Chắc nhiều người Việt ngạc nhiên khi nghe một cuộc nghiên cứu t́m trong các số thống kê thấy rằng người Mỹ gốc Việt thua kém các sắc dân gốc Châu Á khác, về hai mặt, lợi tức và tŕnh độ học vấn. Dù ngạc nhiên hay không, chúng ta cũng nên chú ư đến kết luận này, và thử t́m hiểu nguyên do. Nhất là khi, mới đầu tuần này, chúng ta đặt cho nhau câu hỏi: Có hănh diện làm người Việt Nam hay không?
Đă nhiều người nghiên cứu về di dân Châu Á ở nước Mỹ. Mới nhất, là hai giáo sư phân khoa Xă hội học thuộc Đại Học Brown (Brown University). John R. Logan và Weiwei Zhang đă đặt tựa cho công tŕnh khảo cứu của họ là “Tách biệt nhưng B́nh đẳng” (Separate but Equal). Hai tác giả được lợi hơn những nhà nghiên cứu đi trước; v́ họ có thể sử dụng và so sánh các dữ liệu mới, thu thập được sau ba cuộc kiểm kê dân số ở Mỹ, 1990, 2000 và 2010.
Trong các tài liệu mới, người ta không gom tất cả các di dân từ Châu Á vào một nhóm, mà phân tách ra các nguồn gốc quốc gia khác nhau. Nhờ thế, người nghiên cứu không những có thể phân biệt và so sánh người di dân gốc Á với các thành phần khác trong xă hội Mỹ mà c̣n phân biệt kỹ hơn, thí dụ sẽ thấy người Việt Nam khác với người Trung Hoa hoặc Hàn Quốc.
Chính v́ vậy, đọc trong bài khảo cứu của Logan và Zhang, chúng ta sẽ biết nhiều điểm riêng biệt trong lối sống người Việt ở Mỹ, mà khi nhà quan sát coi tất cả các di dân từ Châu Á giống nhau th́ không thấy được. Khi biết người Việt có những điểm tương đồng hoặc khác biệt với các di dân Châu Á khác, chúng ta sẽ hiểu rơ hơn về cộng đồng người Việt ở nước Mỹ. Nhân đó, chúng ta sẽ t́m hiểu xem nguyên do nào đă gây ra những khác biệt giữa người Việt và các cộng đồng di dân Châu Á khác.
Hai tác giả chọn sáu sắc dân Châu Á đông nhất ở Mỹ, là Trung Hoa, Ấn Độ, Phi Luật Tân, Hàn Quốc, Việt Nam, và Nhật Bản. Di dân Châu Á tại Mỹ là nhóm “thiểu số” gia tăng nhanh nhất ở Mỹ, tăng 250% giữa hai cuộc kiểm tra 1990 và 2010; tổng cộng hiện nay lên tới 18 triệu người; vào năm 1990 số người nói tiếng Tây Ban Nha (Hispanics) cũng chỉ chừng đó. Trong số người gốc Á Châu, tăng nhanh nhất là người Ấn Độ, lên gấp bốn lần trong 20 năm đó. Nhưng tổng số người Ấn Độ hiện chỉ có 3.2 triệu người, c̣n thua người gốc Trung Hoa (4 triệu) và Phi Luật Tân (3.4 triệu).
Có nhiều điểm tương đồng giữa người gốc Việt và các sắc dân Châu Á khác. Di dân Á Châu tương đối khá giả hơn các dân Mỹ khác không da trắng; thí dụ chỉ có 6% sống dưới “mức nghèo khó” trong khi tỷ lệ lên tới 15% khi tính chung tất cả những người gốc di dân. Người Á Châu nói chung tương đối có lợi tức ngang bằng hoặc cao hơn người Mỹ da trắng. Nhưng dù là người Việt hay người Trung Hoa, họ cũng giống người Mỹ gốc Phi Châu hoặc gốc nói tiếng Tây Ban Nha, là thường sống gom lại gần nhau hơn là ḥa nhập vào xă hội người Mỹ da trắng. Các khu Little Sài G̣n cũng như các phố Tàu, là trung tâm thu hút những người cùng tổ tiên. Khi nói đến t́nh trạng quy tụ, tập trung sống với nhau, của người Mỹ da đen (gốc Phi Châu) hoặc nói tiếng Tây Ban Nha, th́ lư do chính thường v́ họ đều sống trong những khu nghèo. Nhưng người gốc Châu Á quy tụ lại không phải v́ lợi tức thấp, mà v́ lư do văn hóa.
Phần lớn họ sinh ra ở quê cũ, nên vẫn giữ các phong tục cũ. Chỉ trong đám người gốc Nhật là số người sinh ra tại Nhật Bản có tỷ lệ thấp nhất, chỉ chiếm khoảng 35% vào năm 1990 và tăng lên thành 40% vào năm 2010. Tỷ số thấp của người gốc Nhật trong hiện tượng này có lư do dễ hiểu. Họ là lớp di dân Á Châu đến nước Mỹ sớm nhất, đặc biệt đến nước Mỹ làm công nhân từ thế kỷ 19. Ngoài ra, có một thời gian chính phủ Mỹ kỳ thị, không chấp nhận di dân gốc Nhật. C̣n người gốc Việt và gốc Hàn Quốc th́ có tới 80% sinh ở chính quán; chỉ có 20% sinh ra ở Mỹ.
Nếp sống của họ khác người Mỹ cho nên tự nhiên họ cũng muốn sống gần gũi hơn với những người cùng chia sẻ các tập quán, thức ăn, và nhất là tiếng nói. Nhiều người không sinh ở Mỹ gặp khó khăn suốt đời khi muốn nói đúng tiếng Anh. Dù sao, yếu tố chính thu hút người di dân gốc Á quy tụ lại chính là văn hóa chứ không phải kinh tế. Các cuộc nghiên cứu trước đây tại New York và Los Angeles đă thấy những di dân khá giả gốc Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, và Phi Luật Tân đều thích sống trong các khu đông người cùng gốc.
Người Mỹ gốc di dân Ấn Độ có tŕnh độ học vấn cao nhất, trong b́nh có 15.5 năm học, tức là tốt nghiệp đại học.
V́ thế, lợi tức những người này cũng cao hơn người Mỹ trắng trung b́nh, chừng 35,000 đô la một năm. Đứng hàng thứ nh́ là người Phi Luật Tân.
Tất cả các di dân gốc Á Châu có số năm học chính thức trung b́nh cao hơn người Mỹ gốc da trắng, trừ người gốc Việt. Người gốc Việt Nam có lợi tức thấp hơn cả và số năm học chính thức ngắn hơn so với các sắc dân Châu Á khác, cũng như người gốc Hàn Quốc. Lợi tức b́nh quân những di dân Nhật Bản và Trung Hoa nằm vào khoảng giữa hai nhóm trên.
Nhiều chỉ số xă hội kinh tế khác cho thấy người Việt Nam lép vế. Đó là sắc dân có tỷ lệ thất nghiệp cao hơn cả, tỷ lệ số người sống dưới mức nghèo cao hơn, và tỷ số người nhận trợ cấp xă hội cũng cao hơn các sắc dân Châu Á khác. Tuy lợi tức thấp nhất trong nhóm này nhưng người Việt trung b́nh cũng xấp xỉ bằng người Mỹ gốc da trắng mà không gốc nói tiếng Tây Ban Nha. Hai tác giả bài nghiên cứu giải thích t́nh trạng kinh tế xă hội thấp của người Việt Nam là v́ đại đa số họ là những người tị nạn chính trị chứ không phải di dân b́nh thường.
Người Việt Nam có lẽ hiểu rơ t́nh trạng này hơn. Hàng triệu người Việt sang nước Mỹ và các nước Tây phương với hai bàn tay trắng. Không riêng ǵ những thuyền nhân chạy trốn cộng sản từ 1975 cho đến 1990, ngay cả các người sang Mỹ đoàn tụ hoặc định cư với lư do nhân đạo (HO) cũng tới Mỹ để bắt đầu cuộc đời mới. Những di dân tị nạn này tới nước Mỹ khi đă lớn tuổi, từ 50 tuổi trở lên, và nhiều người không nói một tiếng Anh; nếu may mắn lắm th́ họ cũng chỉ kiếm được những việc làm lương thấp.
Điều khiến nhiều người Việt kinh ngạc là tại sao số năm học của di dân gốc Việt lại thấp hơn các sắc dân Châu Á khác? Bởi v́ muốn so sánh tŕnh độ học vấn cho đúng nhất th́ phải so sánh giữa các người gốc Châu Á thuộc thế hệ thứ hai trở đi. Số người Việt và người Hàn Quốc sinh ở nước tổ cao hơn cho thấy đa số là các di dân đời thứ nhất.
Nói chung, người gốc Châu Á có lợi tức và số năm học cao hơn người Mỹ da trắng trung b́nh. Hai sắc dân có tŕnh độ học vấn cao nhất là Ấn Độ và Phi Luật Tân. Chúng ta biết rằng đại đa số người gốc Ấn Độ sang Mỹ sau khi đă tốt nghiệp đại học bên xứ họ, v́ nước Ấn Độ sản xuất nhiều kỹ sư hơn khả năng tiếp nhận của công nghiệp nước họ; những người Ấn Độ học thấp hơn bậc đại học có thể là vợ con, cha mẹ của các di dân này. Đa số người Phi Luật Tân được di cư sang Mỹ v́ họ làm những nghề mà dân Mỹ đang thiếu. Họ là các y tá, chuyên môn săn sóc người già và người bệnh. Những nghề đó đều đ̣i hỏi bằng cấp bậc đại học. V́ số người đó chiếm đa số cho nên họ cũng nâng số lợi tức trung b́nh của tất cả các di dân gốc Phi Luật Tân. Mặt khác, số người gốc Phi Luật Tân ở Mỹ tụ tập ở quần đảo Hawaii rất đông; và họ đă tới nơi này từ nhiều đời. Do đó, nếu tài sản và lợi tức b́nh quân của họ cao hơn các sắc dân khác cũng dễ hiểu. Các sắc dân như Trung Hoa, Hàn Quốc và Nhật Bản th́ đa số cũng đến vùng đất mới này sớm hơn cộng đồng người gốc Việt và họ ra đi với họ được chuẩn bị về cả nghề nghiệp và vốn liếng trước khi ra đi; khác với những người liều chết ra biển đi t́m tự do.
Cuối cùng, bài nghiên cứu của John R. Logan và Weiwei Zhang kết luận rằng người di dân gốc Châu Á ở Mỹ có thể coi là ngang hàng, hoặc có tŕnh độ cao những người Mỹ tới khai phá đất này sớm nhất, là những người gốc da trắng. Người gốc Việt Nam có thể coi là ngang hàng, v́ lợi tức b́nh quân chỉ kém người Mỹ da trắng khoảng 300 đô la một năm, và số người tốt nghiệp đại học cũng chỉ thấp hơn 2% mà thôi. Với tất cả những thiệt tḥi của những người chạy khỏi quê hương đi tị nạn, t́nh trạng đó cũng đáng coi là một điều đáng hănh diện.
Nguồn: Danluan