Pḥng thí nghiệm P4 và "Batwowan" đă làm sôi sục mạng xă hội Trung Quốc, khiến làm cho cư dân mạng c̣n quan tâm đến một pḥng thí nghiệm khác, trực thuộc Trung tâm kiểm soát và pḥng ngừa bệnh truyền nhiễm, nằm cách chợ thịt rừng Hoa Nam có 280 mét, ngôi chợ ở trung tâm Vũ Hán, ổ dịch SARS-CoV-2 đầu tiên. Liệu con virus corona chủng mới có bị bất cẩn để thoát ra khỏi một trong những pḥng thí nghiệm ở Vũ Hán, nơi xuất phát đại dịch ?
Ảnh chụp bà Thạch Chính Lệ (Shi Zhengli) tại pḥng thí nghiệm P4 Vũ Hán ngày 23/02/2017. Tuy do Pháp giúp xây dựng, nhưng Paris không hề được biết những ǵ diễn ra tại đây. AFP - JOHANNES EISELE
Khi nạn dịch khởi đầu tại thành phố, bà Thạch Chính Lệ (Shi Zhengli), chuyên gia về virus corona của Viện Vi trùng học Vũ Hán không thể ngủ được trong nhiều ngày, với câu hỏi dai dẳng « Liệu có phải con virus thoát ra từ pḥng thí nghiệm Trung Quốc ? ».
"Batwowan" của P4 Vũ Hán
Người phụ nữ 55 tuổi được báo chí Hoa lục đặt biệt danh là « Batwoman », do bà chuyên nghiên cứu loài dơi ở Quảng Đông, Quảng Tây và Vân Nam, các khu vực thực sự là « nhà máy sản xuất virus ». Năm 2005, chính từ một con dơi mà bà đă nhận diện được hai loại virus gần giống với SARS-CoV, virus đă gây ra dịch SARS năm 2003. Thế nên ngay từ khi những bệnh nhân đầu tiên nhập viện ở Vũ Hán, Thạch Chính Lệ đă thổ lộ với Jane Qiu, nhà báo của nguyệt san Scientific American về nỗi lo con virus thoát ra từ Trung tâm bệnh nhiễm của Viện Vi trùng học Vũ Hán.
Thạch Chính Lệ làm việc trong hai môi trường : những hang động tối tăm ẩm ướt ở tỉnh xa mà bà phải lặn lội vào trong trang phục bảo hộ để bắt dơi, và pḥng thí nghiệm. Bà là phó giám đốc pḥng thí nghiệm P4 mới, chuyên nghiên cứu virus loại 4 có tỉ lệ lây nhiễm và làm chết người cao nhất, như Ebola đă giết hại 90% người bị nhiễm.
« P4 », tức National Biosafety Laboratory của Vũ Hán, được xây dựng trong khuôn khổ một thỏa thuận hợp tác Pháp-Trung, theo mô h́nh P4 Jean-Mérieux ở Lyon. Pḥng thí nghiệm mang tính chiến lược cao này mất 15 năm mới hoàn thành, bắt đầu hoạt động từ đầu năm 2019 sau hai năm thử nghiệm, nằm ở ngoại ô cách Vũ Hán 30 km về phía tây nam. Tuy nằm ở một khu vực cô lập, nhưng cách đây hai năm, mọc lên một khu đại học xá dành cho các nhà nghiên cứu và sinh viên ở sát cạnh.
Ngày 14/04/2020, Washington Post đăng bài viết khẳng định các nhà ngoại giao Mỹ ngay từ tháng 3/2018 đă cảnh báo việc thiếu thốn « các kỹ thuật viên và điều tra viên được đào tạo đúng đắn để vận hành pḥng thí nghiệm phải giữ an ninh cao độ này ». Nhưng trước đó, mối nghi ngờ về một sự cố khiến con virus thoát ra đă lan truyền ngay tại Hoa lục.
Mạng xă hội Trung Quốc sôi sục với các giả thiết
Từ cuối tháng Giêng, pḥng thí nghiệm P4 và « Batwowan » đă làm sôi sục mạng xă hội Trung Quốc. Cư dân mạng c̣n quan tâm đến một pḥng thí nghiệm khác, trực thuộc Trung tâm kiểm soát và pḥng ngừa bệnh truyền nhiễm, nằm cách chợ thịt rừng Hoa Nam có 280 mét, ngôi chợ ở trung tâm Vũ Hán, ổ dịch SARS-CoV-2 đầu tiên.
Có thể dễ dàng t́m lại trên YouTube phóng sự của một kênh truyền h́nh Thượng Hải ngày 11/12/2019 về Điền Tuấn Hoa (Tian Junhua), một kỹ thuật viên của pḥng thí nghiệm này, đang leo vào những hang động tối tăm khủng khiếp của Hồ Bắc, trong bộ đồ bảo hộ trắng với lưới bắt dơi. Phóng sự ca ngợi : « Gần 2.000 loại virus đă được các nhà nghiên cứu Trung Quốc phát hiện trong 12 năm qua, trong khi thế giới chỉ t́m thấy 284 loại trong 200 năm. Trung Quốc giờ đây dẫn đầu thế giới về nghiên cứu virus ».
Vài tuần sau, trong bối cảnh dịch bệnh lan rộng ở Vũ Hán, đoạn phim ngắn này lại mang một âm hưởng khác trên mạng xă hội Hoa lục. Bỗng dưng người ta nhận ra bộ đồ bảo hộ và đôi găng cao su của nhà nghiên cứu khá mong manh. Bản thân Điền Tuấn Hoa cũng nh́n nhận : « Chỉ cần da trần chạm phải phân dơi là bị nhiễm virus ». Ông cũng đă từng tự nguyện cách ly sau khi bị vài giọt nước tiểu dơi rơi trúng. Liệu một sự cố tương tự đă xảy ra ở pḥng thí nghiệm ?
Lo sợ, đồn đăi…Hàng ngàn kịch bản được đưa ra trên mạng. Dù chính quyền bác bỏ, người ta vẫn đặt dấu hỏi về số phận của một cựu sinh viên Viện Vi trùng học là Hoàng Diễm Linh (Huang Yanling), mà một phần lư lịch đă bị xóa trên trang web của viện. Ngay cả tờ báo dân tộc chủ nghĩa nhất là Hoàn Cầu Thời Báo trong bài điều tra dài ngày 18/2 cũng cho rằng việc chất vấn khả năng Viện Vi trùng học Vũ Hán chế ra virus là chính đáng, và tự hỏi liệu thí nghiệm này có diễn ra với loài linh trường hay không.
Mười ngày sau, khi nhà b́nh luận nổi tiếng Thôi Vĩnh Nguyên (Cui Yongyuan) đưa ra thăm ḍ về xuất xứ của virus, 51% trong số 10.000 người trả lời tin rằng đó là « một con virus nhân tạo thoát ra do sơ sót », 24% cho rằng virus bị gieo rắc với dụng ư xấu. Chỉ có 12% nghĩ là có nguồn gốc tự nhiên.
Tủ đông lạnh virus ẩn chứa nhiều bí mật
« Nữ người dơi » bèn mở lại mọi hồ sơ. Liệu bà và ê-kíp có sai sót nào đó ? Khoảng sáu người của viện những năm trước đó đă được huấn luyện tại pḥng thí nghiệm Jean-Mérieux ở Lyon về quy tŕnh an toàn của P4. Không chỉ cung cấp công nghệ cao cấp cho Vũ Hán, Pháp c̣n huấn luyện cho người Trung Quốc cách thức sử dụng và tuân thủ các biện pháp an ninh vô cùng nghiêm ngặt.
Branka Horvat, nhà vi trùng học người Croatia, từng được huấn luyện chung với Thạch Chính Lệ cho biết : « Ba tuần để tập hoạt động với nón bảo hộ, lặp lại cả ngàn lần các thủ thuật, rồi nhiều tuần lễ thử nghiệm trước khi được quyền đụng đến tủ đông lạnh chứa virus ». Ngay cả những đôi găng cũng cần phải làm quen v́ dày hơn so với pḥng thí nghiệm P2, P3, vô số lớp khóa bảo vệ, tắm tẩy độc khi ra khỏi…
Ngày 31/1 thiếu tướng Trần Vi (Chen Wei), thuộc đơn vị chuyên về nguy cơ chiến tranh vi trùng của quân đội đến P4, với lư do chính thức là t́m cách chế vaccine chống Covid-19. Các nhà lănh đạo Bắc Kinh cũng tin rằng virus đă thoát khỏi pḥng thí nghiệm Vũ Hán ?
Đó là v́ những sự cố này đă từng xảy ra, và không chỉ ở Trung Quốc. Năm 2014, Viện Pasteur đă làm lạc mất 2.349 mẫu SARS được trữ trong các pḥng thí nghiệm P3, tuy nhiên các mẫu này chỉ là một phần không hoàn chỉnh của virus nên không gây hại. Năm 2015, ba mẫu virus MERS được đưa đến Viện Pasteur trên một chuyến bay Seoul-Paris, bị để quên trên bàn của một nhà nghiên cứu suốt một tuần. Tại Hoa Kỳ, một cuộc điều tra năm 2014 cho thấy có những mẫu virus bệnh than chưa kích hoạt bị gởi nhầm đến nhiều nơi…
Bốn ngày sau bài viết của Washington Post hôm 14/4, Viên Chí Minh (Yuan Zhiming), giám đốc P4 và là cấp trên của Thạch Chính Lệ khẳng định : « Không thể có chuyện con virus xuất xứ từ đây, chúng tôi có các quy định nghiêm ngặt. Không có sinh viên hoặc nhà nghiên cứu nào bị nhiễm virus ». Ông ta biết rơ những tai tiếng về các pḥng thí nghiệm trong nước, và về số lượng sinh viên tham gia. Branka Horvat cho biết « đôi khi một nhà nghiên cứu phải quản lư 20 sinh viên trong khi tại Pháp không đến 3 người ».
Tuy vậy các nghiên cứu về virus corona lại rất nhiều tại pḥng thí nghiệm này. Thạch Chính Lệ và ê-kíp nhiều lần tái cấu trúc lại con virus để làm nó dễ lây hơn, sau đó nhận diện những điểm yếu để t́m cách xử lư. Hôm 20/1 khi công bố bảng mă của virus corona chủng mới, bà chứng tỏ nó giống đến 96% một con virus từ loài dơi là RaTG13 mà chưa ai biết đến, được phát hiện cùng ngày ! Thế nên tủ đông lạnh của Viện c̣n ẩn chứa nhiều bí mật.
Coi thường an toàn sinh học nơi pḥng thí nghiệm
Tháng Hai, trên Hoàn Cầu Thời Báo, ông Dương Chiêm Thu (Yang Zhanqiu), phó giám đốc khoa sinh học trường đại học Vũ Hán đă mở ra một hướng mới. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc có tiếng là ít quan tâm đến việc xử lư rác thải và xác động vật, tuy lẽ ra phải theo các quy tŕnh xử lư nghiêm ngặt về bao b́, vận chuyển và thiêu hủy. Ông Dương nh́n nhận « nhiều nhà nghiên cứu đă đổ vật liệu vào ống cống sau khi thí nghiệm mà chưa loại đi độc chất ». Các chất thải này « có thể chứa virus, vi khuẩn có thể gây chết người, giết chết động vật và thực vật ».
Phải chăng quy định tăng cường an toàn sinh học các pḥng thí nghiệm mà chính quyền Trung Quốc mới đưa ra chứng tỏ sự cố đă được phát hiện tại Vũ Hán ?
Giáo sư Pháp Alexis Génin cho biết : « Tại Trung Quốc, việc nghiên cứu trước hết là công cụ phục vụ cho sức mạnh quốc gia, rất thiếu tính minh bạch và ít khi tôn trọng đạo đức khoa học. Thế nên những biến tướng rất dễ xảy ra ». Trong bối cảnh « thi đua nghiên cứu » với rất nhiều người trẻ tham gia, rủi ro sơ sót và nhiễm độc càng tăng.
Các nghi vấn về pḥng thí nghiệm P4 Vũ Hán đă bộc lộ những khó khăn trong việc hợp tác với Trung Quốc. Cho dù một đoàn các nhà ngoại giao Pháp có đến thăm vào tháng 3/2019, ảnh được đăng trên trang web của Viện, nhưng trên thực tế Pháp đă nhanh chóng bị đặt ra ngoài cuộc chơi.
Hồi năm 2004, tổng thống Pháp Jacques Chirac thỏa thuận với Hồ Cẩm Đào sẽ giúp xây dựng P4, trong bối cảnh dịch SARS. Vào thời đó, đă có nhiều nhà ngoại giao và nhà vi trùng học Pháp e ngại Trung Quốc sẽ lợi dụng cho chương tŕnh vũ khí sinh học. Nhưng trong bối cảnh Pháp phản đối can thiệp vào Irak năm 2003, Paris muốn xích lại gần với Matxcơva và Bắc Kinh để tránh bị cô lập. Đồng thời cho rằng việc hợp tác khoa học sẽ giúp tránh được sử dụng pḥng thí nghiệm vào mục đích khác.
Bắc Kinh biến hợp tác song phương thành đơn phương
Pháp đă quá lạc quan về khả năng hợp tác b́nh đẳng với Trung Quốc ? Ngày 23/02/2017 thủ tướng Pháp Bernard Cazeneuve cùng với thị trưởng và bí thư thành ủy Vũ Hán chủ tŕ lễ chứng nhận P4. Paris hứa cung cấp mỗi năm 1 triệu euro cho P4 Vũ Hán, c̣n Bắc Kinh hứa hẹn sẽ trao đổi thông tin.
Măi đến cuối năm 2017, ngoại trưởng Jean-Yves Le Drian giao cho đại sứ Pháp ở Bắc Kinh nhiệm vụ thảo báo cáo tổng kết về hợp tác khoa học, mới ngă ngửa ra là chẳng có ǵ ! Tranh căi đă nổ ra dữ dội trong cuộc họp với với INSERM (Viện nghiên cứu Y học) và bộ Nghiên Cứu ở Paris.
Bà Thạch Chính Lệ và các đồng nghiệp đă được đón tiếp tận t́nh tại P4 Lyon, nhưng chiều ngược lại hoàn toàn không có. Nhà kỹ nghệ Alain Mérieux từng trực tiếp tham gia việc xây dựng P4 Vũ Hán, ngay sau khi bàn giao cho chính quyền Trung Quốc, không c̣n được đến pḥng thí nghiệm. Sau khi được Pháp chứng nhận đạt chuẩn, dự kiến pḥng thí nghiệm P4 Vũ Hán hoạt động không virus trong 18 tháng, trong thời gian đó một nhà vi trùng học Pháp đến kiểm tra xem có tuân thủ quy tŕnh hay không. Bác sĩ René Courcol, người được giao nhiệm vụ này từ chối trả lời câu hỏi của Le Monde về việc có thực sự được vào nơi cần kiểm tra hay không.
Thực tế th́ phía Pháp hoàn toàn không biết được những ǵ diễn ra sau các bức tường của pḥng thí nghiệm mà ḿnh đă giúp xây dựng. Không có nhà nghiên cứu Pháp nào được vào P4 Vũ Hán. Quan hệ song phương mà ông Chirac h́nh dung năm 2004 đă trở thành đơn phương. Một nhà tư vấn nhận xét, luôn có một khoảng cách vô cùng lớn giữa mong đợi và hiện thực khi giao dịch với Trung Quốc.
Một sự cố đă diễn ra không chỉ tại P4 Vũ Hán, mà có thể ở pḥng thí nghiệm Viện Vi trùng học Vũ Hán, hay Trung tâm kiểm soát và pḥng ngừa bệnh lây nhiễm trong phóng sự truyền h́nh đă nêu hay chăng ? Tóm lại, bí mật vẫn bao trùm.
Năm 2016, đại sứ Pháp ở Bắc Kinh đă đến Vũ Hán trao tặng cho Viên Chí Minh và Thạch Chính Lệ Bắc Đẩu bội tinh v́ hợp tác về bệnh nhiễm. Khi con virus tấn công, những nghiên cứu của « Batwowan » và các nhà khoa học Trung Quốc không hề giúp Paris hiểu thêm cũng như chuẩn bị đối phó với đại dịch, trong khi Pháp là đối tác ưu tiên.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
