Bức tranh ngoại giao quanh ư tưởng 'đổi lănh thổ lấy ḥa b́nh' cho Ukraine đă hiện lên rơ nét sau cuộc gặp thượng đỉnh tại Alaska giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng, ư tưởng này được cho là sẽ vấp phải nhiều rào cản cả về pháp lư lẫn dư luận quốc tế.
Trong khi các nỗ lực ngoại giao đang diễn ra, xung đột vẫn tiếp diễn trên thực địa Ukraine. Ảnh: TASS
Theo Reuters và nhiều kênh truyền thông quốc tế, trong cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin diễn ra ở Alaska (Mỹ) vào ngày 15-8 vừa qua, đă xuất hiện đề xuất tiềm năng về việc “đổi lănh thổ lấy ḥa b́nh”. Trong đó, Nga sẽ trao quyền kiểm soát các khu vực nhỏ ở miền Bắc (như Sumy và Kharkiv), đổi lại việc Ukraine rút khỏi toàn bộ Donetsk và Luhansk, đồng thời chấp nhận "đóng băng" chiến tuyến ở Kherson và Zaporizhzhia.
Nga cũng yêu cầu Mỹ và phương Tây công nhận chủ quyền của Mátxcơva với Crimea, dỡ bỏ một số lệnh trừng phạt, chấp thuận Ukraine không gia nhập NATO và bảo đảm quyền sử dụng tiếng Nga cũng như hoạt động của Giáo hội Chính thống Nga tại Ukraine.
Các chuyên gia quốc tế đánh giá, đề xuất này sẽ đưa Ukraine vào t́nh thế khó xử. Bởi lẽ, một thỏa thuận ḥa b́nh yêu cầu Kiev phải nhượng một phần lănh thổ sẽ không chỉ gây ra làn sóng phản đối mạnh mẽ trong nước mà c̣n được xem là hành động vi phạm hiến pháp.
Điều 2 Hiến pháp Ukraine nhấn mạnh, chủ quyền của Ukraine bao trùm toàn bộ lănh thổ, không thể bị chia cắt và không ai có thể vi phạm. Điều khoản này cấm bất cứ ai có hành động làm thay đổi toàn vẹn lănh thổ mà không qua trưng cầu dân ư, kể cả đó là tổng thống, nội các hay quốc hội.
"Mọi thay đổi về lănh thổ chỉ có thể do người dân quyết định, không phải tổng thống hay chính phủ Ukraine", Giáo sư chính trị tại Đại học quốc gia Taras Shevchenko ở Kiev Ihor Reiterovych nhận định.
Tranh luận của giới quan sát quốc tế cũng bùng lên xoay quanh ư tưởng “đổi lănh thổ lấy ḥa b́nh”. Các nhà phân tích tại Atlantic Council nhận định, cuộc gặp ở Alaska có những tín hiệu về một nỗ lực hối thúc Kiev nhượng bộ lănh thổ để đổi lấy đ́nh chiến lẫn bảo đảm an ninh và cảnh báo rằng, đây là cách tiếp cận có nguy cơ tạo tiền lệ làm suy yếu kiến trúc an ninh châu Âu.
Theo Thư kư Báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt, Tổng thống Donald Trump đă nhấn mạnh với lănh đạo Ukraine rằng “nhiều điểm trong một thỏa thuận tiềm năng đă được thống nhất”, thậm chí khuyên Kiev nên chấp nhận giải pháp này để sớm kết thúc chiến tranh.
Dĩ nhiên, cũng có những quan điểm và b́nh luận ủng hộ thỏa hiệp nêu khả năng “đóng băng” chiến tuyến như một cách cắt đứt ṿng xoáy thương vong, mở cửa cho viện trợ tái thiết và triển khai các gói bảo đảm an ninh…
Một bài phân tích của Wall Street Journal đă phác ra hai kịch bản: “Phân chia có bảo hộ” (đóng băng ranh giới thực tế kèm bảo đảm từ phương Tây) hoặc “Phân chia kèm lệ thuộc” (Ukraine suy kiệt, bị ép lệ thuộc vào chiến lược của Nga). Bài viết này nhấn mạnh, kết cục sẽ phụ thuộc vào khả năng trụ vững của Ukraine, sức chịu đựng của Nga và mức độ cam kết của Mỹ - Liên minh châu Âu (EU).
Từ phía châu Âu, do không đạt đồng thuận nhanh để ra tuyên bố chung, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cùng một số lănh đạo các nước thành viên đă công bố văn bản riêng, khẳng định lập trường “ḥa b́nh công bằng” và tiếp tục hỗ trợ Ukraine, hàm ư không tán thành ư tưởng đổi "lănh thổ lấy ḥa b́nh" trước khi có ngừng bắn và bảo đảm an ninh chắc chắn. Brussels cũng lo lắng về quan điểm của Tổng thống Mỹ Donald Trump ủng hộ hướng tiếp cận “đi thẳng tới ḥa b́nh”, tức tập trung vào một thỏa thuận chính trị lâu dài thay v́ trước tiên phải có ngừng bắn.
Từ góc nh́n chiến lược, Quỹ Carnegie v́ ḥa b́nh quốc tế (CEIP) cũng chỉ ra rằng, mọi công thức ḥa b́nh sẽ chỉ bền vững nếu đi cùng cơ chế răn đe, chế tài có điều kiện. Về phần ḿnh, Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) cũng nhấn mạnh “tính ràng buộc” của bảo đảm an ninh: Nếu chỉ có tuyên bố chính trị mà thiếu cơ chế kích hoạt (ví dụ giới tuyến giám sát quốc tế, pḥng không tích hợp, cam kết tiếp tế đạn dược dài hạn), rủi ro vỡ thỏa thuận là rất cao.
Có thể thấy, tính khả thi của ư tưởng "đổi lănh thổ lấy ḥa b́nh" c̣n rất hạn chế cả về pháp lư lẫn chính trị và phụ thuộc vào cơ chế bảo đảm an ninh đi kèm. Đây có thể là điểm khởi đầu đàm phán và việc nhượng bộ trên thực địa để đổi lấy ḥa b́nh tạm thời có thể xảy ra. Tuy nhiên, ưu tiên vẫn phải đặt ở khung ḥa b́nh cuối cùng cho vấn đề xung đột tại Ukraine - điều càng cấp bách hơn bao giờ hết trong bối cảnh xung đột vẫn diễn ra phức tạp.
(Theo Atlantic Council, Sky News, The Guardian)