Bệnh Dị Ưng V́ Đồ An
Trong một đời người, mỗi chúng ta ăn khỏang 2 tới 3 tấn đồ ăn (dưới thể đồ khô). Chúng ta ăn hàng trăm thức ăn khác nhau, chứa không biết bao nhiêu phân tử. Bộ máy tiêu hóa chọn lựa đồ ăn cho chúng ta, giúp tăng trưởng tế bào. Hơn nữa, bộ máy tiêu hóa c̣n chọn lựa đồ ăn, giúp chúng ta chống đỡ, bảo vệ cơ thể.
Vậy mà cơ thể chúng ta vẫn bị nhầm lẫn trong vấn đề miễn nhiễm.
Sự nhầm lẫn đó chính là bệnh dị ứng do đồ ăn gây ra. Có khoảng 20 tới 25 phần trăm người sống tại Hoa Kỳ bị dị ứng v́ đồ ăn. Và mỗi năm có khoảng 100 tới 125 người bị chết v́ dị ứng do đồ ăn. Ấy là chưa kể có rất nhiều người đă may mắn biết trước, tự ḿnh tránh được một số đồ ăn nghi ngờ sinh ra dị ứng. Có bệnh nhân đă tránh được phản ứng nguy hiểm v́ dị ứng do đồ ăn, thoát chết v́ tự ḿnh đă chích epinephrine kịp thời.
Nguyên nhân dị ứng do đồ ăn ra sao"
. Glycoproteins trong ḷng trắng trứng là nguyên nhân chính sinh ra dị ứng.
. Glycoproteins trong sữa, hay trong đậu phọng, cũng là nguyên nhân của dị ứng.
. Nói chung th́ trong đồ ăn, cứ 20 tới 30 glycoproteins lại có vài glycoproteins có thể gây bệnh dị ứng.
. Dị ứng liên hệ tới IgE sinh ra triệu chứng nặng, thí dụ ảnh hưởng bộ máy tiêu hóa làm ói mửa; ảnh hưởng miệng và cổ họng làm sưng, ngứa môi miệng; ảnh hưởng da làm nổi mề đay, sưng ngứa; ảnh hưởng bộ máy hô hấp làm khí quản bóp nghẹt (bronchospasm), khó thở; gây phản ứng nguy hiểm tới tính mạng, (phản vệ: anaphylaxis).
. Dị ứng liên hệ IgE, lẫn lộn, cũng ảnh hưởng tới bộ máy tiêu hóa, sinh ra viêm dị ứng ruột và bao tử (allergic eosinophilic gastroenteritis), dị ứng da (atopic dermatitis), và làm xuyễn.
. Dị ứng không liên hệ tới IgE, cũng sinh ra bệnh ruột (Enterocolitis), bệnh da (Dermatitis Herpetiformis), bệnh phổi ( Pulmonary Hemosiderosis)(HA Sampson, Hospital Practice, May 2000).
Triệu chứng dị ứng do đồ ăn:
Thông thường nhất là nổi mề đay ngoài da. Đôi khi nổi mẩn đỏ hay sinh ra bệnh ngoài da (eczema). Đôi khi có triệu chứng tiêu hóa, thí dụ con nít bị ói mửa sau khi uống sữa. Những triệu chứng khác như: ỉa chảy, trong phân có máu, đầy bụng, viêm ống thực quản, viêm bao tử, ợ, ói đau bụng, ăn không tiêu. Con nít tới 2 tuổi bị dị ứng v́ đồ ăn, rất thường xuyên.
Dị ứng miệng môi bị sưng, ngứa. Lưỡi cũng bị sưng. Nhất là sau khi ăn trái táo hay củ cà-rốt.
Dị ứng chậm sinh ra đau nhức khớp xương, đau bắp thịt, mệt mỏi, viêm lỗ tai.(Harrisonơs Principles of Internal Medicine, Thirteenth Edition).
Chữa dị ứng do đồ ăn:
. Trước hết, chúng ta nên biết đồ ăn nào sẽ làm dị ứng. Thường thường, nổi mề đay chữa bằng thuốc antihistamines, thuốc chống histamines, để trị ngứa. Đôi khi dùng tổng hợp vài thuốc antihistamines, sẽ tốt hơn. Đôi khi dùng H1 blockers, loại thuốc mới không buồn ngủ, cũng giúp ích chống ngứa v́ dị ứng.
. Trường hợp hiểm nghèo sinh ra phản ứng nguy hiểm, phản vệ (anaphylaxis), làm nghẹt cổ họng, thở không được. Đôi khi gây xuyễn, thở kḥ khè, trở đi trở lại nhiều lần. Phần lớn do đồ ăn như đậu phọng, cá, tôm, hạt quả (nuts). Trong trường hợp nếu tự biết ḿnh bị phản ứng nguy hiểm, phản vệ (anaphylaxis), có thể chết người th́ tốt hơn lúc nào cũng nên mang theo trong người cây viết epinephrine, để tự chữa kịp thời, cấp cứu. Nên hỏi bác sĩ gia đ́nh cách xử dụng cho đúng.
. Vài phương pháp điều trị dị ứng đặc biệt trong tương lai như miễn nhiễm trị liệu (immunotherapy), hay chống IgE trị liệu (anti-IgE therapy), đều đang c̣n trong ṿng thử nghiệm.
. Nếu bị nổi mề đay kinh niên th́ cũng phải t́m hiểu đồ ăn nào" hay chất ǵ" sinh dị ứng, để kịp thời tránh né.
Sau đây là những đồ ăn có thể sinh ra dị ứng:
. Đồ biển, nhất là cá, cua, tôm, tôm hùm.
. Thịt heo, như hotdog, bacon, ham.
. hột gà.
. đồ gia vị như dấm, catsup, cà chua, mustard, ớt, v..v..
. trái cây tươi như trái berries, trái dâu, chuối, chanh, cam, hay trái cây để trong hộp.
. những loại đậu như uốn ván, đậu phọng, đậu nành.
. các loại hạt quả (nuts).
. chocolate hay nước uống cola.
. nước uống pha mầu như Kool-Aid, nước hơi sodas, v...v...
. sữa.
. kẹo gum.
. quế.
. tất cả mọi loại rượu, kể cả la-de.
. nước tonic (quinine).(John Noble, Primary Care Medicine)
. và nhất là nước mắm, mắm nêm, v...v... đồ ăn đặc biệt của người Việt chúng ta.
Nói tóm lại, nếu bị dị ứng v́ đồ ăn th́ phải coi chừng khi bước vào những nơi như chợ búa, quán ăn, hay ngay cả nhà bếp. Nhiều bệnh nhân c̣n không dám ăn cơm tiệm. Cách hay nhất là: nếu bị dị ứng v́ loại đồ ăn ǵ, th́ phải tránh đồ ăn đó.
(Ghi chú: bài này viết với mục đích nâng cao kiến thức, không dùng để tự trị liệu. Nếu bạn có thắc mắc về t́nh trạng sức khỏe hay thuốc men, xin hỏi bác sĩ gia đ́nh).
Bác sĩ Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D., FAAFP; E-mail:
nmtran@hotmail.com; Điện thoại: (714) 547-3915