Trump công bố kế hoạch chấm dứt chiến tranh Ukraine – Hòa bình hay thỏa hiệp nguy hiểm?

[PinaColada]

"Hãy hoàn tất thỏa thuận hòa bình?", Tổng thống Donald Trump đăng trên mạng xã hội hôm 24/4. Rõ ràng ông đang mất kiên nhẫn nhưng các quan chức Mỹ, châu Âu và Ukraine đều cho biết đang có những dấu hiệu tích cực trong việc xây dựng một thỏa thuận có thể chấm dứt cuộc xung đột ở Ukraine.
Con đường hòa bình ở Ukraine
Dù chưa đạt được thống nhất, các bên đang tiến gần hơn đến một công thức cơ bản kiểu "đổi đất lấy hòa bình". Theo một kế hoạch do Mỹ đề xuất và đang là cơ sở để đàm phán, Nga sẽ tiếp tục kiểm soát 5 khu vực mà nước này đang chiếm giữ, nhưng Ukraine sẽ không chính thức từ bỏ chủ quyền với các vùng này. Mỹ có thể ngầm thừa nhận việc Nga kiểm soát Crimea nhưng Ukraine thì không.

Vấn đề đảm bảo an ninh cũng sẽ được xử lý khéo léo. Ukraine sẽ không gia nhập NATO nhưng vẫn giữ tuyên bố trong Hiến pháp rằng đây là mục tiêu của mình. Nga sẽ chấp nhận việc Ukraine có quyền được bảo đảm an ninh sau xung đột (ngầm hiểu là sự hiện diện của lực lượng quân sự châu Âu) và trong tài liệu đàm phán không còn nhắc đến yêu cầu cũ của Nga về việc Ukraine phải trung lập và phi quân sự hóa.

Một vấn đề then chốt là vai trò của Mỹ trong việc đảm bảo lệnh ngừng bắn và an ninh sau xung đột cho Ukraine cũng như các nước châu Âu. Các quan chức châu Âu cho biết, họ mong Mỹ sẽ tiếp tục chia sẻ thông tin tình báo để Kiev và các đồng minh có thể phát hiện sớm nếu Nga chuẩn bị tấn công trở lại.

Các nước châu Âu cũng muốn Mỹ cam kết hỗ trợ "lực lượng răn đe" của họ hậu xung đột, tức là nếu Nga tấn công thì chính quyền Tổng thống Trump sẽ cung cấp hỗ trợ. Các quan chức châu Âu cho rằng sự hiện diện quân sự của mình sẽ có sự ủng hộ từ Mỹ nhưng chưa có sự đảm bảo chính thức và nếu không có, nhiều nước có thể sẽ không điều quân.

Trong cuộc họp tại London hôm 23/4, các nước châu Âu đã đề nghị đội ngũ của ông Trump điều chỉnh một số điểm trong kế hoạch để phù hợp hơn với các quan ngại của Ukraine. Các đề xuất bao gồm việc Mỹ chấp nhận Ukraine có thể gia nhập Liên minh châu Âu trong tương lai, định nghĩa cụ thể hơn về sự hỗ trợ an ninh của Washington và xác định rạch ròi về ranh giới ngừng bắn giữa hai bên.

"Đây là những điểm có thể thương lượng được và nếu làm kỹ, họ hoàn toàn có thể đạt được thỏa thuận", ông William B. Taylor Jr., cựu Đại sứ Mỹ tại Ukraine và là người ủng hộ mạnh mẽ Kiev nhận định.

"Có thể cảm nhận được một vài sự lạc quan hiện nay", một quan chức cấp cao châu Âu nắm rõ tình hình đàm phán cho hay.

Các cuộc thảo luận tại London ngày 23/4 được đánh là "tích cực", Đặc phái viên của ông Trump phụ trách vấn đề Ukraine Keith Kellogg tiết lộ.

Bản thỏa thuận về Ukraine dường như đang sử dụng cách diễn đạt mơ hồ thường thấy trong nhiều thỏa thuận ngoại giao, nơi mỗi bên có thể giải thích nội dung theo hướng có lợi cho công chúng trong nước. Điều này khá phổ biến trong giới ngoại giao.

Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng, điều đáng lo là thỏa thuận này có thể làm lu mờ vấn đề chiến lược lớn hơn, đó là liệu Nga có gây ra mối đe dọa tấn công với phương Tây hay không. Giới lãnh đạo quân sự Mỹ đồng tình với châu Âu và Ukraine rằng Điện Kremlin có lập trường đối đầu nhưng chính quyền ông Trump lại xem Nga như một cơ hội kinh tế.

“Nga là mối đe dọa lâu dài đối với Mỹ, các đồng minh NATO và an ninh toàn cầu", Tư lệnh NATO - Tướng Christopher Cavoli phát biểu trước Quốc hội Mỹ vào ngày 3/4. Ông cho biết, Moscow vẫn đang tuyển thêm khoảng 30.000 quân mỗi tháng. Hiện lực lượng tiền tuyến của Nga đã vượt 600.000 người, gần gấp đôi số quân trong chiến dịch quân sự năm 2022. Ông Cavoli cũng cảnh báo rằng sản lượng pháo hàng tháng của Nga, khoảng 250.000 quả, sẽ giúp họ tích lũy kho đạn gấp 2 lần so với tổng lượng đạn của Mỹ và châu Âu cộng lại.

Đạt được thỏa thuận rồi mới đi vào chi tiết
Để hiểu rõ hơn quá trình đàm phán về hòa bình ở Ukraine, có một vài điểm khá đặc biệt cần chú ý:

Đầu tiên là sự phân chia nhiệm vụ. Đội ngũ của ông Trump đang làm việc để thuyết phục Nga, trong khi các nước châu Âu cố gắng khiến Ukraine chấp nhận các điều khoản. Cho đến nay, những nhượng bộ từ phía Ukraine lớn hơn nhiều so với Nga. Các nhà đàm phán châu Âu đã cảnh báo phía ông Trump trong tuần này rằng, nếu Nga không linh hoạt hơn, Kiev có thể sẽ rút lui khỏi bàn đàm phán.

Thứ hai là các cuộc đàm phán diễn ra song song với những phát ngôn ồn ào trên mạng xã hội. Ông Trump liên tục công kích Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và trong bài đăng hôm 23/4, ông viết: “Chúng ta đang rất gần một thỏa thuận nhưng người chẳng còn lá bài nào nên kết thúc chuyện này đi". Trong bài đăng đó, ông Trump cũng đưa ra một cam kết quan trọng: “Không ai yêu cầu Tổng thống Zelensky công nhận Crimea là lãnh thổ của Nga".

Sau đó, Tổng thống Zelensky dịu giọng hơn, đăng bài thừa nhận rằng “cảm xúc có phần căng thẳng" nhưng các cuộc đàm phán đang “đưa chúng ta đến gần hòa bình hơn.”

Đến ngày 24/4, ông Trump thậm chí còn trách móc cả Tổng thống Nga Vladimir Putin. Sau cuộc tấn công lớn của Nga vào thủ đô Kiev của Ukraine trong đêm, ông Trump đã viết rằng: "Tôi không hài lòng với các đợt không kích vào Kiev. Không cần thiết và quá tệ về mặt thời điểm. Vladimir, DỪNG LẠI!"

Điểm thứ ba là phong cách đàm phán khó đoán của ông Trump. Các cuộc đàm phán ngoại giao thường cần nhiều tuần chuẩn bị kỹ lưỡng nhưng ở đây thì không. Các quan chức đã xem bản đề xuất của Mỹ mô tả nó chỉ như "một bản phác thảo", chứ không phải kế hoạch chi tiết. Theo một người thân cận với tiến trình đàm phán, ông Trump muốn nhanh chóng đạt được lệnh ngừng bắn rồi mới tính đến các chi tiết sau.

Dù tuần trước có nhiều đồn đoán rằng ông Trump sẵn sàng rút khỏi đàm phán nếu không sớm đạt được thỏa thuận nhưng tuần này, đội ngũ của ông lại tập trung cao độ vào vấn đề Ukraine. Các cố vẫn đang tìm cách mang về một chiến thắng cần thiết cho Tổng thống Trump khi hình ảnh của ông dường như đang bị ảnh hưởng vì những rắc rối liên quan đến vấn đề thuế quan.

Mặc dù châu Âu sẽ chịu trách nhiệm phần quân sự trong "đảm bảo an ninh" hậu xung đột nhưng kế hoạch của Mỹ cũng khắc họa một vai trò thực tế của Washington thông qua việc vận hành nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia ở miền Nam Ukraine, nơi sẽ cung cấp điện cho cả hai bên. Điều này sẽ đưa người Mỹ hiện diện gần sát với tiền tuyến hiện tại của cuộc xung đột và đóng vai trò như một “rào chắn cảnh báo”, tức là nếu bị tấn công, điều đó có thể kéo theo phản ứng quyết liệt từ Mỹ.

Điều tương tự cũng áp dụng với đề xuất cho phép Mỹ chia sẻ lợi nhuận từ khoáng sản và các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác của Ukraine. Đây là một nước cờ quyền lực về mặt kinh tế, nhưng đồng thời cũng giúp Mỹ có lợi ích gắn bó với hòa bình sau xung đột.

Thách thức với ông Trump là làm sao kết hợp được mong muốn đình chiến với một cam kết an ninh đủ mạnh và đáng tin cậy để khiến Ukraine an tâm rằng Nga sẽ không tiến hành tấn công trong tương lai. Tổng thống Trump chưa làm được điều đó, nhưng theo một số nhà quan sát, ông đang ngày càng tiến gần hơn mục tiêu mang lại hòa bình cho Ukraine.

VietBF@ sưu tập