Những người Mỹ mắc kẹt trong 'chiếc còng vàng'

[june04]

Khó khăn kinh tế đang khiến nhiều người Mỹ không thể chuyển nhà hay mạo hiểm tìm việc mới dù chán ngán với công việc cũ vốn được ví như "chiếc còng vàng".

Khi tốt nghiệp ngành mỹ thuật tại Đại học bang California vào tháng 12/2023, Grace Ahn, 25 tuổi, hy vọng tìm được một công việc trong lĩnh vực tiếp thị.

Cô từng nộp khoảng 20 đơn xin việc mỗi ngày. Trong thời gian chờ đợi, Ahn làm tại một phòng gym, phụ trách đổ rác, sắp xếp lại tạ và hỗ trợ bán thẻ tập. Dù đã gọi điện đến các công ty và nhắn tin cho những đại diện nhân sự trên LinkedIn, cô vẫn không gặp may.

Cuối cùng, cô chấp nhận làm nhân viên công tác xã hội cho một nhà thầu chính phủ ở Quận Cam, California, với mức lương 22 USD mỗi giờ, dù cảm thấy công việc này không tương xứng với trình độ của bản thân.

Josue Leon, đến từ Fort Worth, Texas, vừa tốt nghiệp bằng kỹ sư ở Đại học Pennsylvania và nộp đơn xin việc hơn 200 lần kể từ tháng 4. Nhiều trường hợp, anh thậm chí không được phản hồi. Leon hiện sống nhờ nhà của gia đình bạn gái và nợ thẻ tín dụng.

"Đó thực sự là một cơn ác mộng", anh nói.

Tuy nhiên, khi Leon nhận được một lời mời làm việc, anh từ chối. Công việc yêu cầu anh phải chuyển đến Massachusetts nhưng công ty không hỗ trợ chi phí di chuyển và mức lương 5 chữ số không đủ để anh trang trải chi phí sinh hoạt.

"Sẽ rất khó khăn nếu bạn chuyển đến Massachusetts mà gần như không có tiền trong túi", Leon cho hay. Cuối cùng, anh chấp nhận một công việc ở Fort Worth, giúp anh không phải xa nhà, dù không được như kỳ vọng.

Giới quan sát cho rằng những người như Ahn hay Leon đang mắc kẹt trong những "chiếc còng vàng". Họ là những người có công việc hay chỗ ở được coi là ổn định và đang bám víu vào chúng thay vì mạo hiểm thực hiện những bước nhảy vọt lớn trong công việc, nhà ở.

Suốt nhiều thế hệ, người Mỹ thường không ngần ngại theo đuổi cơ hội mới về việc làm, nhà ở, dù có phải chuyển từ thành phố này sang thành phố khác, từ bang này sang bang khác. Các công ty Mỹ thường tuyển dụng và sa thải nhân viên với tần suất nhanh hơn so với những nơi khác trên thế giới.

Trong thập niên 1950, 1960, khoảng 20% người Mỹ thường xuyên chuyển nhà mỗi năm. Tuy nhiên, tỷ lệ người chuyển nhà đã giảm dần kể từ đó, một phần do dân số Mỹ già đi và người lớn tuổi có xu hướng ít di chuyển hơn. Ngày càng nhiều hộ gia đình Mỹ có hai người cùng đi làm, khiến việc chuyển chỗ ở trở nên khó khăn hơn.

Vào năm 2019, một năm trước đại dịch Covid, có 9,8% người Mỹ chuyển nhà. Trong đại dịch, tỷ lệ người chuyển đi xa nơi làm việc hay tới các vùng ngoại ô xa xôi hơn gia tăng đáng kể. Nhưng làn sóng này chỉ diễn ra thời gian ngắn. Năm 2023, chỉ 7,8% người Mỹ chuyển nhà, tỷ lệ thấp nhất kể từ khi Cục Điều tra Dân số Mỹ bắt đầu ghi nhận con số vào năm 1948.

Tỷ lệ người Mỹ chuyển đến nhà mới hay thành phố mới đang ở mức thấp kỷ lục. Các công ty có ít vị trí tuyển dụng hơn cho những người mới bắt đầu tìm việc. Tình trạng này đang khiến nhiều người mắc kẹt trong những ngôi nhà quá chật chội hoặc phải sống dưới tầng hầm nhà của cha mẹ để tìm việc.

Những người đã có việc làm lại giữ chặt lấy chúng, không muốn đổi công việc mới dù không yêu thích những gì đang làm. Các nhà kinh tế lo ngại hiện tượng "bất động" này đang đe dọa tính năng động vốn là đặc trưng của nước Mỹ và gây ra hậu quả kinh tế cho mọi người.


Một cặp vợ chồng trẻ ở Mỹ tìm mua nhà. Ảnh: Money.com

Thị trường nhà đất đóng băng khiến các vợ chồng có thêm con không thể chuyển đến nhà lớn hơn, những người đã về hưu không thể chuyển đến nhà nhỏ hơn và những người mua nhà lần đầu gần như bị loại khỏi cuộc chơi.

Brandon và Katherine Righi mua ngôi nhà rộng 102 m2 ở vùng ngoại ô Summit, New Jersey, vào năm 2017, với khoản vay thế chấp có lãi suất 3,6%. Lúc bấy giờ, hai người chỉ có một con trai nhỏ.


"Kế hoạch là chúng tôi sẽ ở đây 5-7 năm, sau đó chuyển sang nhà lớn hơn khi gia đình có thêm thành viên", Brandon, người đang làm trong ngành tư vấn, cho biết.

Hiện tại, cặp vợ chồng đã có ba cậu con trai dưới 10 tuổi nhưng vẫn chưa thể chuyển đi, dù ngôi nhà cũ đã trở nên quá chật chội, khiến họ phải để lò nướng bánh ở phòng ăn còn các món đồ khô trong bếp như mì ống hay đậu phải cất dưới tầng hầm.

Không có nhiều căn nhà lớn hơn trong thị trấn được rao bán và chúng đều rất đắt đỏ. Với lãi suất vay thế chấp khoảng 6% như hiện nay ở New Jersey, một căn nhà lớn hơn sẽ khiến khoản trả góp hàng tháng của gia đình tăng ít nhất gấp đôi. Họ buộc phải từ bỏ kế hoạch.

Khi hai vợ chồng Bob và Ann Ruffatto chuyển đến ngôi nhà ở vùng ngoại ô Chicago 35 năm trước, họ có hai người con đang đi học. Giờ đây, các con đã lớn và chuyển ra ở riêng nhưng ông bà Ruffatto vẫn sống trong ngôi nhà rộng 223 m2 tại một khu vực có trường học tốt, dù họ không cần điều này nữa.

"Tôi đang ở trong một ngôi nhà mà đáng lẽ ra phải dành cho một gia đình có con nhỏ", Bob nói. "Tôi đang chiếm chỗ của họ".

Bob đã trả hết khoản vay thế chấp và dự định mua ngôi nhà tiếp theo bằng tiền mặt, vì vậy lãi suất cao không phải mối bận tâm của ông. Tuy nhiên, chúng vẫn cản trở ông. Vợ chồng ông không thể tìm được một ngôi nhà nhỏ hơn ở gần chỗ cũ, một phần vì nhiều người có ý định bán nhà đang "án binh bất động".

Những năm 2010, một gia đình có thu nhập vừa phải mua một căn nhà trung bình thường bỏ ra tối đa 30% thu nhập của họ cho chi phí nhà ở, theo công ty môi giới Redfin. Hiện tại, tỷ lệ này là 39%. Năm ngoái, doanh số bán nhà đã giảm xuống mức thấp nhất trong gần 30 năm. Công ty nghiên cứu thị trường và tư vấn John Burns ước tính tỷ lệ hộ gia đình Mỹ chuyển đến một khu vực đô thị khác đã giảm 29% kể từ năm 2021.

Khi mọi người không thể chuyển nhà để nhận một lời mời làm việc, hoặc đến một thành phố có cơ hội việc làm tốt hơn, thu nhập của họ thường bị giảm. Khi các công ty không thể tuyển dụng những người hiện sống ở bang khác, năng suất và lợi nhuận doanh nghiệp cũng có thể bị ảnh hưởng.

Những sinh viên mới tốt nghiệp không tìm được việc làm tốt ngay sau khi ra trường thường khó có khả năng bù đắp được khoản thu nhập bị giảm sút suốt quãng thời gian thất nghiệp. Điều này làm gia tăng khoảng cách giữa người thành công và thất bại trong nền kinh tế.

"Việc sụt giảm khả năng chuyển dịch là một vấn đề lớn xét trên nhiều khía cạnh", Chang-Tai Hsieh, giáo sư kinh tế tại Đại học Chicago, cho biết. Nghiên cứu trước đây của ông chỉ ra rằng nhà ở đắt đỏ đã ngăn cản nhiều người lao động Mỹ chuyển đến chỗ mới để nhận những công việc tốt hơn, gây ảnh hưởng xấu đến GDP. Ông tin mối liên kết này có thể vẫn còn đúng ở hiện tại.

Nền kinh tế Mỹ năm nay thể hiện tốt hơn nhiều so với dự đoán. Người tiêu dùng vẫn tiếp tục chi tiêu ngay cả khi Tổng thống Donald Trump áp đặt thuế quan và thực hiện các cuộc truy quét nhập cư. Tuy nhiên, tăng trưởng GDP đã chậm lại trong nửa đầu năm và tỷ lệ tuyển dụng mùa hè cũng gây thất vọng.

Theo phân tích của nhà kinh tế học Abigail Wozniak cùng các đồng nghiệp tại Ngân hàng Dự trữ Liên bang Minneapolis, tỷ lệ người chuyển việc đã giảm từ những năm 1980 đến những năm 2010. Dữ liệu từ Ngân hàng Dự trữ Liên bang Philadelphia cho thấy vào cuối những năm 1990, xác suất một người lao động thay đổi công ty trong bất kỳ tháng nào đạt trung bình khoảng 2,8%. Con số này đã giảm xuống mức trung bình 2,3% vào những năm 2020.

Theo khảo sát của Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York, người lao động hiện ít lạc quan hơn so với một năm trước về khả năng nhanh chóng tìm được công việc mới nếu bị mất việc. Trong một cuộc thăm dò gần đây do trang web việc làm Indeed thực hiện, 50% số người được hỏi cho biết họ đang bám víu lấy công việc hiện tại vì không muốn đối mặt với tình trạng bấp bênh của thị trường lao động.

Guy Berger, chuyên gia cấp cao tại Viện Burning Glass chuyên nghiên cứu về xu hướng lao động, cho hay tình trạng tuyển dụng yếu và ít sa thải đã khiến nỗ lực tìm việc trở nên khó khăn hơn đáng kể.

Nghiên cứu gần đây của Viện Burning Glass cho thấy những sinh viên mới tốt nghiệp đại học không tìm được việc làm phù hợp có nguy cơ thất nghiệp trong một thập kỷ sau đó cao gấp ba lần so với người nhanh chóng có một công việc tốt.

Với Josue Leon, tìm được công việc kỹ sư công nghệ từ trường ở Fort Worth là một may mắn sau những nỗ lực "mò kim đáy bể", bởi anh chưa từng nghĩ tìm việc lại khó đến vậy. "Tôi luôn được bảo rằng sẽ chắc chắn tìm được việc làm nếu có tấm bằng đại học trong tay", Leon nói.

Leon là người có trình độ đại học đầu tiên trong gia đình. Cha anh là một người nhập cư từ Mexico đến Mỹ, từng làm nghề hái trái cây, rau củ và sau này trở thành tài xế xe tải.

Leon rất vui khi được ở lại Texas, ít nhất trong thời gian này. Dù vẫn sống cùng gia đình bạn gái, anh đã bắt đầu tìm kiếm nhà riêng, nhưng cũng chỉ quanh quẩn ở gần đó.

Các nhà tuyển dụng đã nhận ra xu hướng các ứng viên ngày nay không thực sự sẵn sàng chuyển chỗ ở. Trong giai đoạn 2022-2024, khoảng 10% công việc mà bộ phận kỹ thuật của công ty giới thiệu việc làm Kelly Services đăng tuyển yêu cầu ứng viên phải chuyển nơi ở. Hiện tại, tỷ lệ chỉ còn gần 2-3%.

Các gói hỗ trợ chuyển chỗ ở kém hấp dẫn cũng là một yếu tố, theo Mark Saltrelli, phó chủ tịch tuyển dụng của bộ phận trên tại Kelly Services. Những nhân viên có khoản vay thế chấp lãi suất thấp hoặc nhận được các gói cổ phiếu, tiền thưởng lớn trong thời kỳ bùng nổ sau Covid-19 thường không muốn từ bỏ chúng.

"Những 'chiếc còng vàng' trên thị trường đang siết chặt hơn bao giờ hết", Saltrelli nói.

Chi phí gia tăng khiến nhiều gia đình quyết định rằng cả vợ và chồng phải cùng đi làm. Theo một phân tích của John Jones, nhà kinh tế học và cố vấn nghiên cứu cấp cao tại Ngân hàng Dự trữ Liên bang Richmond, những gia đình này có mức độ chấp nhận di chuyển thấp nhất trong các nhóm.

Craig Allen, 50 tuổi, bị sa thải khỏi một công ty trò chơi điện tử vào đầu tháng 7. Ông đang tìm việc mới nhưng cho biết khó có thể rời khỏi khu vực Columbia, Maryland, nơi ông đã sống từ năm 2006. Công việc của vợ ông yêu cầu phải ở gần nơi này và cô con gái út còn hai năm nữa mới tốt nghiệp cấp ba.

Allen đang kết nối với các mối quan hệ địa phương. Ông cũng dự định tìm kiếm những công việc làm từ xa hoàn toàn, hình thức vốn không hiếm trong ngành công nghiệp trò chơi điện tử. "Chuyển đến thành phố khác để làm việc sẽ là phương án cuối cùng", ông nói.


Ảnh trái, Grace Ahn trong lễ tốt nghiệp tại Đại học California State, Long Beach. Ảnh phải, Craig Allen và vợ trên một chuyến du thuyền vào mùa hè năm 2024. Ảnh: WSJ

Dù đang làm nhân viên công tác xã hội, Grace Ahn vẫn kiên trì nộp đơn xin việc vào các vị trí tiếp thị. "Lúc đầu, tôi ngây thơ và háo hức lắm. Tôi đã nghĩ, cả thế giới là của mình", cô nói. "Nhưng giờ, niềm hứng khởi đó không còn nữa".