận được sự ủng hộ của các nhà lãnh đạo ở Anh, Estonia, Ba Lan và Phần Lan.

Trong hôm 2/3, một liên minh các nhóm vận động và các nghị sĩ Anh do Quỹ Athena tập hợp đã kêu gọi Anh khởi động việc tịch thu 25 tỷ bảng Anh (khoảng 31,4 tỷ USD) tài sản nhà nước của Nga hiện đang bị đóng băng trong hệ thống tài chính Anh.

Adrian Karatnycky, một thành viên cấp cao không thường trú tại Trung tâm Á-Âu của Hội đồng Đại Tây Dương, đã viết trên tạp chí Foreign Policy (Chính sách Ngoại giao) vào tháng 1 rằng toàn bộ 300 tỷ USD tài sản bị đóng băng của Nga hoàn toàn có thể thay thế khoản viện trợ của Mỹ cho Ukraine trong 6 hoặc 7 năm tới nếu ông Trump cắt giảm viện trợ cho Kiev.

Không phải một ván cược dễ dàng
"Điểm cản trở chính là không ai muốn hành động một mình", bà Buchanan nói.

Tuy nhiên, bà thêm rằng những động thái gần đây của Nhà Trắng đã tạo ra điều kiện hoàn hảo để châu Âu tịch thu khoản tài sản đóng băng này.

Trong khi nhiều chính trị gia đang thúc đẩy động thái này, một số nhà phân tích cảnh báo rằng đây nên là giải pháp cuối cùng do tác động tiềm tàng đến nền kinh tế toàn cầu.

Ví dụ, việc tịch thu vĩnh viễn tài sản của Nga – đang bị đóng băng tại các quốc gia không có chiến tranh với Nga – cũng có thể làm tăng rủi ro bởi một số quốc gia khác sẽ nhận thấy điều này và rút kinh nghiệm, Creon Butler, giám đốc chương trình kinh tế và tài chính toàn cầu của Chatham House, đã viết vào năm ngoái.

Các quốc gia khác – như Trung Quốc, Ấn Độ và Arab Saudi – có thể "lo sợ rằng tại một thời điểm nào đó, họ có thể phải chịu các biện pháp tương tự", ông viết.

Ngược lại, ông Sunak, khi viết cho tờ The Economist, đã lập luận rằng những lo ngại đó là "quá đáng" và rủi ro này "có thể được kiểm soát".

Cũng có một cuộc tranh luận giữa các nhà phân tích về việc liệu các tài sản có nên được giữ lại như một con bài mặc cả tiềm năng cho bất kỳ cuộc đàm phán hòa bình nào với Nga trong tương lai hay không.

Ngoài ra còn phải xét đến những rủi ro về mặt pháp lý, vì tài sản của một quốc gia được gửi ở một quốc gia khác thường được bảo vệ trước khả năng bị nước chủ nhà tịch thu.

Tuy nhiên, luật sư nổi tiếng Paul Reichler lập luận: “Nếu Quốc hội có thẩm quyền cho phép cơ quan hành pháp đóng băng tài sản của một quốc gia nước ngoài, thì họ cũng phải có thẩm quyền cho phép cơ quan hành pháp chuyển giao chúng”.

Bà Buchanan nói rằng một động thái như vậy đòi hỏi phải có cơ sở pháp luật, nhưng thêm rằng nếu "đó là mục đích của các nhà lập pháp thì một tiêu chuẩn pháp lý thỏa đáng có thể được đưa ra khá nhanh chóng".

Một lo ngại nữa là viễn cảnh Điện Kremlin đưa ra hành động trả đũa. Duma Quốc gia Nga hiện nay đang thảo luận về một dự luật cho phép họ tịch thu tài sản nước ngoài để đáp trả các động thái tương tự từ "các quốc gia không thân thiện", Reuters đưa tin.

Đòn tâm lý
Bà Buchanan cho rằng việc chuyển 300 tỷ USD bị đóng băng cho Ukraine sẽ gửi một tín hiệu "cực kỳ rõ ràng" đến Nga rằng số tiền này sẽ không quay trở lại – có khả năng giáng một đòn tâm lý mạnh vào một quốc gia có nền kinh tế và thị trường lao động vốn đang căng thẳng vì chiến tranh.

Câu hỏi đặt ra là liệu các nhà lãnh đạo phương Tây có thực hiện bước đi liều lĩnh này hay không. "Vào thời điểm này, đó chỉ là ý chí chính trị", bà nói thêm.