Đ́nh Dương Xuân thờ bốn vị Thành hoàng: Viết Châu, Viết Tú, Viết Hương và Viết Huyền, có công giúp vua đánh giặc Ma Na thời Lư.
Đ́nh Dương Xuân (ở thôn Dương Xuân, xă Ứng Hoè, TP Hải Pḥng) tọa lạc trên một khu đất cao ráo, thoáng rộng, mặt tiền quay về phía tây nam, phía trước là giếng nước trồng sen quanh năm xanh mát.
Thần tích lưu truyền ở làng Dương Xuân
Đ́nh Dương Xuân thờ bốn vị thành hoàng: Viết Châu, Viết Tú, Viết Hương và Viết Huyền có công giúp vua đánh giặc Ma Na thời Lư.
Theo tấm bia thần tích khắc dựng vào năm Hoàng triều Tự Đức 29 (1876) hiện lưu giữ tại di tích, vào thế kỷ VI, dưới thời vua Lư Nam Đế, đất nước yên b́nh thịnh vượng ba năm, nhân dân được yên ổn. Trong thời gian này, vua cùng quần thần xa giá lên thuyền đi chu du thiên hạ. Vào giờ ngọ ngày 14/3, thuyền đi đến Châu Tân thuộc địa phận trang Dương Mai (nay là thôn Dương Xuân) bỗng nhiên gặp mưa to gió lớn, vua bèn ghé vào trang trú ẩn. Vua hỏi thổ thần ở ven sông là thần nào, rồi bảo rằng: Nếu (vị thần) làm được mưa gió tạnh ở sông này mới là linh ứng. Đêm hôm đó, vua mộng thấy bốn ông mặc sắc phục màu đỏ rực rỡ, ngồi trong thuyền, nói: "Ta là thần Đại Giang của nước Nam, ở rừng cây này đă lâu, nay gặp vua đi chu du, nguyện đi theo để phù trợ". Tỉnh dậy, vua triệu tập đ́nh thần và kỳ lăo ở bản trang đến cùng bàn bạc. Một lúc sau, nước ở trong sông nổi sóng dâng trào, phía đông của trang có một g̣ đất bỗng nổi lên rừng cây dài chừng bốn thước, giống như h́nh người nhà vua đă gặp trong mộng (hôm đó là ngày 16.3). Nhà vua cùng đ́nh thần và kỳ lăo đến xem, thấy cây có viết 8 chữ: Viết Châu, Viết Tú, Viết Hương, Viết Huyền. Lúc đó, gió yên, mưa tạnh, bến sông quang đăng trở lại. Cho là linh ứng, nhà vua truyền lệnh xây đền thờ, lại ban cho nhân dân 300 quan tiền, miễn binh lương sáu năm và cho phép trang Dương Mai, huyện B́nh Hà làm hộ nhi hương hỏa phụng thờ măi măi, đồng thời khen phong mỹ tự:
Nhất phong: Bản cảnh Thành hoàng dương uy cảm ứng quảng ích Đại vương (Bậc Đại vương là Thành hoàng bản cảnh oai nghiêm, tài giỏi, cảm ứng, rộng răi).
Nhất phong: Dực tán diệu vận thông minh linh ứng Đại vương (Bậc Đại vương giúp đỡ rộng khắp, tốt đẹp khéo léo, thông minh, linh thiêng, hiển ứng).
Nhất phong: Chính trực Linh phù đạt đức hoằng tuyên Đại vương (Bậc Đại vương chính trực, linh thiêng phù giúp, hiện rơ ân đức, truyền bá rộng khắp).
Nhất phong: Đương cảnh Thành hoàng thi nhân duệ trí phả lại Đại vương (Bậc Đại vương là Thành hoàng bản cảnh có ḷng nhân từ, ban phát ân huệ, thông minh, sáng suốt, khắp nơi được nhờ cậy).
Đến triều Lư, niên hiệu Long Phù năm thứ 3 (1103), giặc Ma Na xâm chiếm nước ta. Thư từ biên cương cấp báo về, nhà vua vô cùng lo lắng triệu đ́nh thần họp bàn kế đánh giặc. Vua cầm quân đi đánh giặc nhưng không chống cự được liền đến đền thờ ở trang Dương Mai hành lễ, lập đàn cầu đảo.
Khi nhà vua xuất quân, bỗng nhiên trời đất tối đen, mưa to gió lớn, sấm chớp đùng đùng, sóng cả dâng trào, quân giặc phân tán bị quân ta giết nhiều không kể xiết, số sống sót vội vă bỏ chạy về nước. Đất nước trở lại thanh b́nh. Nhà vua rất đỗi vui mừng, triệu đ́nh thần và bản trang dự yến, ban cho nhân dân 10 cân bạc, trăm tấm lụa trắng, miễn binh lương các dịch ba năm và cho phép bản trang lấy đó làm tiền của hương đăng, đồng thời tặng phong: Thượng đẳng tối linh (Vị thần bậc thượng đẳng rất linh thiêng), theo trước phụng thờ măi măi.
Để ghi nhớ công đức của các ngài, người dân làng Dương Xuân đă xây dựng ngôi đ́nh để các thế hệ ngh́n năm sau có nơi phụng thờ hương hỏa. Hằng năm, cứ vào ngày 16.3 âm lịch, dân làng Dương Xuân lại tổ chức lễ hội. Để tỏ ḷng thành kính, tri ân, nhân dân trong làng tổ chức rước từ đống Thiên (nơi hiển linh của bốn vị thần, cách đ́nh khoảng 1 km về hướng đông bắc) về đ́nh làm lễ tế. Nhân dân trong làng nô nức mang lễ vật là những nông sản tinh túy nhất dâng lên các vị thần có nhiều công lao với dân, với nước. Phần hội có hát chèo, cờ tướng, chọi gà, bắt vịt...
Dấu tích đ́nh xưa
Đ́nh Dương Xuân gồm 5 gian đại bái và 3 gian hậu cung. Ṭa đại bái xây đao dĩ, ṭa hậu cung xây bít đốc. Kết cấu v́ kèo theo kiểu giá chiêng, mái lợp ngói mũi. Công tŕnh có sân đ́nh, giếng, nhà tạo soạn và cổng nghi môn, xung quanh có tường bao bảo vệ tạo không gian riêng biệt, linh thiêng.
Trải qua thời gian và chiến tranh, ngôi đ́nh đă không c̣n lưu giữ được kiến trúc cổ ban đầu. Cụ Đinh Văn Đồng, Hội hương lăo đ́nh cho biết: Năm 1947, ngôi đ́nh bị thực dân Pháp phá hủy hoàn toàn lấy nguyên vật liệu xây dựng bốt Nhang Hải. Các đồ thờ tự như ngai, bài vị, sắc phong cũng bị mất. Năm 1960, dân làng xây dựng 3 gian đ́nh nhỏ, mái lợp rạ để làm nơi sinh hoạt tín ngưỡng. Năm 2000, địa phương cho cải tạo lại thành 3 gian lợp ngói. Đến năm 2020, ngôi đ́nh được phục dựng lại khang trang như hiện nay và về cơ bản vẫn giữ được lối kiến trúc của ngôi đ́nh cổ.
Sau cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, từ năm 1954 - 1960, ngôi đ́nh là nơi mở các lớp b́nh dân học vụ hưởng ứng phong trào "diệt giặc đói", "diệt giặc dốt" và giặc ngoại xâm do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động, đồng thời cũng là địa điểm tổ chức một số lớp học (từ lớp 1 đến lớp 4) của Trường Tiểu học xă Quyết Thắng; nơi luyện lập của dân quân du kích địa phương...
Với những giá trị lịch sử, văn hóa c̣n lưu giữ, chính quyền và nhân dân địa phương đă làm đơn đề nghị tŕnh các cấp xem xét xếp hạng đ́nh Dương Xuân là di tích lịch sử cấp tỉnh.
Vietbf @ Sưu tầm