[Gibbs]

Washington: Shutdown khiến hàng không Mỹ chao đảo
Một phi công chuẩn bị cất cánh từ sân bay Hollywood Burbank (California) liên lạc đài kiểm soát như thường lệ — nhưng nhận lại thông báo lạnh người: “Tháp đóng cửa vì thiếu nhân sự.” Câu chuyện này phản chiếu tác động trực tiếp của đợt chính phủ Mỹ đóng cửa hiện nay lên hành khách, khi tình trạng thiếu kiểm soát viên không lưu gây trễ nải tại nhiều sân bay lớn và buộc phi công ở một số nơi phải chuyển sang quy trình thay thế.

Burbank: tháp đóng cửa, phi công tự phối hợp như sân bay không tháp
Khoảng 4:15 chiều thứ Hai, tháp không lưu Burbank tạm thời đóng cửa vì thiếu người trực. Máy bay vẫn có thể cất/hạ cánh nhưng phải áp dụng quy trình “tự thông báo” trên tần số chung: phi công nêu ý định và tự quan sát, nhường tránh nhau như ở các sân bay nhỏ không có tháp. Đã có lúc trễ chuyến vượt quá 2,5 giờ. Một phần điều hành vùng trời được cơ sở Southern California TRACON (San Diego) tiếp quản, nhưng nhiều khâu phải giao cho phi công chủ động.

Thiếu người lan rộng: ít nhất 12 cơ sở FAA báo động
Đêm thứ Hai, 12 cơ sở của Cục Hàng không Liên bang (FAA) báo thiếu nhân sự. Các tháp Burbank, Phoenix, Denver kích hoạt “ngưỡng thiếu người”; những trung tâm kiểm soát quanh Newark (New Jersey), Jacksonville (Florida), Chicago, Washington, DC và Indianapolis cũng thiếu. Denver International và Newark Liberty phải áp dụng “ground delay” — hạn chế cho máy bay cất cánh cho đến khi kiểm soát viên xử lý kịp. Cả hai sân bay đều là đầu mối của United Airlines, làm hiệu ứng dây chuyền lan khắp mạng bay.

“Thiết yếu nhưng không lương”: áp lực tâm lý và nguy cơ tăng nghỉ ốm
Kiểm soát viên không lưu là lao động “thiết yếu”, phải đi làm trong shutdown nhưng không được trả lương tức thời. Số người gọi báo ốm đã tăng kể từ khi shutdown bắt đầu. Bộ trưởng Giao thông Sean Duffy thừa nhận áp lực tài chính đè nặng lên lực lượng này, song khẳng định vùng trời vẫn an toàn; nếu số ca nghỉ ốm tăng, cơ quan sẽ giảm lưu lượng để bảo đảm an toàn, đồng nghĩa chấp nhận thêm trễ chuyến.

Bài học 2018–2019: chỉ vài người nghỉ cũng đủ “nghẽn trời”
Đợt shutdown 35 ngày (12/2018–1/2019) chấm dứt sau khi chỉ 10 kiểm soát viên không lưu nghỉ làm, kéo theo chuỗi trễ chuyến nặng nề; lực lượng an ninh TSA khi ấy cũng có nhiều ca nghỉ ốm, tạo điểm nghẽn tại cửa an ninh. Thực tế cho thấy hệ thống hiện rất “mong manh” khi biên chế kiểm soát viên thiếu hụt kéo dài nhiều năm.

NATCA: gần 11.000 kiểm soát viên vẫn bám trụ, làm 10 giờ/ngày, 6 ngày/tuần
Công đoàn kiểm soát viên (NATCA) nhấn mạnh tình trạng thiếu nhân lực mang tính hệ thống. Dẫu vậy, gần 11.000 kiểm soát viên đủ chứng chỉ vẫn đang trực chiến, nhiều người làm ca 10 giờ và tới 6 ngày/tuần để dẫn dắt hàng triệu hành khách — trong tình trạng chưa được trả lương.

Dịch vụ Hàng không Thiết yếu (EAS) sắp hết tiền: vùng nông thôn, Alaska chịu ảnh hưởng đầu tiên
Nguồn trợ cấp cho các tuyến bay EAS — “phao cứu sinh” kết nối các cộng đồng nhỏ, vùng sâu vùng xa — sẽ hết hạn vào Chủ nhật này nếu shutdown kéo dài. Alaska là bang phụ thuộc đường không nhiều nhất; các hãng như SkyWest cho biết sẽ cố duy trì trong trước mắt nhưng buộc phải “xem xét năng lực” nếu bế tắc kéo dài. Alaska Airlines hiện khai thác 6 điểm đến theo chương trình và nói rõ EAS là “tối cần thiết” để giữ đường bay sống còn cho cộng đồng.

Báo cáo an toàn độc lập 2023: shutdown làm suy yếu nhiệm vụ “an toàn then chốt”
Nhóm đánh giá An toàn Không phận Quốc gia (NAS Safety Review Team) do FAA mời độc lập kết luận: các đợt ngưng hoạt động chính phủ gây gián đoạn tuyển dụng/đào tạo kiểm soát viên, chậm hiện đại hóa công nghệ, trì hoãn hàng nghìn chuyến, treo hàng tỷ USD đầu tư hạ tầng sân bay — khiến FAA khó lập kế hoạch dài hạn. Một hệ thống an toàn 24/7, đóng góp khoảng 5,2% GDP, “không bao giờ nên bị gián đoạn ngân sách”.

Hành khách cần làm gì?

Kiểm tra tình trạng chuyến bay sớm và thường xuyên; trễ dây chuyền có thể xuất hiện bất ngờ.

Chừa thêm thời gian cho các khâu an ninh và di chuyển trong sân bay.

Ưu tiên hành trình có “đệm” nối chuyến dài hơn bình thường.

Nếu bay tới/qua các nút Newark, Denver, Phoenix, Burbank: cân nhắc chuyến sớm trong ngày để giảm nguy cơ dồn trễ.

Đăng ký nhận thông báo từ hãng bay, tải ứng dụng của sân bay để cập nhật “ground delay/stop”.

Bức tranh lớn
Shutdown không chỉ là chuyện “lương chậm” của lực lượng then chốt; nó phơi bày sự thiếu hụt nhân lực kéo dài trong điều hành không lưu, đe dọa nhịp vận hành bầu trời Mỹ. Khi tháp Burbank phải tắt đèn giữa giờ cao điểm, Newark và Denver hạn chế cất cánh, và EAS đứng bên bờ hụt vốn, thông điệp rất rõ: muốn bầu trời trật tự, ngân sách và chiến lược nhân sự cho FAA phải ổn định — ngay bây giờ.