Gibbs

Spiegel

Nicola Abé và Maximilian Popp phỏng vấn John Bolton

Nguyễn Văn Vui chuyển ngữ

18-6-2025

John Bolton từng là cố vấn An ninh Quốc gia dưới thời Donald Trump, nhưng sau đó lên tiếng chỉ trích Trump. Trong cuộc trò chuyện này, Bolton nói về khả năng Mỹ tham chiến và liệu chế độ tại Tehran có thể bị lật đổ hay không.

John Bolton, 76 tuổi, từng làm việc dưới thời tất cả các tổng thống Cộng hòa kể từ thời Ronald Reagan. Trong nhiệm kỳ đầu của Donald Trump, ông giữ chức Cố vấn An ninh Quốc gia cho đến khi rời nhiệm sở năm 2019 do mâu thuẫn nội bộ. Bolton nổi tiếng là người ủng hộ các vụ can thiệp quân sự.

***

Hỏi: Thưa ông Bolton, hôm thứ Sáu tuần trước Israel đã bắt đầu tấn công Iran – một bước đi mà từ lâu ông đã cổ xúy. Ông có bất ngờ không?

Bolton: Tôi biết Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu từ thời ông ấy còn là đại sứ tại Liên Hiệp quốc. Suốt hàng chục năm qua, ông ấy luôn tuyên bố sẽ phá hủy chương trình hạt nhân của Iran. Ai cũng biết điều này có thể xảy ra.

Hỏi: Donald Trump có vai trò gì trong cuộc tấn công này?

Bolton: Tôi không nghĩ Trump có liên quan tới kế hoạch này. Giờ thì Trump đang ở trong một tình thế khó khăn vì trước đây ông ấy muốn đàm phán với Iran. Chắc chắn ông ấy đã nói với người Israel rằng ông ấy không muốn họ tấn công. Nhưng họ vẫn cứ làm.

Hỏi: Điều gì khiến ông nghĩ rằng Trump không liên quan đến cuộc tấn công?

Bolton: Ngay vào đêm thứ Năm sang thứ Sáu, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio còn tuyên bố rằng đây là một cuộc tấn công đơn phương của Israel, và Mỹ không tham gia. Chắc chắn Rubio không thể phát biểu như vậy nếu không có sự đồng ý của tổng thống. Nhưng rồi sáng thứ Sáu, Trump thức dậy và có lẽ thấy rằng chiến dịch khá thành công. Giá cổ phiếu tăng lên. Thế là ông ta tuyên bố ủng hộ Israel, gọi đòn tấn công là xuất sắc.

Hỏi: Trump nói ông ta đã đưa ra tối hậu thư 60 ngày cho Iran và thời hạn đã hết. Điều đó có đáng tin không?

Bolton: Giờ đây, với Trump mục tiêu là giữ thể diện và tự coi mình là một nhân tố quan trọng. Trump biết rằng với tư cách là Tổng thống Mỹ, ông ta đóng một vai trò trung tâm. Ông ta hoàn toàn có thể điều máy bay ném bom tàng hình B2 để tấn công các cơ sở hạt nhân ngầm của Iran bằng bom xuyên hầm.

Hỏi: Trong chiến dịch tranh cử, Trump đã từng hứa sẽ không để nước Mỹ dính vào các cuộc chiến khác ở Trung Đông mà.

Bolton: Một thỏa ước vẫn là điều ông ta mong muốn nhất. Nhưng điều quan trọng hơn mà ông ta muốn là giành lại thế chủ động. Việc bị gạt khỏi tâm điểm khiến ông ta rất bực bội. Có lẽ đó là lý do ông ta đã vội vã rời khỏi Hội nghị thượng đỉnh G7 ở Canada.

Hỏi: Netanyahu có thực sự coi trọng Trump không?

Bolton: Cách làm của ông ấy khá táo tợn. Nhưng người Israel cũng đã làm điều tương tự trước đây. Ví dụ vào năm 1981, họ đã tấn công lò phản ứng Osirak ở ngoại ô Baghdad, trái tim của chương trình hạt nhân của nhà độc tài Iraq Saddam Hussein. Sau đó Mỹ đã bỏ phiếu thuận với một nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp quốc lên án cuộc tấn công của Israel, họ đã rất bối rối. Năm 2007, họ lại ném bom một lò phản ứng của Iran ở Syria, mặc dù họ không được Mỹ đồng ý.

Hỏi: Lần này Netanyahu chỉ muốn phá hủy chương trình hạt nhân, hay còn muốn lật đổ chính quyền Tehran?

Bolton: Tôi cho rằng ông ấy đang thấy cơ hội để thay đổi chế độ, bởi Cộng hòa Hồi giáo Iran đang yếu hơn bao giờ hết kể từ khi thành lập vào năm 1979. Từ sau vụ Hamas tấn công ngày 7 tháng 10 năm 2023, Israel đã tái định hình lại trật tự Trung Đông và liên tục đánh bại Iran cùng các đồng minh của họ.

Hỏi: Israel có thể tự mình phá hủy toàn bộ chương trình hạt nhân Iran không?

Bolton: Chúng ta không biết tất cả về chương trình đó. Hai cơ sở lớn là Natanz và Fordow nằm sâu dưới lòng đất. Người Mỹ có thể dễ dàng vô hiệu hóa Natanz. Israel thì sẽ phải tấn công cơ sở này từng chút một bằng những quả bom nhỏ hơn. Khó nhất là phá hủy cơ sở ở Fordow – Israel không thể làm được điều đó. Họ chỉ có thể phong tỏa các lối vào hết lần này đến lần khác. Nhưng Fordow nhỏ hơn Natanz nhiều. Nếu Israel phá được Natanz, thì coi như chương trình đã kết thúc – ít nhất là phần chúng ta biết.

Hỏi: Theo ông, còn có một phần khác nữa sao?

Bolton: Mối lo ngại lớn nhất của tôi là một phần chương trình hạt nhân của Iran nằm dưới một ngọn núi ở Bắc Hàn.

Hỏi: Có bằng chứng nào cho điều đó không?

Bolton: Ngay từ đầu thập niên 1990, Bắc Hàn đã cung cấp hỏa tiễn Scud (hỏa tiễn đạn đạo đất đối đất kiểu Liên Xô) cho Cộng hòa Hồi giáo. Kể từ đó, cả hai nước đã phát triển các hệ thống phóng. Chúng tôi cũng biết rằng người Bắc Hàn đã xây dựng một lò phản ứng ở Syria cùng với người Iran. Tuy nhiên, chúng ta sẽ chỉ có bằng chứng khi các Ayatollah không còn nắm quyền và chúng ta có thể xem xét các tài liệu ở Tehran.

Hỏi: Vậy theo ông, chỉ có thay đổi chế độ Iran mới chấm dứt được mối đe dọa phải không?

Bolton: Tôi đã theo dõi Iran 25 năm nay. Chừng nào các giáo sĩ còn cầm quyền, họ còn hỗ trợ khủng bố, phát triển hỏa tiễn và vũ khí hạt nhân – đó là một phần trong ý thức hệ của họ.

Hỏi: Nhưng những cuộc thay đổi chế độ do can thiệp từ bên ngoài ở Trung Đông hiếm khi mang lại hòa bình và ổn định ở Trung Đông trong những thập niên qua.

Bolton: Có nhiều kịch bản cho Iran. Giới lãnh đạo có thể tan rã – lúc đó các tham vọng cá nhân sẽ phát huy. Tốt nhất là tầng lớp giáo sĩ bị gạt sang một bên, bởi họ không còn được dân ủng hộ. Người dân Iran không còn muốn một chế độ thần quyền nữa. Có thể sẽ xảy ra một chế độ độc tài quân sự – do Lực lượng Vệ binh Cách mạng hùng mạnh hoặc quân đội chính quy của Iran lãnh đạo.

Hỏi: Và điều này sẽ tốt hơn sao?

Bolton: Có lẽ vậy. Ít nhất sẽ có cơ hội là các nhà cầm quyền mới sẽ không bắn vào dân chúng của họ trong các cuộc biểu tình. Có thể đó sẽ là những người mà chúng ta thật sự có thể đàm phán.

Hỏi: Ông được coi là một trong những kiến trúc sư của cuộc chiến Iraq. Sự sụp đổ của Saddam Hussein đã dẫn đến hỗn loạn, bạo lực, nội chiến. Đó không phải là thảm họa hay sao?

Bolton: Tôi không nghĩ vậy. Saddam Hussein đã bị loại bỏ – và nhờ thế thế giới tốt đẹp hơn, dù cái giá phải trả rất lớn.

Hỏi: Ngay cả những người chống đối chế độ Iran cũng kêu gọi cuộc chiến phải dừng lại. Điều này không làm ông đắn đo sao?

Bolton: Chắc chắn dân thường đang phải chịu đựng. Nhưng tôi tin rằng phần lớn người Iran hiểu rằng chính quyền của họ là nguyên nhân gây ra tình cảnh hiện nay. Ngay cả trong Thế chiến thứ hai, khi Mỹ và đồng minh tàn phá nước Đức, phần lớn dân Đức vẫn hiểu vì sao các nước đó phải can thiệp.

Hỏi: Trump đã hô hào dân Tehran rời khỏi thành phố. Điều đó chẳng phải là một hình thức khủng bố tâm lý khiến dân chúng càng ủng hộ thêm chính quyền của họ sao?

Bolton: Trump không nghĩ xa đến vậy đâu. Có thể Netanyahu đã bảo với ông ta rằng họ sẽ tấn công một số mục tiêu cụ thể ở Tehran, như tổng hành dinh của lực lượng Quds – đó là mục tiêu quân sự chính đáng. Với công nghệ hiện nay, ta có thể đánh trúng một tòa nhà mà không làm vỡ kính của tòa nhà bên cạnh. Nhưng Trump có lẽ bị ám ảnh bởi những bộ phim chiến tranh mà ông ta xem. Dù sao, Israel cũng sẽ không ném bom toàn diện Tehran – điều đó đi ngược lợi ích của họ.

Hỏi: Trong khi đó, người ta nói rằng nhà độc tài Nga Vladimir Putin đã tự đề xuất làm trung gian hòa bình giữa Israel và Iran.

Bolton: Putin dắt mũi Trump không khác gì một đứa trẻ. Trong lúc Putin vẫn ném bom giết thường dân ở Ukraine, ông ta lại làm bộ bàn bạc với Trump tìm giải pháp cho xung đột Trung Đông. Sau đó người ta thấy Trump ra trước báo chí phát biểu rằng, Nga nên được cho vào lại G7. Putin chắc hẳn đang ngồi cười ha hả ở Moscow và tự vỗ vai khen mình.

Hỏi: Trump có dễ bị thao túng không?

Bolton: Ông ta chẳng có triết lý chính trị rõ ràng nào cả. Với Trump, chính sách đối ngoại là chuyện quan hệ cá nhân với các lãnh đạo khác. Ông ta nghĩ Putin là bạn mình. Cũng như lần gặp Kim Jong Un năm 2018 ở Singapore, ông ta nói: “Chúng tôi đã yêu nhau”.

Hỏi: Còn mối quan hệ giữa Trump và Netanyahu thì sao?

Bolton: Cái này phức tạp hơn. Netanyahu từng chúc mừng Joe Biden khá sớm sau bầu cử 2020 – đó là điều Trump không thể tha thứ. Trump cũng rất khó chịu khi Netanyahu luôn giành được sự chú ý của truyền thông. Giờ đây Netanyahu đang chiếm thế thượng phong thì Trump phải cố để không bị truyền thông gạt ra rìa.

Hỏi: Hiện nay ai đang đưa ra quyết sách đối ngoại trong Nhà Trắng?

Bolton: Thực ra bây giờ chẳng còn Hội đồng An ninh Quốc gia đúng nghĩa. Trump ngồi trong Phòng Bầu Dục cùng Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth (Bolton cười lớn và lắc đầu), Ngoại trưởng Marco Rubio, Giám đốc tình báo Tulsi Gabbard, Chánh văn phòng Susie Wiles và Phó tổng thống JD Vance (cười thêm lần nữa), người chẳng có tí kinh nghiệm gì về an ninh quốc gia. Họ loay hoay tìm hướng đi. Rồi Trump có thể sẽ bảo: Để tôi gọi cho Bibi (Netanyahu). Và Bibi nói: Tôi cần mấy chiếc B2 với bom xuyên hầm – chỉ lần này thôi. Chúng tôi sẽ làm rất gọn. Rất có thể Trump sẽ bị thuyết phục kiểu đó.

Hỏi: Khả năng Mỹ tham chiến lớn đến mức nào?

Bolton: 50:50. Có thể Trump sẽ thử thêm một lần nữa, gửi đặc phái viên Steve Witkoff gặp Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi. Nhưng Trump cũng hiểu rằng nếu mọi việc kết thúc bằng việc chế độ Iran sụp đổ – điều hoàn toàn có thể – thì đó sẽ là bước ngoặt lịch sử ở Trung Đông. Và điều đó lại xảy ra mà không có công lao gì của Trump? Netanyahu lên bìa Time Magazine? Những suy nghĩ như vậy đối với Trump không thể chịu đựng được. Tất cả những điều này không liên quan gì đến địa chính trị. Với Trump, tất cả chỉ là Trump mà thôi.

Hỏi: Một số người thuộc phong trào “Make America Great Again” (“MAGA”) của Trump, như người dẫn chương trình Tucker Carlson hay cựu cố vấn Steve Bannon, cho rằng can thiệp quân sự vào Iran sẽ phản bội chính sách “Nước Mỹ trên hết”. Trump có bị mất lòng với cử tri nền tảng không?

Bolton: Ngay chính phong trào MAGA cũng không thống nhất. Một số người chỉ đơn giản là bài Do Thái nên không muốn Mỹ làm gì cả cho Israel. Một số khác thực sự theo chủ nghĩa biệt lập như Carlson. Nhưng tôi không nghĩ họ chiếm ưu thế.

Hỏi: Đảng Cộng Hòa truyền thống còn lại gì?

Bolton: Họ đang bị Trump uy hiếp và sợ Trump – sự thật là như vậy đó. Nhưng đa số các nghị sĩ Cộng Hòa vẫn ủng hộ con đường đối ngoại của Reagan. Họ chưa dám chống lại Trump. Nhưng tôi nghĩ 90% đảng viên Cộng Hòa kiên định đứng về phía Israel. Giờ đây họ không thể trốn tránh được nữa.

Hỏi: Dân Mỹ dường như đã mệt mỏi với các cuộc chiến bất tận như ở Afghanistan hay Iraq.

Bolton: Iran sẽ không phải là cuộc chiến “bất tận”. Mỹ cũng sẽ không đưa bộ binh vào.

Hỏi: Nhưng nếu chế độ Tehran giữ được quyền lực, thì khả năng họ tiếp tục theo đuổi bom hạt nhân sau chiến tranh còn lớn hơn chứ?

Bolton: Họ đã phát triển vũ khí hạt nhân ngay cả khi còn thỏa thuận 2015.

Hỏi: Ông không lo sợ một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân toàn cầu sắp nổ ra sao?

Bolton: Chúng ta phải rút kinh nghiệm từ Bắc Hàn. Đáng lẽ chúng ta không bao giờ được để nước đó trở thành cường quốc hạt nhân. Những xu hướng như thế cần bị ngăn chặn sớm, khi cái giá còn thấp – không phải đợi đến lúc sinh tử. Israel hiểu rõ điều này.

__________________