Bầu cử trong 60–90 ngày: lời đáp trả trực diện Trump
Từ trên máy bay rời Ư sau loạt cuộc gặp với Thủ tướng Ư và Giáo hoàng Leo, Tổng thống Volodymyr Zelensky bất ngờ tung ra một thông điệp mạnh: Ukraine sẵn sàng tổ chức bầu cử trong ṿng 60 đến 90 ngày, nếu các đồng minh có thể bảo đảm an ninh cho lá phiếu. Đó là câu trả lời trực diện trước chỉ trích của Tổng thống Mỹ Donald Trump, người cho rằng Kyiv đang “lợi dụng chiến tranh để tránh bầu cử”, và rằng đă đến lúc Ukraine “phải đi bầu”.
“Tôi sẵn sàng cho bầu cử. Không chỉ sẵn sàng, tôi c̣n công khai kêu gọi Hoa Kỳ và các đồng minh châu Âu giúp bảo đảm an ninh cho cuộc bỏ phiếu,” Zelensky nói. Ông bác bỏ ư nghĩ ḿnh muốn bám giữ quyền lực, nhấn mạnh rằng mối bận tâm số một lúc này là tính mạng người dân: “Làm sao có thể tổ chức bầu cử khi tên lửa dội xuống binh sĩ chúng tôi? Câu hỏi là: họ sẽ đi bỏ phiếu thế nào giữa những trận pháo kích?”
Zelensky cho biết ông đă đề nghị quốc hội chuẩn bị các sửa đổi luật cần thiết để có thể bầu cử trong t́nh trạng thiết quân luật. Nhưng ông cũng nhắc lại đây là câu chuyện của người Ukraine, chứ không phải của “các cử tri ở những đất nước khác”.
Kế hoạch ḥa b́nh 20 điểm và ba văn kiện song song
Song song với câu chuyện bầu cử, Kyiv và các đồng minh đang chạy đua với thời gian để hoàn thiện một đề xuất ḥa b́nh mới. Sau các cuộc họp tại London với Thủ tướng Anh Keir Starmer, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Đức Friedrich Merz, Zelensky cho biết Ukraine dự kiến sẽ trao cho Washington một bản kế hoạch “đă tinh chỉnh” trong nay mai.
Theo ông, hiện có ba tài liệu đang được bàn thảo với Mỹ và châu Âu. Thứ nhất là một khung ḥa b́nh gồm 20 điểm – phiên bản rút gọn từ kế hoạch 28 điểm ban đầu vốn bị chỉ trích là thiên về lợi ích Nga, nay các “điểm chống Ukraine” đă được loại bỏ. Thứ hai là văn kiện về các bảo đảm an ninh dài hạn cho Ukraine, gắn với đối thoại quân sự giữa Kyiv và Washington. Thứ ba là kế hoạch tái thiết đất nước sau chiến tranh, hoặc sau khi đạt được một lệnh ngừng bắn vững chắc.
Zelensky khẳng định ông đă đọc nhiều phiên bản khác nhau của đề xuất Mỹ, trái với cáo buộc của Trump cho rằng ông “chưa thèm đọc kế hoạch”. Kyiv vẫn đang chỉnh sửa, v́ “mỗi câu chữ trong các văn kiện này đều sẽ quyết định tương lai an ninh và chủ quyền của Ukraine”.
Rạn nứt Mỹ – châu Âu: món quà miễn phí cho Putin
Trong lúc Zelensky bay đi bay về giữa London, Brussels và Rome để gắn kết mặt trận ủng hộ Ukraine, th́ từ Washington, một thông điệp khác khiến châu Âu lạnh gáy. Chiến lược an ninh quốc gia mới của chính quyền Trump vạch thẳng mặt các chính phủ châu Âu v́ “ảo tưởng về cuộc chiến”, cáo buộc họ cản trở ḥa b́nh khi tiếp tục hỗ trợ Kyiv, và mô tả các nước này là “yếu ớt, đang suy tàn v́ chính sách nhập cư”.
Giáo hoàng Leo đă phải lên tiếng, cảnh báo kế hoạch ḥa b́nh kiểu Mỹ mới này có thể làm suy yếu mối liên minh xuyên Đại Tây Dương từng được xem là trụ cột của trật tự sau Thế chiến II. “Đây là một thay đổi rất lớn với một liên minh từng là thật sự giữa châu Âu và Hoa Kỳ. Cố gắng đạt một thỏa thuận ḥa b́nh mà gạt châu Âu ra ngoài là điều phi thực tế, v́ đây là một cuộc chiến trên đất châu Âu,” Đức Thánh Cha nhấn mạnh, đồng thời nhắc rằng châu Âu phải là một phần của các bảo đảm an ninh cho Ukraine hôm nay và mai sau.
Tại Berlin, Thủ tướng Friedrich Merz cũng không giấu bức xúc. Ông nói thẳng có những đoạn trong chiến lược mới của Mỹ là “không thể chấp nhận từ góc nh́n châu Âu”, và rằng châu Âu “không cần ai dạy phải làm thế nào để cứu nền dân chủ”.
Ngược lại, ở Moskva, điện Kremlin có lư do để hài ḷng. Phát ngôn viên Dmitry Peskov hoan nghênh tài liệu này, cho rằng những điều chỉnh của Washington “phù hợp với cách nh́n của Nga” và có thể là “một bảo đảm khiêm tốn” rằng hai bên có thể tiếp tục hợp tác để t́m cách dàn xếp vấn đề Ukraine. Các nhà tuyên truyền Nga tận dụng triệt để những câu chữ của Trump về một châu Âu “đang đi sai hướng”, xem đó là vũ khí mới trong cuộc chiến thông tin nhằm khoét sâu mâu thuẫn xuyên Đại Tây Dương.
Chiến sự: Nga “nhích từng bước” với giá máu khổng lồ
Trên thực địa, những tuyên bố chính trị từ Washington, Brussels hay Moskva đều được đo bằng cái giá phải trả ở tuyến đầu Donetsk, Kharkiv hay Zaporizhzhia. Các quan chức Ukraine và phương Tây thừa nhận chiến trường đang khó khăn: quân Nga đang dần áp sát các tuyến tiếp tế phía đông, trong đó có khu vực quanh Pokrovsk, và Ukraine “đang mất dần vị thế chiến lược” ở một số điểm.
Tuy nhiên, bức tranh tổng thể không giống như lời Trump miêu tả rằng Kyiv “đang thua và phải chấp nhận thực tế”. Một quan chức quân sự Ukraine cho biết Nga chỉ “lụi hụi nhích lên” từng chút một, trong khi một năm qua, Moscow chỉ chiếm thêm được chưa đến 1% lănh thổ Ukraine – một con số quá xa với mục tiêu xóa sổ chủ quyền Ukraine mà Điện Kremlin đặt ra. Câu hỏi là Ukraine phải trả giá bao nhiêu để giữ từng phần trăm đó.
Trong khi các đoàn ngoại giao đang bàn thảo đề xuất ḥa b́nh, Nga lại tung ra một trong những đợt tập kích bằng tên lửa và drone lớn nhất trong nhiều tháng. Hàng ngh́n drone tấn công, hàng trăm bom dẫn đường và hàng chục tên lửa được phóng vào hạ tầng năng lượng, khiến nhiều vùng ở Odessa, Chernihiv, Kyiv, Kharkiv, Dnipropetrovsk, Mykolaiv mất điện hàng giờ liền. Tại thủ đô, có khu vực người dân phải sống gần nửa ngày trong bóng tối.
Ukraine đáp trả bằng việc tấn công một nhà máy lọc dầu lớn ở Ryazan trên đất Nga. Cùng lúc, châu Âu lại giật ḿnh v́ các vụ drone lạ lượn gần bờ biển Ireland và Pháp – được Chủ tịch Ủy ban châu Âu gọi là biểu hiện của “chiến tranh hỗn hợp”.
Crimea, Donbas và lằn ranh không nhượng đất
Trong một khoảnh khắc hiếm hoi thừa nhận khó khăn, Zelensky nói thẳng Ukraine hiện “không đủ sức” để giải phóng Crimea – bán đảo bị Nga sáp nhập từ năm 2014. “Tôi sẽ nói thật, hôm nay chúng tôi không có đủ lực và đủ hỗ trợ để làm tất cả những điều đó,” ông trả lời khi được hỏi về mục tiêu lấy lại Crimea và gia nhập NATO.
Nhưng ngay sau đó, ông vạch ra một lằn ranh đỏ không thể bước qua: Ukraine không có quyền pháp lư, hiến định, quốc tế hay đạo đức để bất kỳ ai ở Kyiv đem lănh thổ đi đổi lấy ḥa b́nh. “Chúng tôi không muốn nhượng lại bất cứ thứ ǵ. Đó là điều chúng tôi đang chiến đấu v́,” ông khẳng định.
Trong các cuộc thương lượng với Mỹ, tương lai Donbas – bao gồm Donetsk và Luhansk – vẫn là câu hỏi chưa có lời giải. Kyiv muốn một hiệp ước riêng về bảo đảm an ninh từ phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ, kèm với một lộ tŕnh rơ ràng cho tư cách thành viên EU, coi đó là phần không thể tách rời của chiếc ô an ninh dài hạn. “Có một câu hỏi mà tôi và mọi người Ukraine đều muốn được trả lời: nếu Nga lại khơi mào chiến tranh, các đối tác của chúng ta sẽ làm ǵ?” Zelensky nói.
Ông cho biết ḿnh sẵn sàng bay sang Mỹ “ngay khi tổng thống sẵn sàng cho một cuộc gặp” để trực tiếp bàn về các điểm c̣n treo. Nhưng ở Washington, sự sốt ruột cũng đang tăng lên: với Trump, một cuộc chiến kéo dài mà không có chiến thắng rơ ràng dễ biến thành gánh nặng chính trị. Một quan chức Mỹ thừa nhận: “Nó đang trở thành một khoản nợ khó trả về mặt chính trị, một cuộc chiến không hồi kết.”
Bầu cử giữa chiến tranh: phép thử sinh tử cho nền dân chủ Ukraine
Trên nền bức tranh chằng chịt đó – đàm phán bế tắc, đạn pháo rền vang, rạn nứt Mỹ – châu Âu ngày càng lộ rơ, toan tính của Nga ngày càng hung hăng – lời tuyên bố “tôi sẵn sàng cho bầu cử” của Zelensky mang ư nghĩa vượt khỏi một câu nói phản bác chỉ trích. Nó là thông điệp rằng ngay cả trong t́nh trạng thiết quân luật và dưới mưa tên lửa, Kyiv vẫn muốn chứng minh họ không sợ dân chủ, không sợ lá phiếu.
Nhưng để biến lời nói thành hiện thực, Ukraine cần hai thứ mà Zelensky không ngừng t́m kiếm trên mọi chặng dừng chân ở London, Brussels hay Rome: một mạng lưới bảo đảm an ninh đủ vững để người dân dám rời hầm trú ẩn đi bầu, và một mặt trận thống nhất giữa Washington – châu Âu để đối trọng với chiến lược “chia để trị” của Moskva.
Bản thân Zelensky nhiều lần nhắc lại: đây là cuộc chiến v́ quyền tồn tại của Ukraine như một quốc gia có chủ quyền, chứ không chỉ v́ vài huyện, vài vùng đất trên bản đồ. Bầu cử trong chiến tranh – nếu thành hiện thực – sẽ là phép thử tối hậu cho lời khẳng định ấy: dân chủ có thể sống sót giữa làn đạn hay không, phụ thuộc không chỉ vào ư chí người Ukraine, mà c̣n vào lựa chọn của những đồng minh đang tranh căi gay gắt trên bàn đàm phán.