vu-nhu-can

Lúc còn nhỏ, thầy Mạnh tử phải dọn nhà hơn chục lần, khi gia đình ở gần khu nhà táng, hằng ngày thầy cùng bọn trẻ chơi trò đám ma; khi gần những tửu lầu thì chơi trò say xỉn. Cha của thầy quan sát và quyết định dời đi khi thấy những nơi đó không thích hợp cho con nít. Nơi ở cuối cùng là gần trường học, từ đó thầy chăm chỉ học và trở thành một trong những hiền giả nổi tiếng của Trung quốc ngày xưa.

Tôi còn nhớ những năm ở tiểu học, lớp 4 và lớp 5 vào đầu thập niên 60, sách giáo khoa có những bài học về lòng yêu nước và học làm người. Rất nhiều bài học được lấy ra từ quyển "Những tâm hồn cao thượng" của Hà mai Anh dùng để giảng dạy. Nó tạo ra nền tảng khác biệt giữa người và người.

Sống trong buổi giao thời với bao nhiêu biến động chánh trị, trải qua bao nhiêu cuộc bể dâu, mình cảm thông hơn với những người Do thái trong "Mặt trận miền tây vẫn yên tĩnh" (All quiet on the Western Front) của Erich Maria Remarque, chạy lang bạt từ quốc gia này sang quốc gia khác bên Âu châu, hoặc những người Nga trong "Chiến tranh và hòa bình" của Leon Tolstoy và "Anh em nhà Karamazoc" của Dostoevsky, hoặc cuộc nội chiến người Mỹ da trắng và da màu trong "Cuốn theo chiều gió (Gone with the wind)" của Margaret Mitchell. Những khoắc khoải của thân phận làm người, những đối diện với lương tri về cái thiện và cái ác. Hơn thế nữa, tôi còn tận mắt chứng kiến những sự dã man của con người khi bản năng sinh tồn khống chế lương tri, tham vọng giết luôn nhân cách.

Tôi đọc phiên bảng Việt của những cuốn sách trên vào thời kỳ mùa hè đỏ lửa 1972 và đọc lại phiên bảng Anh vào những năm cuối thập niên 80