Chính trị toàn cầu đang bước vào một giai đoạn "b́nh thường" mới, lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, không c̣n một trung tâm duy nhất nào đặt ra luật lệ cho tất cả. Một điều ǵ đó cũ kỹ hơn, đa nguyên hơn và khó dự đoán hơn đang nổi lên - sự trở lại trạng thái tự nhiên của các vấn đề quốc tế, Timofey Bordachev, Giám đốc Chương tŕnh của Câu lạc bộ Valdai đă có bài b́nh luận đăng trên tờ RT.
Tổng thống Nga Putin. Ảnh Sputnik
Theo chuyên gia Timofey Bordachev, một trong những tác động ít được bàn luận nhất của sự suy thoái của trật tự kinh tế tự do thống trị cuối thế kỷ 20 là sự xói ṃn năng lực quản lư chính trị toàn cầu hiệu quả của phương Tây. Liên minh Châu Âu là ví dụ rơ nét nhất về sự thay đổi này, mặc dù ngay cả Mỹ - bất chấp sức mạnh của ḿnh - cũng kém tự tin hơn so với 20 năm trước.
Đồng thời, các quốc gia khác cũng đang dần trở nên độc lập hơn. Trung Quốc đă dẫn đầu, chứng minh rằng thành công kinh tế không nhất thiết phải phụ thuộc vào sự kiểm soát trực tiếp của các quốc gia khác. Các sáng kiến chính trị toàn cầu của nước này có thể vẫn đang dần định h́nh, nhưng cũng đă đưa ra một mô h́nh không dựa trên sự cưỡng ép, mà là sự cùng tồn tại.
Nga đóng vai tṛ độc lập trong quá tŕnh chuyển đổi này. Với tiềm lực quân sự hùng mạnh và dấu ấn kinh tế khiêm tốn hơn, Moscow góp phần vào quá tŕnh dân chủ hóa chính trị thế giới chỉ bằng cách tồn tại như một cực quyền lực độc lập. Việc Moscow thách thức sự thống trị của phương Tây đă buộc chính nước Mỹ phải xem xét lại chiến lược của ḿnh – đặc biệt là sau thất bại của Washington trong nỗ lực “cô lập và đánh bại chiến lược” Nga.
Ấn Độ, trụ cột thứ ba của thế giới phi phương Tây, cũng đă chọn con đường riêng của ḿnh. Họ hợp tác với phương Tây để thúc đẩy phát triển quốc gia nhưng vẫn giữ thái độ độc lập mạnh mẽ khi nói đến lợi ích cốt lơi của ḿnh, đặc biệt là lời hứa về tăng trưởng ổn định cho người dân.
Thứ tự mờ dần
Kết quả là, chính trị quốc tế đang dần ít bị ràng buộc bởi “trật tự dựa trên luật lệ” được tạo ra bởi hàng thế kỷ đấu đá nội bộ ở phương Tây. Từ Hiệp ước Westphalia năm 1648 đến việc thành lập Liên Hợp Quốc, thế giới phương Tây đă định h́nh các chuẩn mực toàn cầu thông qua các cuộc xung đột của chính ḿnh. Nhưng những mâu thuẫn nội bộ đó đă biến mất. Các quốc gia Tây Âu giờ đây đang tập hợp xung quanh Washington theo một cách dường như không thể đảo ngược.
Sự liên kết này được đẩy nhanh sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008–2011 và những cú sốc tiếp theo của EU – từ cuộc khủng hoảng di cư và đại dịch đến sự tŕ trệ công nghệ. Không thể cạnh tranh với Mỹ hoặc Trung Quốc trong các ngành công nghiệp tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, châu Âu dần từ bỏ quyền tự chủ chiến lược của ḿnh. Đến thời điểm cuộc đối đầu năm 2022 về Ukraine, lục địa này đă sẵn sàng về mặt tâm lư để giao phó toàn bộ quyền ra quyết định cho Washington.
Dưới thời chính quyền Biden, sự kiểm soát đó được thực hiện một cách khéo léo về mặt ngoại giao. Nhưng kể từ khi Đảng Cộng ḥa trở lại vào năm 2025, sự lệ thuộc đă trở nên rơ ràng hơn. Các nhà lănh đạo châu Âu giờ đây được kỳ vọng sẽ tuân thủ mọi chỉ thị của Nhà Trắng. Chủ quyền, trong bối cảnh Tây Âu, không c̣n mang ư nghĩa chiến lược nữa, mà có nghĩa là t́m một vị trí trong ḷng nước Mỹ.
Không có cạnh tranh, không có đổi mới
Sự mất mát của cạnh tranh nội bộ này đă tước đi cơ chế đổi mới truyền thống của phương Tây. Trong nhiều thế kỷ, sự cạnh tranh giữa các cường quốc đă thúc đẩy việc tạo ra các quy tắc và chuẩn mực toàn cầu. Các cuộc "nội chiến" của phương Tây từng tạo ra khuôn khổ mà các nước khác - dù muốn hay không - cũng áp dụng. Giờ đây, khi không c̣n bất kỳ cuộc cạnh tranh nội bộ nghiêm túc nào, phương Tây đă đánh mất khả năng tạo ra ư tưởng cho thế giới.
Không thể thích nghi với sức mạnh suy yếu, nó ngày càng chuyển sang gây bất ổn. Các bên ủy nhiệm của phương Tây – Israel, Thổ Nhĩ Kỳ và chế độ Kiev – mỗi bên đều tạo ra các cuộc khủng hoảng trong khu vực của ḿnh như thể để chứng minh sự liên quan. Những ǵ không thể đạt được bằng sự thu hút giờ đây được theo đuổi thông qua sự gián đoạn.
Ở những nơi khác, các quốc gia đang phản ứng với những mức độ tự tin khác nhau. Trật tự mới này – hay đúng hơn, sự thiếu vắng một trật tự như vậy – đă tạo ra một t́nh huống bất thường: không c̣n một “trung tâm tổ chức” nào nữa. Mỹ vẫn hùng mạnh, nhưng không thể áp đặt một cách phổ quát. Tây Âu thiếu ư chí và trí tưởng tượng. Trong khi đó, Trung Quốc và Nga lại là hiện thân của một lựa chọn thay thế: một thế giới đa cực với các quốc gia tự quyết thay v́ các khối ư thức hệ.
Trạng thái b́nh thường mới
Sự răn đe hạt nhân lẫn nhau giữa Nga và Mỹ mang lại cho nhân loại một lợi thế nghịch lư đó là thời gian. Điều đó ngăn chặn chiến tranh quy mô lớn và tạo điều kiện cho sự xuất hiện của một trạng thái cân bằng toàn cầu mới - một trạng thái không có bá quyền. Giai đoạn tiếp theo của chính trị quốc tế có thể giống với những thế kỷ trước, khi nhiều cường quốc cùng tồn tại mà không có một "cảnh sát thế giới" duy nhất.
Khoảng thời gian này sẽ kéo dài bao lâu vẫn chưa chắc chắn. Cả Nga lẫn Mỹ đều không thể ngăn chặn cuộc chạy đua công nghệ đang liên tục định h́nh lại cán cân quân sự. Tuy nhiên, nếu khoảnh khắc mong manh này kéo dài đủ lâu, có thể cho phép thế giới thích nghi - học cách vận hành mà không cần ảo tưởng về "sự lănh đạo" của phương Tây.
Quyền lực định nghĩa “b́nh thường” trong chính trị thế giới đang chuyển sang một phạm vi rộng hơn – bao gồm không chỉ Nga, Trung Quốc và Ấn Độ, mà c̣n hàng chục quốc gia nhỏ hơn đang t́m thấy tiếng nói của ḿnh. Thứ thay thế sự thống trị của phương Tây sẽ không phải là hỗn loạn mà là chủ nghĩa đa nguyên – một sự phản ánh chân thực hơn về thế giới như nó vốn có, chứ không phải như một cường quốc mong muốn.
Chúng ta có thể chưa thấy được đường nét của trật tự mới, nhưng nền tảng của nó đă hiện rơ: một sự cân bằng toàn cầu được duy tŕ không phải bởi niềm tin vào các quy tắc chung, mà bởi thực tế lâu dài của sự kiềm chế lẫn nhau.