Chúng ta thường nhầm lẫn giữa việc “đọc thuộc” và “hiểu”. Rất nhiều người học để thi, ghi nhớ công thức, định nghĩa… nhưng lại không thể sử dụng chúng khi cần. Điều đó không phải v́ họ không cố gắng, mà v́ họ chưa thật sự nắm vững kiến thức theo đúng nghĩa.
Phương pháp Feynman – do nhà vật lư đoạt giải Nobel Richard Feynman phát triển – là một trong những cách học hiệu quả nhất, có thể áp dụng cho mọi lĩnh vực. Cốt lơi của nó là: nếu bạn có thể giải thích một khái niệm phức tạp bằng ngôn ngữ đơn giản, nghĩa là bạn đă thật sự hiểu nó.
⸻
◾ V́ sao nên dùng phương pháp Feynman?
› Nó buộc bạn phải học chủ động: thay v́ “thu nạp thông tin” một cách thụ động, bạn phải tư duy, diễn giải, và kết nối kiến thức như thể đang giảng lại cho người khác.
› Nó giúp bạn nhận ra ngay những điểm chưa hiểu rơ – thứ mà bạn có thể tưởng ḿnh đă biết.
› Nó biến kiến thức vụn vặt thành hiểu biết có cấu trúc, dễ ghi nhớ và áp dụng.
⸻
◾ 4 bước của phương pháp Feynman
Bước 1. Giả tưởng rằng bạn đang dạy cho một đứa trẻ 12 tuổi
Viết chủ đề bạn muốn học vào một tờ giấy trắng. Sau đó, tưởng tượng bạn phải giải thích nó cho một đứa trẻ lớp 6 – hoặc một con vịt cao su trên bàn. Viết ra mọi thứ bạn biết, càng đơn giản càng tốt. Tránh dùng ngôn ngữ chuyên ngành hay khái niệm mơ hồ.
Bước 2. T́m ra chỗ bạn chưa hiểu
Nếu bạn lúng túng khi giải thích, không biết tiếp theo là ǵ, hay phải viện đến từ ngữ cao siêu – nghĩa là bạn chưa hiểu rơ. Hăy quay lại tài liệu gốc, tra cứu kỹ hơn, hỏi người khác, hoặc t́m ví dụ minh họa.
Bước 3. Tổ chức và đơn giản hóa kiến thức
Biến những ghi chú ban đầu thành một bài giảng trôi chảy từ đầu đến cuối. Đọc to lên – nếu chỗ nào c̣n vấp, hăy sửa lại cho dễ hiểu hơn. Cứ luyện tập như vậy, bạn sẽ ngày càng xây dựng được một kho kiến thức dễ nhớ, rơ ràng.
Bước 4. Thử dạy lại cho người khác (không bắt buộc)
Nếu bạn có thể dạy lại cho người chưa biết ǵ mà họ hiểu được – th́ bạn đă nắm chắc kiến thức. Những câu hỏi họ đặt ra thậm chí sẽ giúp bạn hiểu sâu hơn.
⸻
◾ Những lợi ích khi học theo cách này
› Bạn sẽ hiểu kiến thức đến tận lơi – thay v́ chỉ ghi nhớ hời hợt.
› Bạn không c̣n phụ thuộc vào từ chuyên môn hay thuật ngữ rỗng.
› Bạn biết được giới hạn hiểu biết của ḿnh – để từ đó học đúng phần c̣n thiếu.
› Bạn có thể áp dụng kiến thức linh hoạt trong nhiều t́nh huống khác nhau.
⸻
◾ Thế nào là “hiểu thật sự”?
Richard Feynman từng nói: “Nếu bạn chỉ biết tên của một thứ, bạn chưa thực sự hiểu nó.”
Ví dụ, bạn có thể biết con chim kia là loài họng nâu. Nhưng điều đó không nói ǵ về cách nó học bay, cách nó t́m đường khi di cư hàng ngàn cây số, hay v́ sao nó hót được như vậy. Hiểu tên gọi không phải là hiểu bản chất.
Chúng ta thường giấu sự thiếu hiểu biết đằng sau những từ ngữ mơ hồ. Nhưng nếu không thể giải thích rơ ràng, nghĩa là bạn chưa nắm được vấn đề.
⸻
◾ Không có con đường tắt
Hiểu sâu không đến từ việc “tỏ ra thông minh” hay dùng từ ngữ bóng bẩy. Nó đến từ việc dám đặt câu hỏi, dám thừa nhận “ḿnh chưa hiểu”, và kiên tŕ sắp xếp lại kiến thức cho đến khi nó trở nên rơ ràng như ánh sáng ban ngày.
Phương pháp Feynman không chỉ giúp bạn học tốt hơn – mà c̣n dạy bạn tư duy rơ ràng, nói chuyện mạch lạc, và đối diện với sự thật một cách trung thực.
—
Nếu bạn từng gặp một người có thể giải thích những điều phức tạp bằng ngôn ngữ đơn giản – hăy giữ họ lại. Đó là dấu hiệu của một người hiểu sâu, không phải nói hay.
Và nếu bạn muốn trở thành người đó, hăy bắt đầu từ một tờ giấy trắng, và một câu hỏi: “Ḿnh thật sự hiểu điều này đến đâu rồi?”
VietBF@sưu tập