VBF-Những lư thuyết đă thay đổi, tư duy, suy nghĩ cũng thay đổi. Thời nay không c̣n ai muốn con cái ḿnh phải dập khuôn. Ai cũng muốn phát triển tự nhiên theo kiểu "Mỹ, Âu". Khi đi học th́ vẫn luôn nói rằng phải là "con ngoan, tṛ giỏi". Nhưng khi ra trường người Việt Nam đi làm th́ ai nấy cũng "lưu manh, láu cá" nhiều hơn.
GS. Trần Ngọc Thêm cũng chia sẻ những suy nghĩ sâu hơn về giáo dục cũng như những giá trị cần có của cá nhân trong thời kỳ mới.
GS Trần Ngọc Thêm
Kết quả và hậu quả của "con ngoan tṛ giỏi"
Triết lư giáo dục “con ngoan tṛ giỏi” đă mang lại những kết quả ǵ, thưa ông?
- Trong gia đ́nh, mục tiêu ngoan theo nghĩa biết vâng lời khiến cho người Việt Nam từ xưa đến nay hầu như chưa bao giờ được là chính ḿnh.
Đứa con khi c̣n nhỏ đi học v́ cha mẹ, chọn trường chọn nghề theo ư cha mẹ, lấy vợ v́ cha mẹ, đẻ con, nuôi con có khi cũng v́ cha mẹ, theo ư cha mẹ. Nếu cha mẹ c̣n sống th́ dù có lên ông lên bà rồi nhưng làm ǵ cũng vẫn phải hỏi ư kiến các cụ.
Nhờ thế mà có kết quả là gia đ́nh cực kỳ ổn định, êm thấm, dù đôi khi chứa đựng cả một bi kịch bên trong.
Trong nhà trường, mục tiêu giỏi theo nghĩa thuộc bài đă đẻ ra các căn bệnh học gạo, học tủ, học lệch..., đẻ ra nghề luyện thi và các ḷ luyện thi... Nhờ thế mà có nhiều người đỗ đạt, nhận bằng. Xă hội có nhiều người thành đạt nhờ thuộc bài và biết vâng lời như thế là một xă hội rất ổn định.
Tóm lại, triết lư “con ngoan tṛ giỏi” đă giúp cho Việt Nam trong một thời gian dài có một nền văn hóa cực kỳ ổn định mà không một cuộc xâm lăng nào có thể phá đổ. Nền giáo dục theo triết lư “con ngoan tṛ giỏi” đă thực hiện được sứ mệnh xây dựng văn hóa bảo tồn đất nước, chống ngoại xâm.
Và ngày nay triết lư “con ngoan tṛ giỏi” để lại những hậu quả ǵ?
- Từ sau đổi mới chúng ta hướng đến một xă hội phát triển. Từ truyền thống “trọng tĩnh”, ở một số phương diện nào đó chúng ta đă chuyển sang “trọng động”. Ngày xưa giàu có phải giấu đi nhưng giờ th́ khoe ra, phải tự hào. Dân giàu nước mạnh, triết lư sống đă thay đổi.
Trong khi đó th́ triết lư giáo dục vẫn như cũ, không thay đổi ǵ cả. Với triết lư “con ngoan tṛ giỏi” th́ mọi thứ đều bị rập khuôn (bài mẫu, cách giải mẫu, đề mẫu...), mọi hoạt động đều mang tính đối phó.
Sự độc lập suy nghĩ có thể được khuyến khích một cách h́nh thức, c̣n thực chất là thường bị thủ tiêu. Sự sáng tạo thường bị dập tắt. Độc lập suy nghĩ tất sẽ h́nh thành thói quen phản biện, mà phản biện th́ sẽ không c̣n ngoan và biết vâng lời. Sáng tạo th́ sẽ mới lạ, độc đáo, không theo khuôn mẫu nào. Không theo mẫu, không đúng đáp án là không thuộc bài, ít thầy cô dám xem là tṛ giỏi.
Để yên ổn, ổn định th́ mọi người phải giống nhau. Nếu trồi lên khác người th́ sẽ phá vỡ sự ổn định và do vậy sẽ bị dập xuống…
Nền giáo dục của chúng ta đă tạo được một số trường chuyên rất nổi tiếng. Các trường này có thể có tỉ lệ 100% (hoặc gần 100%) thi đỗ đại học, có thể có nhiều học sinh đoạt giải cao trong các kỳ thi quốc gia, quốc tế. Những học sinh này đều là những người rất giỏi, thông minh, nhưng điểm lại hầu như chẳng có mấy ai trở thành nhà khoa học lớn.
Những tài năng như GS.VS. Trần Đại Nghĩa, GS. nhạc sĩ Trần Văn Khê, GS. Ngô Bảo Châu…, nếu không được đào tạo tiếp nhiều năm ở phương Tây th́ chắc cũng chẳng thành danh.
Văn hóa phương Tây là văn hóa hướng đến phát triển nên xă hội phương Tây khuyến khích học tṛ tranh luận, phản biện. Có phản biện, có tranh luận th́ mới có phát triển.
Nhu cầu xă hội của Việt Nam thời nay là phát triển, nhưng nền giáo dục vẫn bị triết lư giáo dục thuở xưa chi phối, không thay đổi bao nhiêu, cho nên không c̣n thích hợp.
Cần có quan niệm khác về "con ngoan tṛ giỏi"? (Ảnh Đinh Quang Tuấn)
Cải cách giáo dục cần bắt đầu từ triết lư
Ông nói rằng giáo dục vẫn không thay đổi ǵ cả, trong khi giáo dục đă và đang trải qua những cuộc cải cách, đổi mới đấy chứ?
- Tôi nói giáo dục không thay đổi là nói về triết lư giáo dục.
Trong khi các cuộc cải cách giáo dục lâu nay chỉ lo thay đổi những cái bề ngoài như cấu trúc hệ thống (10 năm, 12 năm); chương tŕnh (thay đổi số môn bắt buộc/ tự chọn, có hay không có phân ban); SGK (mỗi lần lại tổ chức viết lại SGK); phương thức học (niên chế hay tín chỉ, thầy hay tṛ là trung tâm), phương thức thi tốt nghiệp, thi tuyển sinh đại học (Bộ hay trường ra đề, thi riêng hay thi gộp)...