Gibbs

Trần Vinh Dự

17-4-2025

Tôi quay lại thành phố Austin, Texas tháng 6 năm ngoái. Nhìn không khác lắm so với hồi năm 2007 khi tôi rời đi, có chăng là vài tòa nhà khủng của dân IT mọc lên vì Austin đã trở thành Silicon Valley thứ 2 của Mỹ. Dân công nghệ thì giàu, nhưng mặt bằng chung vẫn vậy. Giá nhà thì đắt lên gần chục lần. Chi phí sinh hoạt cũng đắt đỏ hơn nhiều. Ngồi ăn tối, giáo sư hướng dẫn của tôi bảo “thời mày ở đây là thời đẹp nhất của Austin”.

Tháng 1 vừa rồi, tôi quay lại Washington DC. Bên bờ sông Potomac, bản doanh mới của Amazon to tướng ở Arlington. Giá nhà khu đó cũng tăng lên chóng mặt. Đa phần dân ở đó là công chức, viên chức đi thuê nhà cả, chẳng ai happy với việc Amazon chuyển tới.

Những công ty công nghệ thuộc về “new economy”. Chúng được nguồn vốn của cả thế giới dồn về cho. Trong lịch sử nhân loại chưa bao giờ có chuyện trở thành một công ty vốn hóa cả trăm tỉ USD, thậm chí nghìn tỷ USD, nhanh như thế. Nền kinh tế mới này, có là bong bóng hay không còn chưa biết, nhưng người được hưởng lợi là số cực ít.

Ngay cạnh đó, khu shopping mall một thời là sang chảnh ở Pentagon City, nay trở nên xập xệ. Cầu thang cuốn ở trong Macy’s kêu kẽo kẹt và rỉ sét như trong film kinh dị. Vốn hóa của Macy’s một thời mấy chục tỉ USD nay chỉ còn 3 tỷ USD. Những công ty kiểu này sử dụng nhiều lao động, nhưng họ thuộc về nền kinh tế kiểu cũ – old economy, thứ đang chết dần.

Nước Mỹ ngày càng phân hóa. Nếu năm 1975, số 1% giàu nhất chiếm 9% thu nhập cả năm của toàn xã hội, thì tới năm 2018, số 1% giàu nhất đã chiếm 22% tổng thu nhập của xã hội. Năm nay đã là năm 2025.

Cùng trong thời gian đó, 90% dân nghèo nhất năm 1975 có 67% trong miếng bánh tổng thu nhập, tới năm 2018 chỉ còn 50%. Tiền công trung bình của nhóm 90% dân nghèo nhất này hầu như không tăng đáng kể, từ mức $30,880 năm 1979 lên $38,923 năm 2019.

Nhưng con số này không lột tả được sự khốn khổ của người Mỹ. Năm 2000 nước Mỹ có 35 triệu người trên 65 tuổi (12.4% dân số), năm 2023 đã tăng lên 58 triệu người (17.4% dân số), và dự kiến năm 2030 sẽ lên tới 73 triệu người (20.6% dân số). Nước Mỹ già đi nhanh chóng (1).

Gánh nặng dân số già được tính bằng số người trong độ tuổi lao động phải “lo” cho một người trên 65 tuổi. Năm 2000 có 5 người lo cho 1 người. Giờ còn chưa tới 3 người lo cho 1 người. Tới năm 2050 dự kiến chỉ còn tầm 2 người lo cho 1 người.

Thu nhập của nhóm 1% thì tăng cực nhanh, nhưng phần 90% nghèo nhất thì chẳng tăng mấy, lại phải gánh trên vai gánh nặng dân số già. Thế nên không lạ là đa phần công chúng Mỹ thấy bí bách, ngột ngạt, và muốn có sự thay đổi.

Sự thay đổi đó là gì? DOGE muốn cắt chỗ này chỗ kia để tiết kiệm cho ngân sách. Dân hỏi ngay, thế khi nào tôi nhận được một khoản từ chỗ tiết kiệm được này? Musk trả lời luôn là không có đâu. Nhiều người cũng hy vọng tăng thuế đánh vào giới siêu giàu, nhưng giới siêu giàu đang lãnh đạo đất nước, nên đừng mong họ tăng thuế của họ. Chưa kể họ có đầy cách để né.

Thế nên TT Trump muốn cả thế giới phải “chung tay” đóng thuế cho nước Mỹ qua thuế nhập khẩu. Nhưng điều này cũng đáng tranh luận vì khả năng là thuế nhập khẩu tăng thì người mua hàng của Mỹ lại gánh, chứ chả phải mấy ông nước ngoài.

Có khi bán thẻ vàng năm triệu USD/chiếc lại là giải pháp hợp lý nhất. Hoặc kiểu đánh thuế mạnh vào dân nhập cư chưa có quốc tịch/dân làm việc ở Mỹ bằng working visa etc (2).

********
(1) Đúng như tác giả viết, “nước Mỹ già đi nhanh chóng”. Không riêng gì dân Mỹ ngày càng già hơn, mà dân ở các nước khác như Nhật, Trung Quốc… cũng bị vấn đề này. Có nhiều lý do, ngoài lý do người Mỹ không chịu sinh con, còn có lý do khoa học kỹ thuật tiến bộ, nhất là trong lĩnh vực y khoa, giúp dân Mỹ sống thọ hơn.

Ngoài ra, thế hệ dân số bùng nổ (Baby Boomers) ở Mỹ cũng đóng góp cho số người già ở Mỹ cao hơn thế hệ trước. Baby Boomers là những người được sinh ra từ năm 1946 đến năm 1964. Sau khi Thế chiến II kết thúc, tỷ lệ sinh đẻ giai đoạn này tăng vọt do sự thịnh vượng kinh tế ở Mỹ. Có khoảng 73 triệu người Mỹ thuộc thế hệ Baby Boomers, chiếm 21% dân số Mỹ, theo thống kê năm 2020. Trong năm 2025, những người trẻ nhất của thế hệ này là 61 tuổi và những người lớn tuổi nhất là 79 tuổi.

(2) Tác giả đề nghị “đánh thuế mạnh vào dân nhập cư chưa có quốc tịch”, tức những người có thẻ xanh, hoặc visa vào Mỹ làm việc. Điều này có lẽ không khả thi, vì nhiều người có thẻ xanh qua diện người thân bảo lãnh, như vợ/ chồng bảo lãnh, con cái/ cha mẹ bảo lãnh… thường những năm đầu thu nhập của họ rất thấp, bởi họ mất nhiều năm để học hành, hội nhập với cuộc sống ở Mỹ.

Riêng diện visa H1B vào Mỹ làm việc, ước tính có khoảng 730.000 người có visa này đang làm việc ở Mỹ, chiếm khoảng 0,02% dân số Mỹ, một tỉ lệ quá thấp. Những người này có mức lương thấp nhất là 60.000 đôla/ năm, lương trung bình khoảng 167.000 đôla/ năm, cũng không thuộc loại thu nhập quá cao để có thể thu được nhiều tiền thuế.

__________________