EU có thể sử dụng cả hai biện pháp 'củ cà rốt' và 'cây gậy' thúc đẩy Hungary và Slovakia từ bỏ dầu Nga.
EU đang sử dụng công cụ tài chính để ép các nước Đông Âu từ bỏ dầu Nga (trong ảnh: Một cơ sở khai thác dầu của Nga). Ảnh: TASS/TTXVN
Theo tạp chí Foreign Policy, trong bối cảnh áp lực từ Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc cắt giảm mua dầu của Nga, Liên minh châu Âu (EU) đang cân nhắc sử dụng các công cụ mạnh mẽ để thuyết phục Hungary và Slovakia - hai quốc gia thành viên NATO vẫn nhập khẩu dầu thô của Nga - tham gia nỗ lực bóp nghẹt nền kinh tế của Moskva. Hiện EU đang nắm giữ những biện pháp trừng phạt quan trọng, hay c̣n gọi là "cây gậy", để đạt được mục tiêu này.
Dựa trên số liệu của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch, một tổ chức tư vấn chính sách châu Âu, việc mua dầu của Hungary và Slovakia đă mang lại cho chính phủ Nga khoản thuế lên tới 5,4 tỷ euro (khoảng 6,3 tỷ USD) kể từ năm 2022.
Đáng chú ư hơn, thay v́ giảm nhập khẩu dầu của Nga, Hungary và Slovakia trên thực tế đă tăng nhập khẩu 2% vào năm 2024 so với mức trước khi cuộc xung đột ở Ukraine nổ ra.
Hai quốc gia trên ngần ngại thay đổi, viện dẫn những lo ngại về giá dầu từ đường ống Adria của Croatia - phương án thay thế chính cho đường ống Druzhba của Nga. Thực tế, Hungary đôi khi đă được giảm giá tới 77% cho dầu của Nga so với dầu của nước ngoài, tạo ra động lực kinh tế mạnh mẽ để tiếp tục giao dịch.
"Củ cà rốt" và "cây gậy" của EU
Charles Lichfield, chuyên gia tại tổ chức tư vấn Hội đồng Đại Tây Dương (Atlantic Council), cho biết EU có thể sử dụng cả hai biện pháp "củ cà rốt" và "cây gậy" để tạo động lực thay đổi:
Thứ nhất, củ cà rốt (hỗ trợ): EU có thể giúp nâng cấp cơ sở hạ tầng và cung cấp trợ cấp tài chính để hỗ trợ Hungary và Slovakia chuyển đổi nguồn cung.
Thứ hai, cây gậy (đ̣n bẩy): Chuyên gia Lichfield lưu ư rằng EU có thể giữ lại hàng tỷ USD tài trợ mà khối này đă cung cấp cho cả hai nước cho đến khi họ đồng ư ngừng mua dầu Nga. "Đó là một đ̣n bẩy rất đáng kể", chuyên gia Lichfield nói.
Tuy nhiên, Hungary và Slovakia cũng có quân bài để chơi: việc gia hạn lệnh trừng phạt Nga đ̣i hỏi phải có sự nhất trí của các thành viên EU mỗi 6 tháng, trao cho họ quyền phủ quyết mạnh mẽ. Thủ tướng Hungary Viktor Orban đă đe dọa sẽ ngăn chặn việc gia hạn lệnh trừng phạt ngay từ tháng 1 năm tới.
Mặc dù Tổng thống Trump kêu gọi các nước NATO ngừng mua dầu Nga, thực tế chỉ có ba trong số 32 thành viên NATO - Hungary, Slovakia và Thổ Nhĩ Kỳ - vẫn nhập khẩu dầu Nga. Thổ Nhĩ Kỳ, một trong những khách hàng lớn nhất, không cho thấy xu hướng liên kết với phương Tây, khiến lệnh cấm vận toàn diện của NATO trở nên không thực tế.
Do đó, các nhà hoạch định chính sách tại Washington, Brussels và G-7 đang t́m kiếm một mục tiêu thực tế và hiệu quả hơn để bóp nghẹt nền kinh tế của Nga: hạm đội tàu (chở dầu) bí mật (shadow fleet).
Foreign Policy lưu ư, hạm đội này là tập hợp các hoạt động mà Nga đă triển khai có chủ đích để lách luật giá dầu của G7 (chỉ cho phép giao dịch dầu thô của Nga nếu được bán với giá dưới 60 USD một thùng). Lách luật bằng cách xây dựng một hệ thống khép kín, trong đó mọi mắt xích - chủ tàu, người quản lư, công ty bảo hiểm và cơ quan đăng kư cờ - đều hoạt động ngoài phạm vi quyền hạn của G7.
Kể từ năm 2021, thị phần của các tàu chở dầu bí mật trong các chuyến hàng dầu của Nga đă tăng từ 13% lên 47% (tính đến tháng 8 năm nay). Đến năm thứ ba của cuộc chiến Nga - Ukraine, đội tàu này chiếm khoảng một phần ba doanh thu xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch của Nga, trong khi nhiên liệu hóa thạch nói chung tiếp tục duy tŕ 30-50% ngân sách liên bang.
Việc các biện pháp trừng phạt của phương Tây được thực thi yếu kém và việc kiểm soát xuất khẩu c̣n lỏng lẻo- đặc biệt khi hàng hóa Mỹ chảy qua các quốc gia không bị trừng phạt - đă cho phép nền kinh tế Nga vẫn vững vàng, đồng thời làm suy yếu uy tín của các biện phạt trừng phạt như một công cụ chính sách đối ngoại của Washington và đồng minh.