Bị
"tưng tưng" là cách nói vui để chỉ ra trẻ em bị
"hội chứng tăng động" (hyperactivity), thường quậy phá quá mức, hoặc không kiểm soát được hành vi. Vài cuộc nghiên cứu cho thấy, khi tiêu thụ nước ngọt có liên quan đến chứng tăng động này ở trẻ. Nước ngọt vừa có có gas, có đường, và thường có kèm thoe chất bảo quản
benzoate. Nghe đến chất bảo quản là thấy thật đáng ngờ rồi. Sự thật là như thế nào?
(Minh họa)
"Hiếu động" khác với "tăng động"
Nước ngọt ít nhiều có ảnh hưởng đến chứng tăng động ở trẻ đă được bàn luận nhiều từ hơn ba mươi năm qua. Mối nghi ngờ tập trung vào các loại phụ gia được sử dụng trong loại nước ngọt có gas.
Nước ngọt có gas là loại nước giải khát được chế biến thật đơn giản nhất, chỉ có lấy nước pha thêm các loại phụ gia như hương liệu, chất điều chỉnh độ acid, chất tạo ngọt, màu thực phẩm, chất bảo quản, chất chống oxid hóa (để cầm giữ độ màu), có khi c̣n bỏ thêm cả chất caffeine cho thêm phần kích thích… rồi cuối cùng bơm gas, và cho đóng chai. Thế là xong.
Trẻ có hành vi hiếu động rất khác với tâm thế tăng động.
"Hiếu động" (overactivity) thường rơi vào đứa trẻ mới có vài ba tuổi, chỉ quậy phá hơi quá mức một chút, nhưng c̣n kiểm soát được mức độ quậy phá của ḿnh, biết ngán sợ cha mẹ thầy cô khi bị la rầy, ngăn cản.
Nhưng hành vi
"tăng động" lại khác, thường xảy ra ở trẻ độ 7-8 tuồi, quậy phá trên mức b́nh thường, kém tập trung, nói nhiều, nói huyên thuyên, nói leo để cho người khác luôn chú ư đến ḿnh, nhưng khả năng chú ư của chính ḿnh lại kém cỏi, hay bốc đồng, không tự kiểm soát được hành vi, ở trường lớp cũng như ở nhà. Y học gọi đây là
"hội chứng rối loạn tăng động thiếu tập trung" (ADHD–Attention deficit hyperactivity disorder), xảy ra với một số trẻ và thiếu niên, con trai bị chứng ADHD nhiều hơn con gái.
Chất bảo quản benzoate bị "mắc oan"
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến chứng rối loạn
ADHD ở trẻ em, có thể do yếu tố bệnh lư rối loạn phát triển thần kinh b́nh thường, nhưng yếu tố tâm lư cũng không được loại trừ, như gia cảnh trong nhà, môi trường sống,...
Uống nước ngọt có thể làm cho những đứa trẻ có xu hướng
ADHD được
"bốc" thêm lên. Tuy nhiên, không phải là tất cả loại nước ngọt nào cũng gây ra hậu quả không tốt đó. Vậy, thủ phạm ở đây là chất phụ gia ǵ có trong nước ngọt?
Bị ngờ vực trước tiên là
sodium benzoate, một chất bảo quản giúp chống nấm mốc, lên men, và trong vài trường hợp có thể chống vi khuẩn nên được cho sử dụng thường xuyên trong nhiều loại thực phẩm khác nhau. Do mức hiệu quả diệt khuẩn tốt trong môi trường acid, chất
benzoate này thường được cho sử dụng trong những sản phẩm có tính acid như nước trái cây, mứt, rau quả ngâm muối, nước ngọt…
Benzoate cũng c̣n được cho sử dụng trong ngành dược để điều trị căn bệnh
"cao ammoniac máu" (hyperammonemia).
Benzoate vốn là chất phụ gia được phép sử dụng trong thực phẩm cho mục đích bảo quản. Cơ quan An toàn
FDA (Hoa Kỳ) có liệt kê chất
benzoate vào nhóm phụ gia được thừa nhận rộng răi là
"an toàn khi sử dụng" (GRAS).
V́ benzoate được dùng phổ biến như vậy, nên đă nhanh chóng bị giới khoa học loại ra khỏi sự nghi ngờ cho rằng làm
"bốc" thêm hội chứng tăng động ở trẻ, nhưng giới báo chí khi nghe đến chất bảo quản lại bị
"tăng động", gây ra dư luận ồn ào một thời.
Đây mới chính là thủ phạm thực sự
Cơ quan Tiêu chuẩn Thực phẩm Vương quốc Anh (FSA–Food Standards Agency) đă tài trợ cho Đại học ở Southampton (Anh) nghiên cứu sâu để làm rơ vấn đề này. Kết quả cuộc nghiên cứu đă được Ủy ban về Độc tố của Anh quốc đưa ra nhận định như sau: Về mặt lâm sàng, quả thực là có mối liên quan giữa việc uống nước ngọt và hành vi tăng động ở một số trẻ em, nhưng chỉ xảy ra với đứa trẻ có khuynh hướng bị chứng tăng động có sẵn trong người rồi.
Cả loại màu thực phẩm nhân tạo và benzoate được cho là có liên quan với nhau. Tuy nhiên, cuộc nghiên cứu này chỉ được thực hiện trên loại nước ngọt có cho sử dụng và không có dùng hỗn hợp của hai thành phần phụ gia này. Nói một cách khác, nước ngọt phải vừa có chứa màu thực phẩm và benzoate mới có mối liên quan đó. V́ sao phải có mặt đủ cả hai thành phần này, th́ khoa học chưa có giải thích được.
Tuy nhiên Cơ quan Tiêu chuẩn
FSA đă chỉ ra 6 loại màu thực phẩm để cho phụ huynh cần thận trọng khi cho trẻ con ăn uống:
- Sunset yellow FCF (E110)
- Quinoline yellow (E104)
- Màu đỏ armoisine (E122)
- Allura red (E129)
- Màu vàngàng tartrazine (E102)
- Màu đỏ ponceau 4R (E124).
Mă số
E trong ngoặc đơn là kư hiệu của châu Âu, chỉ ra loại chất phụ gia được phép cho sử dụng trong thực phẩm trong một số điều kiện cụ thể nào đó.
Các loại màu thực phẩm nêu trên đều được các cơ quan an toàn thực phẩm ở Hoa Kỳ, châu Âu và các nước trên thế giới cho phép sử dụng.
Cơ quan
FSA của Anh quốc nêu các loại màu thực phẩm nêu trên chỉ là để khuyến cáo chứ không có cấm sử dụng chúng trong nước ngọt. Tuy vậy,
FSA có yêu cầu các công ty sản xuất nước ngọt phải ghi rơ ḍng chữ cảnh cáo trên bao b́
"May have an adverse effect on activity and attention in children" (có thể gây ra ảnh hưởng không tốt đến hoạt động và khả năng tập trung của trẻ). Đồng thời
FSA cũng khuyến khích các công ty chế biến nên t́m các chất thay thế khác, và cho loại bỏ ra 6 màu thực phẩm nêu trên.
Châu Âu cũng cho thực hiện theo khuyến cáo của Anh quốc, nhưng
FDA (Hoa Kỳ) th́ c̣n lừng khừng, chưa có quyết định dứt khoát.
Các chuyên gia nghiên cứu cũng nhấn mạnh, có nhiều nguyên nhân dẫn đến chứng tăng động
ADHD ở trẻ, và việc loại bỏ ra các phụ gia này không có nghĩa là sẽ ngăn ngừa hay điều trị được chứng tăng động này.
Nói chung, cuộc nghiên cứu của Đại học Souththampton vẫn chưa đủ tính thuyết phục để cho các cơ quan an toàn thực phẩm có hành động cụ thể và thiết thực, trong khi chất bảo quản vẫn là thứ cần thiết để ngăn ngừa vấn đề ngộ độc thực phẩm do khả năng bị nhiễm khuẩn, bị mốc meo…
Với nước ngọt có gas th́ thành phần sử dụng phải vừa có chất
benzoate, vừa có màu thực phẩm mới có thể liên quan đến chứng tăng động (chứ không phải là nguyên nhân chính gây ra tăng động). Nếu nước ngọt chỉ có chứa một trong hai thành phần đó th́ lại không sao. Tuy nhiên, giữa benzoate và màu thực phẩm, th́ chất màu trong thực phẩm đang bị
"chiếu tướng" rất kỹ, chứ chất benzoate được xem là
"vô tội".(?)
Về loại nước ngọt có gas
Nước ngọt có gas, tiếng Anh gọi
"soft drink" để phân biệt ra với
"hard drink" là thức uống có chứa chất cồn. Như đă nói ở trên, nước ngọt chỉ là loại nước có đường, rồi cho bơm gas (khí carbonic) vô và cho đóng chai. Các loại phụ gia có thêm thắt vào chỉ làm cho bắt mắt, bắt mùi dù có quảng cáo rầm rộ như thế nào đi nữa cũng không có ư nghĩa nào về mặt dinh dưỡng. Một lon nước ngọt (330 ml) có 12 g đường, cung cấp khoảng 150 Kcal.
Khoa học gọi nước ngọt có gas là thứ
"năng lượng rỗng", nghĩa là chỉ thuần túy cung cấp năng lượng, chứ chẳng có bổ béo ǵ.
"Năng lượng rỗng" có thể hiểu một cách ví von, giống như chạy xe gắn máy chỉ đổ xăng mà không có châm thêm nhớt. (
*nhưng tại sao lại bị "ghiền" nếu không có thêm vô thứ ǵ?)
Nhiều cuộc nghiên cứu cho thấy, uống nhiều nước ngọt có gas sẽ dẫn đến béo ph́. Béo ph́ không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà có thể có rủi ro cao dẫn đến các bệnh về tim mạch, hô hấp, tiểu đường, tăng huyết áp.. Ở các em gái, béo ph́ là một trong những nguyên nhân gây ra
"hội chứng dậy th́ sớm".
Tóm lại, nước ngọt có gas không chỉ đơn giản là câu chuyện đề cập đến hội chứng tăng động ở trẻ em, mà c̣n là chứng béo ph́. Với trẻ em, thứ ǵ ngọt là chúng đều thích, cho nên nhiều trường học trên thế giới đă cấm bán nước ngọt có gas, kể cả nước tăng lực trong phạm vi trường học.
Vũ Thế Thành