V́ sao Hồ Quư Ly chờ bên Trung Quốc nội chiến mới cướp ngôi nhà Trần? Hồ Quư Ly lại chọn đúng năm 1400 mới chính thức soán ngôi mà không làm sớm hơn hay muộn hơn, tại sao?
Đó là v́ Quư Ly nhân lúc Trung Quốc đại loạn khi quân đội triều đ́nh của Minh Huệ Tông đang đánh nhau tưng bừng với quân Yên của Chu Đệ
Từ lúc Hồ Quư Ly cướp ngôi nhà Trần cho đến khi bị quân Minh bắt sống tại Kỳ La chỉ vỏn vẹn 6 năm, khoảng thời gian quá ngắn để xây dựng quân đội, thu phục nhân tâm.
Năm 1399, Chu Đệ phát động đảo chính khiến nhà Minh ch́m trong nội chiến - Ảnh: Internet.
Không ít người cho rằng Hồ Quư Ly thực hiện việc cướp ngôi nóng vội, không quan sát kỹ cục diện để cuối cùng chuốc tai vạ cho ḍng họ, đẩy đất nước vào cảnh bị phương Bắc giày xéo. Nhưng trên thực tế th́ Hồ Quư Ly đă toan tính rất kỹ và lựa chọn thời điểm chớp thời cơ khá thông minh. Chỉ tiếc là tính khéo đến mấy cũng không thể lường hết ḍng chảy lịch sử.
ADVERTISING
10:15
X
Sau khi thượng hoàng Trần Nghệ Tông năm 1394 qua đời th́ quyền hành rơi hết vào tay cha con Hồ Quư Ly. Ngay tháng 2.1395, Quư Ly sai giết tôn thất là Nguyên Uyên, Nguyên Dận và sĩ nhân là Nguyễn Phù. Cùng năm, ép vua Trần Thuận Tông Bổ dụng Quư Ly giữ chức Nhập nội phụ chính thái sư b́nh chương quân quốc trọng sự, Tuyên Trung Vệ quốc đại vương. Rồi lại ép phải cho Quư Ly đeo phù hiệu kim lân, lại được ở tại phía hữu sảnh và đài, đặt tên chỗ ở là "Hoạch Lư". Nhân đấy, Quư Ly biên dịch thiên "Vô dật" ra quốc ngữ để dạy quan gia. Mệnh lệnh ban ra th́ xưng là phụ chính cai giáo hoàng đế (theo Khâm định Việt sử thông giám cương mục).
Đầu 1397, Quư Ly sai Lại bộ thượng thư Đỗ Tỉnh đi Thanh Hoá dựng kinh đô mới. Tháng 4, Quư Ly muốn dời kinh đô vào Thanh Hóa, mới đổi Thanh Hóa làm Thanh Đô trấn, lại đổi Quốc Oai lộ làm Quảng Oai trấn, Đà Giang lộ làm Thiên Hưng trấn, Nghệ An lộ làm Lâm An trấn, Trường Yên lộ làm Thiên Quan trấn, Diễn Châu lộ làm Vọng Giang trấn, Lạng Sơn phủ làm Lạng Sơn trấn, Tân B́nh phủ làm Tân B́nh trấn. Tháng 10, mùa đông. Quư Ly bắt em nhà vua rời kinh đô vào Thanh Hóa và giết hai người cung nữ.
Khâm Định Việt sử cương mục thông giám chép: Nhà vua đi An Sinh để bái yết lăng tẩm, Quư Ly bắt ép xa giá cùng đi đến sông Đại Lại; lúc ấy cung nhân là Trần Ngọc Kỵ và Trần Ngọc Kiểm nói kín với nhà vua là nếu thiên đô, tất nhiên có việc cướp ngôi. Quư Ly nghe biết chuyện cho rằng viên miếu lệnh là Lê Hợp và viên phụ đạo ở Cổ Lũng là Lương Ông đều đồng mưu, nên giết cả mấy người này. Rồi sai Hành khiển Lương Nguyên Bưu dỡ các điện Thụy Chương và Thiên An bắt dân các châu Từ Liêm và Nam Sách chở gạch ngói và gỗ đến kinh đô mới: khi đi đường thủy, gặp gió băo, bị ch́m đắm mất quá nửa.
Các biểu hiện như giết tôn thất, đeo phù hiệu kim lân, đặt chỗ ở và đặc biệt là dời đô đă cho thấy dă tâm cướp ngôi của Hồ Quư Ly. Tuy nhiên, Quư Ly có thể chưa dám v́ sợ việc thí ngôi của ḿnh tạo cớ cho Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương phát động chiến tranh.
Năm 1398, khi Minh Thái Tổ ốm rồi mất và cháu là Minh Huệ Tông lên ngôi th́ trong năm đó, Hồ Quư Ly đă thực hiện việc ép con rể ḿnh là Trần Thuận Tông phải nhường ngôi cho cháu ngoại của ḿnh là Trần Thiếu Đế để đi tu đạo. Sử chép: “Lúc ấy Thái tử mới 3 tuổi, khi nhận tờ chiếu truyền ngôi, không biết lạy. Quư Ly sai Thái hậu (tức con gái của Hồ Quư Ly) lạy đằng trước để Thái tử theo sau. Quư Ly tự xưng là Khâm đức Hưng liệt đại vương”.
Hồ Quư Ly cho cháu ngoại ngồi ngai vàng được gần 2 năm nữa mới ép nhường ngôi. Sử chép: Tháng 2, mùa xuân (1400). Quư Ly truất nhà vua làm Bảo Ninh đại vương, Quư Ly tự xưng hoàng đế. Tại sao Quư Ly lại chọn đúng 1400 mới chính thức soán ngôi mà không làm sớm hơn hay muộn hơn? Đó là v́ Quư Ly nhân lúc Trung Quốc đại loạn khi quân đội triều đ́nh của Minh Huệ Tông đang đánh nhau tưng bừng với quân Yên của Chu Đệ (từ giữa tháng 7.1399). Hồ Quư Ly muốn tranh thủ lúc đó cướp ngôi th́ người Minh đang bận đánh nhau sẽ không có tâm trí nḥm ngó nước ta.
Nhưng tiếc là Quư Ly dù tính toán giỏi nhưng không ngờ được rằng cuộc nội chiến ở Trung Quốc lại kết thúc chóng vánh. Các cuộc nội chiến ở Trung Quốc thời Tam Quốc, Nam Bắc triều hay Ngũ Hồ thập lục quốc, Ngũ đại thập quốc phải mất cả trăm năm hay ít nhất vài chục năm mới kết thúc. Ngay cả Chu Nguyên Chương cũng phải mất hơn 10 năm mới đánh bại được quân Nguyên và các thế lực cát cứ khác để tạo lập nhà Minh. C̣n Chu Đệ từ lúc phát động đảo chính tại Bắc B́nh cho đến khi tiến quân vào Nam Kinh, lật đổ Kiến Văn hoàng đế, tức Minh Huệ Tông th́ chỉ mất có 3 năm.
Cuối 1401, có vẻ như Hồ Quư Ly đă đoán định được cuộc chiến chóng vánh từ Trung Quốc nên đi nước cờ nhường ngôi cho Hồ Hán Thương. Sở dĩ Hồ Quư Ly không truyền ngôi cho con cả Hồ Nguyên Trừng mà truyền ngôi cho con thứ Hán Thương là v́ mẹ Hán Thương vốn là con gái vua Trần Minh Tông. Như thế th́ việc để Hán Thương nối ḍng họ Trần sẽ dễ ăn nói hơn với cả dư luận trong nước cũng như đối phó khủng hoảng ngoại giao, tránh tạo cớ cho nhà Minh bắt bẻ. Thế nên ngay khi Hán Thương lên ngôi th́ việc đầu tiên là: Hán Thương sai sứ sang nhà Minh nói dối là ḍng dơi họ Trần đă tuyệt tự, xin lấy danh nghĩa là cháu ngoại tạm quản lư công việc trong nước.
Nhưng Chu Đệ cũng cáo già và nuôi dă tâm bành trướng lớn. Sau khi lên ngôi vào 1402 th́ Chu Đệ bắt đầu sinh sự với lư do Hồ Quư Ly cướp ngôi nhà Trần. Cuối cùng là cuộc chiến không tránh khỏi theo đúng quy luật bang giao giữa ta và các triều đại Trung Quốc phong kiến: Mỗi khi nước ta có việc thay đổi triều đại th́ triều đ́nh phương Bắc kiếm cớ can thiệp thô bạo vào nước ta với mục đích cuối cùng là áp đặt nền đô hộ.
VietBF@ sưu tập