Đốt vàng mă là một hủ tục mê tín. Đây là nhận định của nhà nghiên cứu Trần Đ́nh Sơn. Biết bao giờ người VIệt mới giảm được lượng đốt vàng mă mỗi năm?
Nhà nghiên cứu văn hóa Trần Đ́nh Sơn, Phó ban Văn hóa Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, có cuộc trao đổi với ********* về tục đốt vàng mă.
- Thưa ông, tục đốt vàng mă có nguồn gốc từ đâu?
- Việc đốt vàng mă phát sinh từ Trung Quốc khoảng thời Hán, sau đó dần dần lan truyền sang nước ta dưới thời Bắc thuộc (thế kỷ 1 đến 10). Ban đầu, nó chỉ xuất hiện trong giới quan lại Hán Việt nắm quyền cai trị.
Đạo Phật do các tăng sĩ từ Ấn Độ sang truyền giáo cho người Việt ở Giao Châu (Bắc Việt). Theo Phật giáo chân chính, đốt vàng mă là hủ tục mê tín dị đoan, không phải tín ngưỡng nên không tán thành.
Không chỉ Phật giáo, các tôn giáo như Nho, Thiên Chúa đều không tán thành, không khuyến khích tín đồ tin tưởng thực hành đốt vàng mă. V́ nó không có cơ sở trong giáo lư của các tôn giáo mà c̣n đưa đến kết quả tai hại trong đời sống của cá nhân, gia đ́nh lẫn xă hội.
- Việc đốt vàng chủ yếu ở miền Trung và miền Bắc, người dân miền Nam ít đốt. Ông lư giải ǵ về điều này?
- Ngày xưa giấy rất quư, chỉ được dùng trong việc hành chính, học tập của giới giàu sang. Vàng mă chỉ sử dụng rất hạn chế trong nước.
Đến thế kỷ 19 trở về sau, việc dùng vàng mă để cúng tế lan rộng trong dân gian khắp ba miền. Từ năm 1930, phong trào chấn hưng Phật Giáo phát triển, chính pháp được truyền bá rộng răi tác động đến quần chúng nhân dân. Nhờ vậy việc đốt vàng mă cùng các hủ tục mê tín dị đoan bị băi bỏ dần.
Giai đoạn 1955-1975, miền Bắc tập trung xây dựng chủ nghĩa xă hội, các sinh hoạt tín ngưỡng bị hạn chế, việc mê tín dị đoan bị lên án nặng, bài trừ triệt để nên vàng mă không tồn tại. Trong miền Nam, hoạt động chấn hưng Phật giáo vẫn diễn ra liên tục, chùa chiền và các phật tử hầu hết không dùng vàng mă để cúng tế nữa.
Từ năm 1975 đến 1990, việc dùng vàng mă rất ít v́ kinh tế khó khăn và bị phê b́nh không phù hợp với văn hóa mới. Nhưng rất tiếc kể từ khi mở rộng sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng cùng chủ trương phục hồi văn hóa truyền thống, do không được hướng dẫn chuẩn mực, chọn lọc đúng đắn, các hủ tục, sinh hoạt mê tín dị đoan ăn theo phục hồi, phát triển nhanh chóng ở miền Bắc rồi lan rộng, trong đó nổi cộm là việc đốt vàng mă cúng tế linh đ́nh, tốn kém.
- Giáo hội từng nhiều lần khuyến cáo loại bỏ tục đốt vàng mă ở các cơ sở thờ tự Phật giáo nhưng t́nh trạng này không thuyên giảm. Trong lần khuyến cáo đầu năm Mậu Tuất, Giáo hội có biện pháp ǵ mới để việc thực thi tốt hơn?
- Giáo hội Phật giáo Việt Nam trước nay vẫn chủ trương phục hồi và phát huy các sinh hoạt văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc Phật giáo và dân tộc, thường xuyên ban hành văn bản, thông tư hướng dẫn sinh hoạt phật sự theo đúng chính pháp, ngăn chặn các hoạt động sai trái, biến tướng trong chùa chiền.
Đến nay, Giáo hội đă chính thức ra quyết định bài trừ dứt khoát việc đốt vàng mă, mê tín dị đoan trong các chùa chiền thuộc Giáo hội quản lư. Điều này được cộng đồng phật tử tán thành, ủng hộ, dư luận xă hội rất hoan nghênh.
Tuy nhiên, tệ tục đốt vàng mă đă tiêm nhiễm lâu đời, lan truyền rộng răi, bài trừ là điều không dễ dàng, nhanh chóng. Tôi nghĩ chính quyền và các tôn giáo cần kết hợp mật thiết với nhau để hướng dẫn, vận động quần chúng bài trừ hủ tục.
Chính quyền cần xem xét việc sản xuất, buôn bán vàng mă đang diễn ra tràn lan, phải kiên quyết ngăn cấm sử dụng vàng mă tại các chùa chiền, cơ sở tôn giáo chính đă được công nhận, hoặc nơi nghĩa trang, nơi công cộng. Tại gia đ́nh, con cháu nên khôn khéo giải thích, can ngăn ông bà, cha mẹ không giữ măi hủ tục sai lầm, tốn kém này.
Nếu tất cả đồng ḷng ủng hộ v́ lợi ích chung, chắc chắn việc đốt vàng mă sẽ được ngăn chặn và đạt kết quả tốt đẹp như việc cấm đốt pháo hay bắt buộc đội mũ bảo hiểm.
- Trong gia đ́nh hay quê hương ông, việc đốt vàng mă diễn ra thế nào?
- Gia đ́nh tôi nhiều đời sùng Nho, tin Phật nên việc thờ cúng tổ tiên đă từ bỏ vàng mă từ nhiều đời trước tôi.
Sinh ra và lớn lên ở Thừa Thiên Huế, tôi nhận thấy rơ từ trước năm 1975 việc cúng vàng mă nh́n chung rất ít, chỉ tượng trưng vài chục tờ giấy tiền, vàng bạc để trên mâm hoa quả cho có lệ. Phần lớn dân chúng theo Phật giáo hiểu rơ giáo lư căn bản nên băi bỏ việc sát sinh, đốt vàng mă trong các ngày kỵ giỗ.
Điều đáng buồn là ngày nay trở về Huế, tôi phải chứng kiến cảnh cúng tế linh đ́nh, vàng mă được đem đốt càng nhiều càng thỏa ḷng báo hiếu. Gặp ngày rằm, mùng 1 đi quanh một ṿng thành phố Huế, tôi nhận thấy nhà nhà đều bày ra trước sân, ngoài đường những chiếc thùng thiếc để đốt vàng mă.
Trong thành phố, nhiều hàng bán đồ mă rất lớn mọc lên. Dọc con đường Nam Giao dẫn tới khu vực chùa chiền chính của Giáo hội Phật giáo, có nhiều nhà chuyên sản xuất, buôn bán đồ mă. Kinh đô Phật giáo một thời của Việt Nam không biết v́ sao biến đổi lạ lùng đến vậy? Thật đáng buồn!