Về lý lẽ của cái gọi là “phe xã hội chủ nghĩa” từ Liên Xô, Trung Quốc tràn vào như thế nào thì chúng ta đều nhớ (nào chủ nghĩa cộng sản là “mùa xuân nhân loại”, nào chủ nghĩa Mác-Lênin “đỉnh cao trí tuệ của loài người”…) và những lời xưng tụng ấy lại không thể tách rời việc tố cáo đế quốc Mỹ và chủ nghĩa tư bản như một hoả ngục trần gian chứa đựng tất cả những tồi tệ nhất của lịch sử mà người ta có thể hình dung ra (một xã hội tồn tại bằng bóc lột, cướp đoạt vô độ, suy đồi, tàn tạ, giẫy chết…). Bên cạnh những luận điệu tuyên truyền cộng sản của Liên Xô, Trung Quốc như vậy, cũng không hề thiếu những luận điệu tuyên truyền chống cộng sản do Mỹ và phe Mỹ đưa vào. Đọc những lời lẽ sau đây trong một văn bản gọi là Phúc trình 1954 của “Uỷ ban đặc biệt về mối đe doạ của chủ nghĩa cộng sản” mà chính phủ Mỹ đã vạch ra cho Đông Nam Á (do The Pentagon Papers công bố), không ai có thề phủ nhận sự chu đáo, cặn kẽ của nhà nước Mỹ với công việc tuyên truyền ấy:

“Cần phải đảm nhiệm những nỗ lực đặc biệt và đơn phương cũng như cùng với nhiều quốc gia khác để tiêm sinh lực ở vùng Đông Nam Á cho quan niệm đế quốc cộng sản là mối đe doạ ghê gớm cho mỗi quốc gia trong vùng Đông Nam Á. Những nỗ lực phải tiến hành sao cho có vẻ là sáng kiến địa phương hơn là như kết quả của sự xúi giục của Mỹ hoặc Anh hoặc Pháp. Hành động: USIA, Bộ Ngoại Giao, CIA” (The Pentagon Papers, tr. 37).

Cùng với quá trình hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam, bên cạnh cái uy tín mà nó gầy dựng được trong dân chúng (nhất là trong thời kỳ chống thực dân Pháp) những sai lầm trầm trọng do những người cộng sản gây nên trong nhiều trường hợp (1931, 1945, 1953) cũng đã tạo ra những bất mãn đưa đến một thứ thái độ nghi ngại với cộng sản là điều không thể nào phủ nhận được. Nhưng cái phản ứng tự nhiên ấy của dân chúng, khi gặp được điều kiện thuận lợi do cuộc Chiến tranh Lạnh tạo ra (Hiệp định Genève 1954) đã được nhân lên gấp bội để mang một ý nghĩa mới hoàn toàn: một triết lý chống cộng nhất quán, đa dạng, từ triết học, kinh tế, chính trị, tôn giáo, mỹ học, lối sống… đã được mang ra thực hiện bởi một quy mô chiến lược, dưới rất nhiều hình thức. Một mệnh danh mới cho một chủ nghĩa chống cộng mới đã ra đời: cuộc “chiến tranh ý thức hệ giữa cộng sản và tự do”, và hơn thế nữa: “cuộc thánh chiến” chống lại “vương quốc của bọn ma quỷ ”.

Tính chất kích động, khuếch đại, thổi phồng, giản lược hoá trong cái triết lý chống cộng đặc biệt này đã được khai thác triệt để. Nguồn gốc ra đời của Tuyên ngôn cộng sản do Marx và Engels công bố năm 1848 với mục đích rất rõ rệt là chống lại những bất công áp bức hiển nhiên và quá đáng của chủ nghĩa tư bản sơ kỳ đã bị bỏ qua hoàn toàn và chỉ được giải thích như là tuyên ngôn của một cái Ác hiện đại, không có lý do nào để tồn tại ngoài việc kích động hận thù, nô dịch loài người. Phong trào mácxít và cộng sản thực tế, bao gồm nhiều khuynh hướng khác nhau về nội dung và tổ chức (trong đó không thiếu những yếu tố dân chủ, tiến bộ, góp phần không nhỏ vào việc hạn chế sự lộng hành của tiền bạc và lợi nhuận của chủ nghĩa tư bản rừng rú…) đã bị giản lược vào cái gọi là “chủ nghĩa xã hội hiện thực” có nội dung Stalin và Mao Trạch Đông, từ đó đưa ra những kết án toàn diện, toàn bộ, không cần phân biệt, không cần phân tích.

Trong những lý lẽ của ông Đinh Từ Thức thông qua sự nhận định của mình về Hiệp định Genève 1954 để kết án cộng sản Việt Nam trong bài viết của ông, mặc dù không được diễn giải đầy đủ, có hệ thống, nhưng qua đó tôi vẫn cảm thấy được những giả định tiềm ẩn của thứ chủ nghĩa chống cộng nói trên. Mối quan hệ toàn diện của phong trào cộng sản Việt Nam với truyền thống dân tộc, quan hệ với các nước thuộc thế giới thứ ba, với phong trào chống thực dân trong nước đã bị tháo rời ra, vất sang một bên, coi như không tồn tại, để sau đó đưa lên hàng chính yếu toàn bộ những mặt tiêu cực của Đảng Cộng sản Việt Nam trong những tình thế nào đó, rồi khái quát lên và cột chặt những tiêu cực ấy vào phong trào cộng sản thế giới trong đó sai lầm của Liên Xô và Trung Quốc qua những thời đen tối đã được phóng đại để thành thuộc tính duy nhất và chính yếu. Vấn đề đáng nói ở đây không phải là chống cộng hay không mà là thực chất của một quan niệm chống cộng chứa đựng trong bản thân nó rất nhiều yếu tố phản trí thức, cực đoan, cực hữu.

Chính cái quan niệm chống cộng đó đã đưa ra những cách nhìn méo mó về lịch sử Việt Nam thời hiện đại, giải thích không đúng thực tế mối quan hệ của Đảng Cộng sản với cuộc đấu tranh giành độc lập cho dân tộc, từ đó coi là hư vô tất cả những gì mà những người cộng sản đã đem lại cho đất nước trong cuộc đấu tranh đó. Chỉ với một thao tác về lý lẽ hoàn toàn tạo ra bằng diễn dịch tư biện: cộng sản là một cái xấu mang tính quốc tế, cho nên không thể nào gọi được là yêu nước để có thể tranh đấu cho một đất nước độc lập thật sự. Ngược với lý lẽ chính thống sai lầm của Đảng Cộng sản Việt Nam, bắt chủ nghĩa cộng sản phải gắn liền với dân tộc để củng cố quyền lực cho Đảng, ở đây chủ nghĩa chống cộng cực đoan đã đưa ra một lý lẽ sai lầm khác: tách rời dân tộc khỏi cộng sản để phủ nhận hoàn toàn vai trò của Đảng Cộng sản trong quá trình tranh đấu cho một nước Việt Nam thoát khỏi sự thống trị của các ngoại bang.

Lý lẽ đó hoàn toàn ngược lại những gì đã được công nhận từ lâu với đông đảo người Việt Nam, không phải với cuộc chiến tranh thời chống thực dân Pháp mà ngay cả với cuộc “chiến tranh Việt Nam” sau này: “Đối với một phần lớn dân chúng tại Việt Nam thì đây là sự tiếp tục của cuộc chiến giành độc lập và thống nhất cho Việt Nam. Phía cộng sản đã thành công trong việc làm cho dân chúng tin rằng họ đang đấu tranh cho độc lập và thống nhất đất nước – một phần bởi vì họ đã biết dùng cơ hội đứng ra tổ chức Mặt trận Việt Minh thành lập nước Việt Nam độc lập sau Thế chiến thứ Hai và kiên trì đấu tranh chống lại sự quay trở lại của chế độ thuộc địa Pháp. Còn phía Việt Nam Cộng hoà thì ngày càng phụ thuộc vào Mỹ và đã không duy trì được vai trò độc lập của họ trong con mắt của người dân (nhất là sau khi Tổng thống Ngô Đình Diệm bị sát hại) – đặc biệt là khi đa số các nhân vật lãnh đạo của họ là những người trong chính phủ Trần Trọng Kim, hình thành dưới chế độ bảo hộ của phát xít Nhật, hay đã từng làm việc cho Pháp. Cuộc chiến này, do đó, mang tính dân tộc rất cao: sự độc lập và thống nhất của đất nước đã trở thành yếu tố quyết định giúp những người cộng sản thắng lợi chứ không phải là nhờ vào hệ tư tưởng hay ưu thế quân sự của họ.” (Chiến tranh Việt Nam, Bách khoa toàn thư Wikipedia tiếng Việt).

Lý do tại sao Mỹ đã thất bại trong cuộc “chiến tranh Việt Nam” đã qua có thể rất nhiều, nhưng lý do đã được những dòng trên đây do Wikipedia khẳng định là quan trọng, và đó chính là một lý do hiện thực, một sự thật mà cùng với thời gian, đã trở thành hiển nhiên không dễ dàng phủ nhận.
*

Cuối cùng thì trên thực tế ai đã phá hoại Hiệp định Genève?

Qua những gì đã trình bày, nếu tôi cho rằng cách lập luận của ông Đinh Từ Thức không đủ sức nặng thuyết phục thì điều đó cũng không phải vì còn giữ lại được một chút tinh thần gọi là “thiên tả” mà tôi tán thành ý kiến của ông “cựu chiến binh” Trần Văn Trạng. Ông này chưa nói gì nhiều để chứng minh ý kiến của ông ta (ông ta nói chỉ tin mấy “học giả” thôi) nhưng tôi vẫn cho là vào lúc đó ông tin như vậy là phải, bởi vì với kinh nghiệm của mình, tôi có một chút điều kiện để biết khá rõ rằng vào lúc bấy giờ cộng sản Bắc Việt chưa muốn dùng vũ lực để phá hoại Hiệp định Genève vì họ không dại gì xé đi cái tờ giấy đang mang lại ích lợi cho họ, đã làm cho họ có được cả một không gian pháp lý, một hậu phương an toàn để chuẩn bị lực lượng, tuỳ theo tình thế, mà toan tính những cuộc chinh phục về sau.

Nhưng nếu đối với Bắc Việt, Hiệp định Genève là một cái cầu cần phải bảo vệ để đi tiếp thì đối với chính quyền Mỹ lại là khác hoàn toàn: Mỹ không “phá hoại” (vì họ viện cớ là không ký) nhưng họ tìm mọi cách để từ chối, không để đối phương thực hiện với những lý do thực tế phù hợp với lập trường Chiến tranh Lạnh của họ: tiếp tục chính sách chống cộng vạch ra từ sau Thế chiến II , đã bắt đầu với việc giúp đỡ Pháp trong cuộc chiến trở lại Việt Nam chống chính quyền của Hồ Chí Minh, bấy giờ đã có dấu hiệu là cộng sản. Hành động đó có chính đáng hay không, đây cũng không phải là chỗ để bàn luận, nhưng với Mỹ lại là sự tất yếu của một đường lối. Mọi thứ đều trở nên minh bạch, một lần nữa lại qua tường trình về Hồ sơ mật của Ngũ Giác đài: “Không có sự yểm trợ của Hoa Kỳ, Diệm hầu như chắc chắn không thể đứng vững được ở miền Nam (…) Không có sự hăm doạ can thiệp của Mỹ, Nam Việt Nam không thể nào từ chối hiệp thương tổng tuyển cử 1956 do Hiệp định Genève quy định mà không bị tràn ngập tức khắc bởi quân đội Việt Minh (…) Không có viện trợ của Hoa Kỳ những năm sau đó, chế độ Diệm không thể nào sống sót được (…) Nam Việt Nam về bản chất là một sáng tạo của Hoa Kỳ” (The Pentagon Papers, tr. 25).

Một đường lối chống cộng của nhà nước Mỹ ra đời trong những điều kiện chính trị cụ thể như vậy có được hỗ trợ bởi một ý thức hệ chống cộng như vậy cũng là điều tất yếu. Nhưng điều đó không hề đồng nghĩa với niềm xác tín cho rằng thứ chủ nghĩa chống cộng “đặc biệt” ấy là miên viễn với thời gian. Trong chính trị, điều này có lẽ cũng bình thường. Để thấy rõ thêm một chút, tưởng cũng nên tham khảo mấy dòng trong một tài liệu bí mật sau đây (trích từ một hồ sơ an ninh quốc gia của nhà nước Mỹ) về cuộc bàn tính kết thúc chiến tranh Việt Nam của Kissinger (Cố vấn An ninh Quốc gia, sau đó là Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Mỹ) với thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai vào năm 1972 – mới vừa được công bố: “Trước đây tôi đã nói với ông thủ tướng rằng chúng tôi không muốn duy trì một căn cứ quân sự nào tại Đông Dương hoặc theo đuổi chính sách của vị ngoại trưởng không chịu bắt tay ông thủ tướng (ngoại trưởng Foster Dulles không chịu bắt tay thủ tướng Chu Ân Lai trong cuộc hội đàm tại Geneva năm 1954). Thời đại đó qua rồi. Và tôi tin rằng tương lai quan hệ giữa Hoa Kỳ và Bắc Kinh quan trọng đối với Á châu hơn là những gì có thể xẩy ra tại Phnom Penh, Hà Nội hay Sài Gòn.

Khi tổng thống Johnson đưa quân vào Việt Nam ông ta nghĩ Bắc Kinh đang có kế hoạch thôn tính thế giới. Ngoại trưởng Dean Rusk đã nói trắng ra như vậy. Nhưng tôi nghĩ lúc đó Trung Quốc đang vướng tay với cuộc Cách mạng Văn hóa chắc không nghĩ đến chuyện phiêu lưu ở nước ngoài.

Hôm nay tôi ngồi ở đây chứng tỏ cái căn bản dựa trên đó Hoa Kỳ đưa quân vào Đông Dương không còn giá trị nữa. Chúng tôi thừa hưởng một chính sách và bây giờ chúng tôi phải thanh lý thế nào để không ảnh hưởng đến vị thế của chúng tôi trên thế giới và sự ổn định trong nước. Chúng tôi thật tâm muốn chấm dứt cuộc chiến này. Và ông thủ tướng biết từ năm 1967 tôi đã mở đầu cuộc thương thuyết với Hà Nội. Và trước đây tôi đã nói với ông thủ tướng rằng chúng tôi quan niệm nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà là một thực tế mạnh nhất tại bán đảo Đông Dương. Chúng tôi không có lợi gì làm tan vỡ hay đánh bại thực thể đó. Sau khi chúng tôi rút quân xong chúng tôi ở xa 12.000 dặm trong khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà chỉ cách Sài Gòn 300 dặm. Tôi không hiểu tại sao Hà Nội không thấy được sự việc đó.” (Trần Bình Nam: “Ôn cố tri tân”, www.danchu.net).

Số phận của thứ chủ nghĩa chống cộng thánh chiến do Mỹ hết sức chăm lo để “tiêm sinh lực” vào cái thực thể miền Nam do nó “sáng tạo ra” trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, với những lời lẽ của Kissinger vào 1972 như trên, đã lộ nguyên hình là một huyền thoại – và là một huyền thoại đã bị đập vỡ tan tành. Tôi tự hỏi cho đến hôm nay, để tranh cãi với một “cựu chiến binh cộng sản” (hình như “cựu” với Trần Văn Trạng có nghĩa là “không còn nữa” thì phải!), khi nhìn lại cái sự kiện đã xảy ra trên đất nước cách đây đã hơn nửa thế kỷ, trong tình thế cuộc Chiến tranh Lạnh ấy không còn tồn tại, chẳng lẽ ông Đinh Từ Thức lại chưa biết được điều đó hay sao?

Lữ Phương