Lực lượng dân quân biển và tàu đánh cá nước sâu của Trung Quốc gây ra mối đe dọa trực tiếp đến an ninh của Hoa Kỳ và các đồng minh ở Thái Bình Dương. Ảnh do Viện Hải quân Hoa Kỳ cung cấp.
Trung Quốc sở hữu đội tàu cá lớn nhất thế giới, và đội tàu khổng lồ này phục vụ hai mục đích: hoạt động thương mại và thực hiện các mục tiêu chính trị của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Trung tâm của hệ thống này là Lực lượng Dân quân Biển thuộc Lực lượng Vũ trang Nhân dân (PAFMM), một lực lượng hoạt động ngầm dưới vỏ bọc dân sự, đồng thời thực hiện các nhiệm vụ thu thập thông tin tình báo, trinh sát, hiện diện cưỡng chế và hỗ trợ trực tiếp cho các hoạt động hải quân.
Lực lượng dân quân này hoạt động như một lực lượng hỗ trợ của Hải quân PLA và Cảnh sát biển Trung Quốc, nhưng về mặt pháp lý vẫn được phân loại là một hạm đội dân sự. Sự mơ hồ này cho phép Bắc Kinh tiến hành các hoạt động "vùng xám" với trách nhiệm giải trình thấp hơn, đồng thời làm tăng nguy cơ tính toán sai lầm và leo thang căng thẳng.
Trung Quốc huy động các tàu dân quân từ cả một đội tàu chuyên nghiệp lẫn một lực lượng tàu cá lớn hơn nhiều đóng tại Hải Nam và Quảng Đông. Các tàu này hoạt động nhờ trợ cấp của chính phủ và thủy thủ đoàn bao gồm ngư dân, thủy thủ và cựu quân nhân.
Nhiều tàu thuyền vẫn nằm im tại các khu vực tranh chấp vì tiền chính phủ chi trả vượt quá lợi nhuận từ hoạt động đánh bắt cá. Hình ảnh vệ tinh và truyền thông nhà nước xác nhận rằng các hoạt động này được phối hợp và có mục đích rõ ràng, ngay cả khi Bắc Kinh vẫn tiếp tục mô tả chúng là hoạt động đánh bắt cá thông thường.
Các tàu dân quân đã đóng vai trò trung tâm trong các cuộc đối đầu với Philippines, Việt Nam và Nhật Bản , giúp Trung Quốc chiếm giữ hoặc củng cố vị trí tại Đá Vành Khăn, Bãi cạn Scarborough và các thực thể tranh chấp khác. Các hoạt động tập trung, bè mảng và neo đậu dài ngày được sử dụng để đe dọa các bên tranh chấp khác và bảo vệ các yêu sách mà không cần nổ súng. Những hành động này đã bị lên án trên toàn cầu là vi phạm luật pháp quốc tế. Sự phản kháng của khu vực đã gia tăng, nhưng Trung Quốc vẫn tiếp tục mở rộng các hoạt động này.
Quy mô của các đội tàu đánh cá và dân quân của Trung Quốc rất khó xác định. Số liệu của chính phủ đưa ra con số tàu đánh cá xa bờ vào khoảng 2.700 , trong khi các ước tính bên ngoài dao động từ 6.500 đến hơn 16.000 , tùy thuộc vào phương pháp. Tổng số tàu đánh cá treo cờ Trung Quốc vượt quá 50.000 . Ở mức cao nhất, một số đánh giá cho rằng có thể huy động tới 200.000 tàu trong trường hợp khủng hoảng. Bất kể con số chính xác là bao nhiêu, quy mô, hình dáng dân sự và xu hướng hoạt động không có thiết bị phát đáp của đội tàu khiến việc giám sát trở nên cực kỳ khó khăn. Ngay cả với hình ảnh vệ tinh, số lượng và sự phân tán của các tàu khiến việc giám sát toàn diện gần như bất khả thi.
Lực lượng dân quân này theo dõi các hoạt động hải quân nước ngoài và thu thập thông tin tình báo ở những khu vực mà Bắc Kinh tránh triển khai tàu chiến, lợi dụng vỏ bọc dân sự của mình. Bằng chứng vệ tinh cho thấy sự chuyển hướng sang neo đậu tại các tiền đồn kiên cố của Trung Quốc, báo hiệu rằng Bắc Kinh không còn thấy giá trị trong việc duy trì ảo tưởng rằng những tàu này chỉ đơn thuần là tàu đánh cá.
Bầy đàn và phong tỏa vẫn là những công cụ cốt lõi. Tại Bãi cạn Sabina năm 2024, hơn hai trăm tàu dân quân đã xuất hiện chỉ trong một tuần. Tại Bãi Cỏ Mây, các tàu dân quân và tàu tuần duyên đã leo thang việc cản trở các nhiệm vụ tiếp tế của Philippines. Những chiến thuật này tuân theo chiến lược "bắp cải" do Thiếu tướng Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc Trương Triệu Trung mô tả, trong đó nhiều lớp tàu cá, tàu tuần duyên và tàu chiến bao vây một thực thể để mở rộng quyền kiểm soát mà không gây ra phản ứng quân sự.
Lực lượng dân quân cũng tham gia các cuộc tập trận của Cảnh sát biển Trung Quốc, đặc biệt là trong thời kỳ căng thẳng xuyên eo biển, diễn tập các hoạt động kiểm tra và trục xuất để gây áp lực lên Đài Bắc. Phạm vi hoạt động của họ đã mở rộng ra ngoài Biển Đông, đến Thái Bình Dương và hướng tới Châu Phi , nơi họ giám sát hải quân nước ngoài và thúc đẩy lợi ích của Trung Quốc trong khi vẫn duy trì sự bảo vệ dân sự.
Trong thời chiến, Trung Quốc dự định sử dụng lực lượng dân quân biển làm thành phần cốt lõi trong kế hoạch tấn công Đài Loan. Tàu dân sự sẽ cung cấp một phần đáng kể nhu cầu vận chuyển hậu cần cần thiết để vận chuyển quân đội, xe cộ và vật tư qua eo biển. Các tài liệu lập kế hoạch của PLA và phân tích của hải quân Hoa Kỳ cho thấy các tàu dân quân được huy động sẽ duy trì lực lượng hải quân trên biển và lực lượng bộ binh trên bờ.
Nhiệm vụ có thể bao gồm vận chuyển quân lính, triển khai các đội tác chiến đặc biệt, giải cứu phi công bị bắn rơi, theo dõi tàu chiến Trung Quốc để đánh lạc hướng mục tiêu của đối phương, thực thi lệnh phong tỏa, và rải hoặc rà phá mìn. Tàu chở dầu và tàu chở hàng dân sự có thể được trang bị để tiếp tế, vận chuyển nhiên liệu và đạn dược, hỗ trợ tiếp tế trực thăng và cung cấp các dịch vụ khẩn cấp như kéo tàu, sửa chữa và chữa cháy.
Một số đội dân quân sẽ tăng cường cho Hải quân PLA để thay thế thương vong trên tàu chiến. Bắc Kinh đã xây dựng một lực lượng hải quân ngầm gồm phà, tàu vận tải và tàu sân bay có thể huy động nhanh chóng, đại diện cho nỗ lực vận chuyển dân sự bằng đường biển tiềm năng lớn nhất trong lịch sử hiện đại.
Chương trình nghị sự trẻ hóa quốc gia của Tập Cận Bình là nền tảng cho chiến lược hàng hải này. ĐCSTQ tìm cách tái thiết Trung Quốc thành cường quốc thống trị toàn cầu, một mục tiêu gắn liền với việc bảo vệ chủ quyền và giành lại các vùng lãnh thổ như Đài Loan và Hồng Kông. Kiểm soát hàng hải là trọng tâm của tham vọng đó.
Tài nguyên biển, tuyến đường thương mại và các yêu sách ngoài khơi được coi là cả huyết mạch kinh tế lẫn quyền chủ quyền. Những ưu tiên này đã thúc đẩy Trung Quốc hướng tới một hệ thống mà trong đó các cơ quan thực thi pháp luật hàng hải và lực lượng dân quân biển hoạt động ở tuyến đầu trong thời bình, trong khi Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc vẫn đóng vai trò hỗ trợ. Hoạt động của họ thách thức lợi ích của Hoa Kỳ bằng cách khẳng định quyền kiểm soát đối với vùng biển quốc tế và bằng cách tìm cách hạn chế hoạt động quân sự nước ngoài bên trong vùng đặc quyền kinh tế mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền.
Trong thời chiến, vai trò sẽ đảo ngược, với Hải quân PLA dẫn đầu và lực lượng dân quân biển hỗ trợ các hoạt động chiến đấu. Điều 36 của Luật Nghĩa vụ Quân sự Trung Quốc củng cố vai trò thời chiến của dân quân, giao cho họ các trách nhiệm bao gồm chuẩn bị chiến tranh, bảo vệ biên giới, duy trì trật tự công cộng và sẵn sàng tham gia lực lượng vũ trang khi cần thiết. Vị thế bán chính thức của dân quân biển là một lực lượng quân sự hoặc bán quân sự đặt ra những câu hỏi nghiêm túc về việc liệu Hoa Kỳ và các đồng minh có nên coi tàu cá Trung Quốc là tàu quân sự hay không.
