Từ Ba Lan sang Mỹ: lựa chọn một quê hương thứ hai
Tôi bắt đầu đưa gia đình rời Ba Lan sang Mỹ từ năm 2003. Vợ con đi trước, còn tôi phải đi đi về về giữa hai nơi suốt nhiều năm, vừa lo xây dựng doanh nghiệp ở Mỹ, vừa gồng mình giữ công ty ở Ba Lan. Đó là những năm tháng chồng chất mệt mỏi nhưng lại đầy hy vọng. Ở châu Âu, chúng tôi đã có một cuộc sống đủ đầy, ổn định, không thiếu thốn điều gì. Nhưng trong lòng tôi vẫn vang lên một câu hỏi: tương lai dài lâu của gia đình mình sẽ thuộc về đâu? Tôi chọn nước Mỹ – không chỉ vì kinh tế, mà vì luật pháp, vì tự do, vì một xã hội mở cửa cho người biết lao động và tôn trọng luật chơi.
Đến năm 2010 tôi mới chính thức sang Mỹ định cư, và 5 năm sau thì vào quốc tịch. Khoảnh khắc cầm tờ giấy công nhận mình là công dân Mỹ, tôi xúc động đến mức khó diễn tả. Đó không chỉ là tấm hộ chiếu mới, mà là cảm giác mình đã thuộc về một quốc gia mà mình trân trọng. Tôi đã đi qua nhiều tiểu bang, gặp rất nhiều con người, từ thành phố lớn tới những thị trấn yên bình; tôi nhìn thấy một nước Mỹ giàu có, văn minh, hiện đại, đa dạng về khí hậu và con người, trật tự trong pháp luật và bao dung trong tinh thần. Một nước Mỹ đáng để mơ ước, và đáng để tôi đánh đổi sự an toàn ở Ba Lan để bắt đầu lại từ đầu.
Nước Mỹ trong cơn biến động và những vết nứt khó giấu
Nhưng rồi, trong hơn một thập kỷ sống tại đây, tôi chứng kiến nước Mỹ thay đổi dữ dội. Từ nhiệm kỳ đầu của ông Trump, đến thời ông Biden, và rồi nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump hiện nay, bầu không khí xã hội trở nên đặc quánh một thứ cảm xúc lạ lùng: bất an, giận dữ, nghi kỵ. Lần đầu tiên kể từ ngày đặt chân đến Mỹ, tôi cảm thấy sự chia rẽ không còn là những dòng chữ trên báo, mà là một tấm màn vô hình phủ lên đời sống thường nhật. Chưa bao giờ tôi thấy người dân Mỹ cực đoan với nhau đến vậy. Chỉ cần khác quan điểm chính trị cũng đủ để người ta coi nhau như kẻ thù. Trên mạng xã hội, trên đường phố, trong Quốc hội, ngay cả trong bàn ăn gia đình – những câu chuyện tưởng chừng vô thưởng vô phạt cũng có thể bất ngờ bùng lên thành tranh cãi.
Tôi tự hỏi: đây là bi kịch của nước Mỹ, hay là một phần tất yếu của một quốc gia dân chủ và tự do giữa thời đại đầy biến động? Nhìn lại lịch sử, tôi hiểu rằng nước Mỹ chưa bao giờ yên ả. Từ Cách mạng 1776, Nội chiến 1861, phong trào dân quyền, chiến tranh Việt Nam, đến vụ Watergate… mỗi thời kỳ đều in dấu những vết rạn sâu sắc. Có lẽ, xung đột luôn là một phần bản chất của một nền dân chủ trưởng thành, nơi tiếng nói phản biện không chỉ được cho phép mà còn được cổ vũ.
Khi chính trị trở thành bản sắc và gia đình thành chiến tuyến
Điều khiến tôi lo lắng nhất là sự chia rẽ hôm nay không chỉ nằm trong nghị trường hay trên các chương trình bình luận chính trị, mà len lỏi vào từng gia đình, từng nhóm bạn. Chính trị bây giờ không chỉ là chuyện lựa chọn chính sách nữa, mà trở thành một dạng bản sắc. Bạn ủng hộ ai đồng nghĩa với việc bạn là ai. Từ đó, bất đồng không còn là bất đồng, mà bị cảm nhận như một sự xúc phạm cá nhân. Người ta không còn tranh luận để cùng tìm sự thật, mà tranh luận để bảo vệ cái “tôi” bị đe doạ.
Có nhiều nguyên nhân đan xen tạo nên bức tranh ấy. Mạng xã hội nhốt mỗi người vào một “bong bóng thông tin” riêng, nơi họ chỉ nghe những điều mình muốn nghe và nhìn thấy một nước Mỹ rất khác với hàng xóm của mình – dù hai người sống chung một khu phố. Tầng lớp trung lưu, vốn từng là xương sống của nước Mỹ, lại đang đối mặt với bất định kinh tế, khiến họ dễ tổn thương, dễ bị kích động bởi những lời hứa hoặc nỗi sợ hãi. Xã hội Mỹ ngày càng đa dạng về sắc tộc, văn hóa, lối sống – một điều tốt đẹp, nhưng cũng đồng thời làm tăng va chạm và hiểu lầm. Và trong bối cảnh ấy, không ít chính trị gia chọn cách đẩy sự chia rẽ lên cao như một chiến lược giành phiếu.
Lịch sử một đất nước biết tự sửa mình
Thế nhưng, nếu chỉ dừng ở nỗi lo, có lẽ tôi đã không còn đủ lý do để ở lại và tiếp tục dấn thân. Khi bình tĩnh nhìn lại lịch sử nước Mỹ, tôi nhận ra: những gì chúng ta đang trải qua hôm nay, dù đau đớn, vẫn là một phần của quy trình tự điều chỉnh mà đất nước này luôn trải nghiệm. Lịch sử nước Mỹ là lịch sử của những thử thách lớn, và cũng là lịch sử của những cuộc tái sinh mạnh mẽ. Trong lòng nước Mỹ luôn tồn tại hai lực kéo đối nghịch: một bên là xung đột, bên kia là khả năng tự sửa chữa.
Chính báo chí tương đối tự do, hệ thống toà án độc lập, xã hội dân sự năng động, cùng truyền thống kiểm soát quyền lực giữa các nhánh nhà nước, đã giúp Mỹ vượt qua nhiều khủng hoảng trong quá khứ. Các định chế này có thể bị thử thách, bị lung lay, nhưng chưa bị gãy. Và chừng nào chúng còn đứng vững, nước Mỹ vẫn có cơ hội bước ra khỏi những cơn bão chính trị của mình.
Yêu một đất nước là dám nhìn vào vết thương của nó
Tôi viết những dòng này không phải để bi quan. Nếu không yêu nước Mỹ, có lẽ tôi đã sớm quay lại châu Âu, trở về sự ổn định cũ. Tôi chọn ở lại, chọn làm công dân, chọn nộp thuế, chọn nuôi con trong hệ thống giáo dục nơi đây – vì tôi tin vào những giá trị mà đất nước này vẫn đang cố gắng gìn giữ. Tôi cũng tin rằng, nếu thực sự yêu một quốc gia, chúng ta không chỉ có quyền mơ mộng về vẻ đẹp của nó, mà còn có trách nhiệm nhìn thẳng vào những vết thương của nó.
Lo lắng không phải là dấu hiệu của tuyệt vọng, mà là dấu hiệu của trách nhiệm. Với tư cách một người nhập cư đã tự chọn nước Mỹ làm quê hương, tôi lo lắng cho sự cực đoan, cho những cơn giận dữ mất kiểm soát, cho những gia đình đứt gãy vì lá phiếu bầu. Nhưng đồng thời, tôi vẫn giữ niềm tin rằng trong chiều sâu của xã hội này, vẫn còn rất nhiều người tử tế, rất nhiều giá trị đáng trân trọng, và rất nhiều cơ chế bảo vệ nền dân chủ mà không phải quốc gia nào cũng có.
Niềm tin của một người nhập cư
Sau tất cả, điều giữ tôi lại với nước Mỹ không phải là hình ảnh một đất nước hoàn hảo, mà là khả năng không ngừng sửa mình của nó. Tôi lạc quan rằng sau những va đập dữ dội này, nước Mỹ sẽ học được cách đứng vững hơn, đoàn kết hơn và trưởng thành hơn. Sự phân cực hôm nay có thể để lại nhiều vết sẹo, nhưng cũng là cơ hội để cả xã hội tự hỏi mình đang đi về đâu, và muốn trở thành quốc gia như thế nào.
Từ góc nhìn nhỏ bé của một người đã rời Ba Lan để tìm một tương lai mới, tôi vẫn tin vào lựa chọn năm nào của mình. Nước Mỹ mà tôi yêu không phải là nước Mỹ không có lỗi lầm, mà là nước Mỹ dám tranh luận, dám soi lại mình và dám thay đổi. Và chừng nào tinh thần ấy còn tồn tại, chừng đó tôi vẫn có lý do để hy vọng – cho bản thân, cho gia đình, và cho chính đất nước đã trở thành quê hương thứ hai của mình.
Lê Diễn Đức (sửa và viết bởi Gibbs VIETBF)
