Ngày thấy mẹ khóc v́ một ổ bánh ḿ
Ngày đó, trong một cửa hàng tạp hóa nhỏ ở một làng quê Tây Ban Nha, một cậu bé 12 tuổi đứng lặng bên cạnh mẹ ḿnh. Mẹ ông – một người phụ nữ làm tạp vụ, gương mặt nhuốm mệt mỏi – xin mua thức ăn “trả sau” như những lần trước. Nhưng lần này, chủ tiệm nh́n hai mẹ con lạnh lùng và nói: không cho nợ nữa. Hai mẹ con lặng lẽ quay về nhà. Không một lời nào được thốt ra, chỉ có tiếng bước chân và những giọt nước mắt rơi khẽ trên g̣ má người mẹ. Khoảnh khắc đó, cậu bé hiểu thế nào là nhục. Và cũng từ khoảnh khắc đó, cậu thề với chính ḿnh: nghèo khó sẽ không phải là số phận của gia đ́nh này nữa. Cậu bé ấy tên là Amancio Ortega.
Căn nhà nghèo, sự im lặng và lời thề không nói ra
Ortega sinh ra trong một gia đ́nh nghèo ở Tây Ban Nha: cha là công nhân đường sắt, mẹ đi làm tạp vụ. Trong ngôi nhà nhỏ ấy, thứ nhiều nhất là sự im lặng, c̣n những thứ khác – tiền bạc, thức ăn, quần áo – đều khan hiếm. Ngày thấy mẹ bị từ chối bán chịu, đầu cúi thấp v́ tủi nhục, cậu hiểu rằng nghèo không chỉ là cái bụng đói mà là cái lưng phải c̣ng xuống trước người khác. Tối hôm đó, cậu 12 tuổi nhưng tâm hồn già thêm nhiều tuổi. Ortega quyết định rời trường học, không phải v́ cậu ghét học, mà v́ cậu hiểu: nếu muốn cuộc đời rẽ sang hướng khác, cậu phải tự xây bằng chính đôi tay ḿnh.
Cậu bé giao hàng và những giấc mơ khâu bằng sợi chỉ
Ortega bắt đầu làm việc trong một cửa hàng quần áo với công việc đơn giản: giao hàng. Nhưng thay v́ chỉ làm cho xong việc, cậu quan sát tất cả: cách người ta cắt may, cách họ đo vải, cách bà chủ tính tiền, cách nhân viên nói chuyện với khách, cách một chiếc váy đẹp có thể khiến một người phụ nữ rạng rỡ hơn khi bước ra khỏi cửa tiệm. Ban ngày, cậu chạy khắp phố phường giao quần áo. Đêm về, những sợi chỉ c̣n dính trên ngón tay, c̣n trong đầu là những đường cắt, đường may, kiểu dáng, là giấc mơ về những sản phẩm mang tên chính ḿnh. Cậu học nghề không qua trường lớp, mà bằng ánh mắt chăm chú, đôi tay cần mẫn và một trí nhớ lặng lẽ ghi lại từng chi tiết nhỏ.
Từ áo choàng tắm bán dạo đến những mùa đông không sưởi
Nhiều năm sau, Ortega cùng vợ bắt đầu tự tay làm những chiếc áo choàng tắm. Họ không có cửa hàng, không có thương hiệu, không có vốn – chỉ có một chút vải, vài chiếc máy may và một quyết tâm không lùi bước. Hai vợ chồng đi gơ cửa từng nhà, mang theo những chiếc áo choàng tắm do chính tay ḿnh cắt may, vừa bán vừa nghe góp ư của khách để chỉnh sửa. Họ run rẩy qua những mùa đông lạnh buốt, tiết kiệm từng đồng, tắt bớt sưởi ấm để dành tiền cho hàng hóa. Có một mùa Giáng sinh, kẻ trộm đột nhập lấy sạch những ǵ họ có. Ortega, trong khoảnh khắc tuyệt vọng, đă nghĩ đến việc bỏ cuộc. Nhưng rồi, h́nh ảnh mẹ đứng trong tiệm tạp hóa năm xưa lại hiện lên. Ông hiểu: nếu dừng lại, nỗi nhục kia sẽ thắng. Và ông quyết định bước tiếp.
Confecciones Goa: cú ngă đầu đời và bài học không “chết ch́m”
Trước khi có Zara, Ortega đă lập công ty Confecciones Goa – nỗ lực đầu tiên để bước vào thế giới kinh doanh đúng nghĩa. Đó không phải là một câu chuyện cổ tích suôn sẻ. Công ty suưt chút nữa bị xóa sổ, những rủi ro, sai lầm, thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm đập vào ông dồn dập. Nhưng thay v́ để thất bại nhận ch́m, ông coi nó như “trường đại học” của riêng ḿnh: đắt đỏ, đau đớn, nhưng dạy những bài học không sách vở nào có thể ghi lại hết. Chính từ đống tro tàn của nỗ lực đầu tiên đó, ông học cách quản lí, cách kiểm soát chi phí, cách hiểu sâu chuỗi cung ứng và quan trọng nhất – cách không bỏ cuộc khi mọi thứ sụp đổ.
1975: Cửa hàng nhỏ mang tên Zara và cuộc cách mạng thời trang
Năm 1975, Ortega mở một cửa hàng nhỏ ở La Coruña. Không ai ngờ, cửa hàng này sẽ trở thành cái nôi của Zara – thương hiệu thay đổi cả ngành thời trang thế giới. Ư tưởng của ông rất đơn giản nhưng cực ḱ táo bạo: quần áo đẹp, chất lượng tốt, được cập nhật liên tục như thời trang cao cấp, nhưng với mức giá mà “người b́nh thường” có thể mua được. Trong khi các nhà mốt truyền thống mất nhiều tháng, thậm chí cả mùa để đưa một bộ sưu tập ra thị trường, hệ thống của Ortega rút ngắn thời gian xuống c̣n vài tuần, thậm chí vài ngày. Cửa hàng nhận tín hiệu từ khách, nhà máy lập tức điều chỉnh, mẫu mă được thay đổi nhanh như nhịp thở của phố. Người ta từng cười ông là kẻ “điên”: ai lại đi sản xuất ít, thay đổi liên tục, chịu rủi ro tồn kho như thế? Hôm nay, người ta gọi đó là “fast fashion” – thời trang nhanh – và xem ông như người tiên phong.
Inditex: đế chế đứng sau người đàn ông né ánh đèn
Từ một cửa hàng nhỏ, Ortega xây dựng nên Inditex – tập đoàn sở hữu Zara, Bershka, Stradivarius và nhiều thương hiệu khác, có mặt ở hơn 90 quốc gia. Thế giới gọi ông là tỉ phú, là một trong những người giàu nhất hành tinh. Nhưng bản thân ông lại né tránh ánh đèn sân khấu: hiếm khi trả lời phỏng vấn, không thích xuất hiện ở nơi hào nhoáng, không phô trương đồ hiệu trên người. Đối với ông, danh xưng “doanh nhân” chỉ là lời người khác đặt lên. Bên trong, ông vẫn là cậu bé ngày nào nh́n mẹ khóc v́ một ổ bánh ḿ không mua được. Sự giàu có không xóa đi kí ức đó. Ngược lại, chính kí ức ấy đă trở thành kim chỉ nam: tiền có thể mua được rất nhiều thứ, nhưng không thể mua được sự tôn trọng. Sự tôn trọng phải được giành lấy – bằng lao động, bằng kỉ luật, bằng cách đối xử với người khác.
Biến nỗi nhục thành sức mạnh, quá khứ thành ngọn lửa dẫn đường
Amancio Ortega không sinh ra trong nhung lụa. Ông sinh ra trong nỗi thiếu thốn, trong một gia đ́nh không đủ tiền để mua thức ăn mà không cần xin nợ. Ở tuổi 12, ông chứng kiến mẹ ḿnh cúi đầu v́ nhục nhă và cảm nhận nỗi đau đó như một vết cắt vào tim. Ông không được thừa kế gia tài, không được tặng sẵn cơ hội, không có bằng cấp lấp lánh treo trên tường. Thứ ông có chỉ là một cơn đói không nguôi – cơn đói muốn thoát khỏi cảnh nghèo, muốn gia đ́nh ḿnh không bao giờ phải cúi đầu trước ai nữa – cùng một kỷ luật thép và một mục tiêu cháy bỏng.
Từ cậu bé giao hàng đến người sáng lập Zara, từ xưởng áo choàng tắm chật hẹp đến Inditex trải dài khắp thế giới, hành tŕnh ấy không được xây bằng may mắn, mà bằng những lần ngă và những lần đứng dậy. Ortega đă biến nỗi nhục thành sức mạnh, biến nỗi đau thành tầm nh́n, và biến kư ức về mẹ ḿnh thành động lực sống suốt đời.
Quá khứ của bạn không định nghĩa bạn là ai – nhưng nó có thể là tia lửa thắp sáng bạn. Bạn không cần một gia tài thừa kế, nhưng bạn cần một cơn đói đủ lớn, một kỷ luật đủ bền, và một mục tiêu đủ rực cháy để mỗi lần vấp ngă, bạn vẫn nhớ ḿnh đứng dậy v́ điều ǵ. Và biết đâu, một ngày nào đó, khi đă rất xa điểm xuất phát, bạn vẫn c̣n nhớ rơ khoảnh khắc đầu tiên khiến ḿnh quyết định: “Cuộc đời ḿnh sẽ không dừng lại ở đây.”
