Năm 1974, Trung Cộng đánh chiếm quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam Cộng Hòa, Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa (Việt Cộng) im lặng. Sau năm 1975, trong các buổi học tập, trước thắc mắc Trung Cộng chiếm đóng Hoàng Sa của Việt Nam, cán bộ ở mọi cấp đều “nhất trí” với câu giải thích đại khái ta với Trung Quốc là bạn, bạn giữ hộ ta Hoàng Sa, khi nào ta cần bạn sẽ trả lại. Đấy là lúc chưa xảy ra trận hải chiến Trường Sa năm 1988 khi Trung Cộng đánh chiếm đảo Gạc Ma và giữ cho đến nay. Trong trận này 64 bộ đội Việt Nam tử trận.

Đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam
nhìn từ trên cao. Hình và ghi chú của báo Dân Trí ở VN

Trong mấy năm qua Trung Cộng đã từng bước tiến hành những “thủ tục” để xác nhận chủ quyền ở Hoàng Sa như thành lập cái gọi là “Thành phố Tam Sa” ở phía nam tỉnh Hải Nam để quản lý quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Một ngày trước lễ quốc khách 1 tháng 10 vừa qua của Trung Cộng, đảng và nhà nước Việt Nam đã gởi điện chúc mừng tới chủ tịch Hồ Cẩm Đào và các nhà lãnh đạo Trung Cộng nhưng sau đó, báo chí Trung Cộng loan tin thành phố Tam Sa đã tổ chức lễ quốc khánh cho “dân và quân” trên đảo Vĩnh Hưng mà Việt Nam gọi là Phú Lâm.

Một ngày sau “sự cố” này, Việt Nam lại chỉ đưa ra thông cáo nói rằng “mọi hoạt động ở khu vực hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa mà không được sự đồng ý của Việt Nam là vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam”. Câu nói suông này của Bộ Ngoại giao làm người ta nhớ lại giải thích của các các bộ về việc “tạm giữ” Hoàng Sa khi mới chiếm Miên Nam.

Khi tướng Mã Hiểu Thiên, phó tổng tham mưu Giải phóng quân Trung quốc sang Hà Nội, Chủ tịch Nguyễn Tấn Sang tuyên bố đảng và chính phủ Việt Nam luôn ghi nhớ sự hỗ trợ của Trung quốc trong sự nghiệp giải phóng và xây dựng chủ nghĩa xã hội và nhắc lại phương châm 16 chữ vàng và tinh thần 4 tốt coi đấy là “nguyên tắc chủ đạo trong mối quan hệ chiến lược toàn diện giữa hai nước”.

Cùng lúc tại Bắc Kinh, đại sứ Việt Nam Nguyễn Văn Thơ đã trích dẫn lời của Chủ tịch Hồ Cẩm Đào rằng “Hai nước Việt-Trung sơn thủy tương liên, văn hóa tương đồng, lý tưởng tương thông, vận mệnh tương quan”. Lại thêm “16 chữ vàng” khác mà thiên triều ban và Hà Nội cúi đầu lãnh nhận.