Thời điểm này mùa hoa quả bắt đầu, sau 1 năm chịu tổn thất bởi siêu băo Yagi, tại miền Bắc các loại trái cây đặc sản ở Hải Dương, Bắc Giang, Lạng Sơn, Hưng Yên,... được dự báo bội thu. Tuy nhiên, đây cũng là thời điểm mà nỗi lo cũ tái diễn: Tắc biên, ùn ứ cửa khẩu khiến “được mùa, mất giá”.
Hiện trạng ùn ứ nông sản xuất khẩu, tắc biên đă được Ban nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) gửi báo cáo lên Thủ tướng Chính phủ; đồng thời, tổ chức nghiên cứu này đă đề xuất hàng loạt giải pháp cấp bách cũng như lâu dài liên quan đến t́nh trạng ùn ứ nông sản ở cửa khẩu.
Được mùa cũng lo!
Với thời gian thông quan lên đến 20-30 ngày như hiện nay, theo Ban IV hầu hết hàng hóa nông, thủy sản sẽ bị hỏng nếu không có cơ sở hạ tầng, cấp đông đầy đủ và không có kế hoạch “phân luồng cho nông sản” từ khâu xuất khẩu.
Việc tập trung chủ yếu một đầu mối xuất khẩu sang Trung Quốc có nhiều rủi do, nếu ùn ứ, tắc biên sẽ dẫn đến đổ bỏ, không c̣n khả năng tiêu thụ.
Thực tế, t́nh trạng ùn ứ nông sản tại các cửa khẩu sang Trung Quốc luôn tái diễn hằng năm. Năm nay, thời tiết thuận lợi, hoa quả được mùa sau siêu băo Yagi nên nỗi lo ấy càng lớn hơn.
Việc hàng ngh́n xe container rau củ quả, trái cây tươi phải xếp hàng dài, chờ đợi thông quan tại các cửa khẩu khiến các doanh nghiệp xuất khẩu phải chịu thêm chi phí lưu kho, chi phí vận chuyển, và mất uy tín với đối tác.
Về lâu dài, t́nh trạng này ảnh hưởng tiêu cực đến thương hiệu nông sản Việt Nam và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Theo ước tính của Hiệp hội Rau quả Việt Nam, con số thiệt hại lên đến hơn 2.000 tỷ đồng. Bối cảnh sắp đến vụ thu hoạch cuối năm, là vụ cao điểm của lượng hàng hóa nông, thủy sản Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, nếu khả năng thông quan không được cải thiện, con số thiệt hại sẽ c̣n lớn hơn rất nhiều lần.
Ngoài ra, t́nh trạng quá tải ở mọi bến băi, cửa khẩu cộng với tốc độ thông quan chậm c̣n ảnh hưởng tới nhiều mặt hàng xuất, nhập khẩu khác, đặc biệt là hàng linh kiện điện tử, hàng nguyên liệu phục vụ sản xuất trong nước (như lĩnh vực sản xuất chế biến gỗ với ván bóc, gỗ bóc...), mà hiện các doanh nghiệp đang rất cần để gấp rút hoàn thành các đơn hàng đă kư dịp cuối năm.
Một số tập đoàn sản xuất hàng điện tử lớn nhất Việt Nam cho biết, do linh kiện không thể nhập về qua cửa khẩu đường bộ theo kế hoạch mà lại không thể dừng dây chuyền sản xuất. Chính v́ vậy, các doanh nghiệp đă phải ứng phó tạm thời bằng cách chuyển sang các phương thức vận chuyển khác tốn kém hơn như đường hàng không với chi phí đắt hơn 76% (chưa tính phụ phí dịch bệnh 15%).
Chủ động phân luồng từ xa, tránh dồn toa nông sản
Để khắc phục cải ùn ứ tắc biên tái diễn trong bối cảnh mới, ngày 31/5, để chuẩn bị cho mùa hoa quả rộ năm 2025 và để hạn chế t́nh trạng ùn ứ cục bộ, Thủ tướng Chính phủ đă có công điện yêu cầu các tỉnh thành chủ động, phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Công Thương cung cấp thông tin, khuyến cáo người dân, hợp tác xă, doanh nghiệp sản xuất gắn với nhu cầu thị trường.
Người đứng đầu Chính phủ yêu cầu việc sản xuất cũng phải đáp ứng các quy tŕnh, tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu từ khâu sản xuất, thu hoạch, sơ chế, chế biến, đóng gói, vận chuyển, truy xuất nguồn gốc để đẩy mạnh xuất khẩu chính ngạch.
Các tỉnh có cửa khẩu, nhất là khu vực biên giới phía Bắc (Lạng Sơn, Lào Cai, Quảng Ninh, Cao Bằng, Hà Giang, Điện Biên, Lai Châu), theo dơi t́nh h́nh trên địa bàn để phối hợp với các cơ quan liên quan có giải pháp đảm bảo lưu thông hàng hóa tại khu vực cửa khẩu, kịp thời điều tiết, quản lư phương tiện đưa hàng lên cửa khẩu biên giới.
Đặc biệt, Thủ tướng yêu cầu cầu các tỉnh thành phải thường xuyên thông tin về t́nh h́nh lưu thông, xuất khẩu nông sản tại các cửa khẩu để các địa phương, cơ quan chức năng và doanh nghiệp xuất khẩu nông sản chủ động điều chỉnh phương án sản xuất, kinh doanh.
"Không để t́nh trạng ùn tắc hàng hóa, nông sản tại cửa khẩu, giảm nguy cơ thiệt hại với người dân và doanh nghiệp", Thủ tướng yêu cầu.
Ngoài đẩy mạnh xuất khẩu, Thủ tướng yêu cầu tạo điều kiện kết nối giao thương, đẩy mạnh việc tiêu thụ hoa quả tại thị trường trong nước, nhất là các trung tâm thương mại, siêu thị, hợp tác xă lớn, các phương thức bán hàng thông qua sàn thương mại điện tử.
Về nguyên nhân của t́nh trạng ùn ứ, tắc biên mỗi mùa hoa quả và cuối năm, theo bà Nguyễn Cẩm Trang, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), nguyên nhân khách quan là phía Trung Quốc ngày càng siết chặt quy định về nguồn gốc xuất xứ, pḥng chống dịch bệnh và đặc biệt là thuốc hóa chất, trừ sâu tồn dư rau củ quả, điều này khiến việc rau củ quả Việt Nam không thể ồ ạt vào thị trường này như trước kia được.
Nguyên nhân chủ quan, theo đại diện của Cục Xuất nhập khẩu là khá nhiều sản phẩm nông sản của Việt Nam sản xuất chưa đúng với quy tŕnh, tiêu chuẩn và yêu cầu của thị trường; chất lượng hoặc bao gói vẫn chưa đáp ứng được các yêu cầu của thị trường nhập khẩu; việc truy xuất nguồn gốc, đăng kư vùng trồng c̣n chậm…
Điều này dẫn đến việc trong số các sản phẩm nông sản xuất khẩu, vẫn có nhiều sản phẩm chưa thể xuất khẩu chính ngạch mà vẫn phải sử dụng h́nh thức trao đổi cư dân biên giới.
Để giải quyết triệt để vấn đề này, cần có những giải pháp mang tính chiến lược và dài hạn. Việt Nam cần tiếp tục đẩy mạnh đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, giảm sự phụ thuộc vào một thị trường duy nhất.
Đồng thời, tập trung nâng cao chất lượng nông sản, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế và yêu cầu truy xuất nguồn gốc để chuyển dần sang xuất khẩu chính ngạch.
Theo ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư kư Hiệp hội rau quả Việt Nam, ước tính, thiệt hại ở các đợt ùn ứ nông sản tại cửa khẩu là rất lớn. Ước tính trị giá hàng hóa trên mỗi xe container lên đến khoảng 500 triệu đồng, các loại xe container đều vận chuyển từ miền Nam, trong các vựa nông sản lớn ra ngoài Bắc như Tiền Giang, An Giang, Quảng Ngăi, B́nh Thuận.
Các xe đều duy tŕ từ 1-2 triệu đồng/ngày tiền chi phí cho nhiên liệu, sinh hoạt tài xé, chi phí bến băi, tổng chi phí các container có thể từ 500 đến 700 triệu đồng. Đây là tài sản lớn đối với người dân, doanh nghiệp. Nhiều người không thể chờ được phải quay xe về bán tháo ở các tỉnh phía Bắc.
"Nhà nước, địa phương cần phải can thiệp vào việc lên kế hoạch cho doanh nghiệp, người dân để điều tiết xe hàng theo tŕnh tự. Bên cạnh đó, do lượng xe đổ về địa phương ồ ạt nên công tác chuẩn bị mặt bằng, bốc dỡ và dịch vụ xuất nhập khẩu đặc biệt quan tâm.
VietBF@sưu tập